MJEDISI DHE

SHËNDETIN
OBJEKTIVAT E LIGJERATES:

Në fund të ligjeratës, studentët duhet të jenë në

gjendje që:

1. të zbatojnë konceptin e rreziqeve mjedisore

në jetën e tyre të përditshme

2. të kuptojnë ndikimin e mjedisit në shëndetin e

njeriut
 HYRJE NË MJEDISI DHE SHENDETI
Në fund të këtij sesioni pjesëmarrësit duhet të jenë
në gjendje të konceptojnë:
-shëndetin në kontekstin e tij fizik, mendor, social
dhe shpirtëror.

- mjedisi të jetë një faktor i rëndësishëm në

ndërveprimin e agjentit dhe Nikoqirit në treshin
epidemiologjik ose ekologjik.

- mjedisin fizik, biologjik dhe psikosocial dhe të

kuptojnë ndikimin e tyre në shëndet.
 "Shëndeti është një gjendje e plotë fizike, mendore, shoqërore
dhe mirëqenien shpirtërore dhe jo thjesht mungesa e sëmundjes
ose dobësisë."

në vitet e fundit deklarata është përforcuar për të përfshirë,

       "Aftësia për të udhëhequr një jetë shoqërore dhe
ekonomikisht produktive."
    
  KONCEPTI HOLISTIK I SHENDETIT:
     Ky koncept njeh forcën e ndikimeve sociale, ekonomike,
politike dhe mjedisore në shëndetësi
    
DETERMINANTE TË SHENDETIT:
Shëndeti i trashëguar dhe shërbimet e mirëqenies familjare
Mjedisi jetësor, Kushtet socio-ekonomike e faktore tjerë    
Njerëzit ndërveprojnë vazhdimisht me mjedisin. Këto
ndërveprime ndikojnë në cilësinë e jetës, vitet e jetës së
shëndetshme dhe pabarazitë e shëndetit.

Organizata Botërore e Shëndetit (OBSH) përcakton mjedisin,

pasi lidhet me shëndetin, si "të gjithë faktorët fizikë, kimikë
dhe biologjikë të jashtëm për një person, dhe të gjitha sjelljet e
lidhura."

1 Shëndeti i mjedisit konsiston në parandalimin ose

kontrollimin e sëmundjes, dëmtimit , dhe paaftësia që lidhet me
ndërveprimet midis njerëzve dhe mjedisit të tyre.
Objektivat e shëndetit mjedisor (OBSH)
përqendrohen në 6 tema, secila prej të cilave nënvizon
një element të shëndetit mjedisor::

1. Cilësia e ajrit në natyrë

 2. Cilësia e sipërfaqes dhe ujit nëntokësor
 3. Lëndë toksike dhe mbetje të rrezikshme
 4. Shtëpitë dhe komunitetet
 5. Infrastruktura dhe mbikëqyrja
  6. Shendeti global i mjedisit
  Koncepti i Shëndetit dhe sëmundjes
• Përcaktuesit e shëndetit ---- përcaktues mjedisor

• Ndërveprimi i agjentëve, faktorëve pritës dhe të

mjedisit ---- Treshe epidemiologjike

• Përkufizimi i mjedisit - Ambienti i brendshëm

dhe mjedisi i jashtëm, Makro-mjedisi dhe mikro-
mjedisi.

• Komponentët e mjedisit ---- Fizik, Biologjik dhe

Psikosocial.
 KONCEPTI I SËMUNDJES

Sëmundja rezulton nga ndërveprimi kompleks

mes njeriut, agjentit dhe mjedisit.

Nga pikëpamja ekologjike sëmundja

përkufizohet si “çrregullim i pamjaftueshëm i
organizmit të njeriut në mjedis".
 
 TRIASI EPIDEMIOLOGJIKE

 MJEDISI 
  

VECTORËT
 
 
 
AGJENTI NIKOQIRI
 NDIKIM MJEDISOR

AMBIENTI
(Fizik, biologjik and Psikosocial)

Aktivitetet njerëzore shëndeti i individit

• AMBIENTI
E gjithë ajo që është e jashtme për njeriun është mjedisi
në përgjithësi. Koncepti i mjedisit është kompleks.

Mjedisi i jashtëm ose makro-mjedisi thuhet se është

përgjegjës për miliona sëmundje të parandalueshme që
vijnë prej tij.
Mikro-mjedisi është mjedisi i brendshëm në të cilin
njeriu jeton. Termi Ambienti i brendshëm është një kohë
e përdorur për mjedisin brenda trupit 

MJEDISI JASHTEM:
"Gjithçka që është e jashtme ndaj njerzve individualë, që
jeton dhe nuk jeton, dhe me të cilën ai është në
ndërveprim të vazhdueshëm".
 KOMPONENTET E MJEDISIT :
FIZIKE: ajri, uji, toka, banimi, klima, gjeografia,
ngrohja, drita, zhurma, mbeturinat, rrezatimi etj.

BIOLOGJIK: njeri, viruse, agjentë mikrobikë,

insektet, brejtësit, kafshët dhe bimët etj.

PSIKOSOCIALE: vlerat kulturore, zakonet,

bindjet, zakonet, qëndrimet, morali, feja, arsimi,
mënyrat e jetesës, jeta e komunitetit, shërbimet
shëndetësore, organizimi social dhe politik.
Mjedisi është i gjithë kushtet, rrethanat dhe
ndikimet e jashtme që rrethojnë dhe ndikojnë në
rritjen dhe zhvillimin e një organizmi ose
komuniteti të organizmave.
Shëndeti mjedisor është studimi dhe menaxhimi i
kushteve mjedisore që ndikojnë në shëndetin dhe
mirëqenien e njerëzve.
Rreziqet mjedisore
Rreziqet mjedisore mund të jenë rreziqe
1.biologjike, 2.kimike, fizike, 3.psikologjike,
4.sociologjike ose të vendit dhe vendndodhjes.
 I.Rreziqet biologjike
Këto janë organizma të gjallë ose produktet e tyre që janë të
dëmshme për njerëzit
A. Sëmundjet që rrjedhin nga uji janë sëmundje që
transmetohen në ujë të pijshëm

1.Shembujt janë virusi i poliomelitit, virusi i hepatitit A,

Salmonella, Shigella, kolera, dizenteri amoebic, Giardia dhe
Cryptosporidium.
2.Këto organizma të sëmundjes derdhen në ujë në feces dhe
mund të prodhojnë sëmundje tek ata që konsumojnë ujë të
papërpunuar dhe të kontaminuar.
3.Objektet tona komunale të trajtimit të ujit zakonisht janë
në gjendje të pastrojnë ujin duke hequr këta agjentë ose
duke i vrarë ato duke dezinfektuar ujin.
 B. Sëmundjet ushqimore
janë sëmundje të transmetuara në ose në ushqim

1.Shembuj të agjentëve ushqyes janë bakteret

Salmonella, serotip enteritidis, Escherichia coli
0157: H7, si dhe agjentë të tjerë.
2. Për të mbrojtur nga sëmundjet që vijnë nga
ushqimi, sanitarët nga departamentet
shëndetësore lokale kontrollojnë në mënyrë
rutinore objektet e shërbimit të ushqimit
(restorantet) dhe shitoret e ushqimit me pakicë
(supermarkete) për të verifikuar që ushqimi
ruhet dhe trajtohet siç duhet.
 C. Sëmundjet e mbartura nga vektorët
janë ato që transmetohen nga insektet ose
artropodët e tjerë
1. Shembujt janë Encefaliti i St Louis dhe
Encefaliti i La Crosse i transmetuar nga
mushkonjat dhe murtajën e pllakave dhe
tifoja e transmetuar nga pleshtat.
2. Menaxhimi i papërshtatshëm mjedisor
mund të shkaktojë shpërthime të
sëmundjeve të mbartura nga vektorët.
 II. Rreziqet kimike
rezultojnë nga keqmenaxhimi ose keqpërdorimi i
kimikateve që rezultojnë në një rrezik të
papranueshëm për shëndetin e njeriut
  A. Pesticidet janë kimikate
që janë prodhuar me qëllim reduktimin e
popullsive të organizmave të padëshirueshëm
(dëmtuesit)
  1. Shembuj të kategorive të pesticideve janë herbicidet dhe
insekticidet.
2. Shumica e pesticideve vrasin organizmat jo-target, si dhe
objektin, ose llojet e dëmtuesve.
3. Përdorimi i mençur i pesticideve mund të mbrojë shëndetin e
njeriut dhe kulturat bujqësore.
 B. Tymi i duhanit mjedisor (TDM)
është një rrezik mjedisor i prodhuar nga miliona që pijnë
duhan
1.Sëmundjet e lidhura me TDM përfshijnë kancerin e
mushkërive dhe ndoshta sëmundjet e zemrës.
2.TDM përmban 4, 000 substanca.
3.EPA ka klasifikuar TDM si kancerogjen e klasës A.
4.Pirja e duhanit është zvogëluar gjithnjë e më shumë nga
ndërtesat publike dhe nga shumë vende pune private.
5.Rregullimi i pirjes së duhanit duket të jetë mënyra më e
mirë për të kontrolluar këtë ndotës
 C. Plumbi
Éshtë një element i natyrshëm që përdoret në prodhimin e shumë produkteve
industriale dhe vendore
1. Problemet shëndetësore që shoqërojnë ekspozimin ndaj plumbit janë
anemia, defektet e lindjes, dëmtimi i kockave, dëmtimet neurologjike,
dëmtimet e veshkave dhe të tjera.

2. Ekspozimi është nga gëlltitja dhe thithja.

3. Fëmijët janë veçanërisht në rrezik nga ngrënia e lyerjes së bojës së

plumbit.

4. Prevalenca e niveleve shumë të larta të plumbit të gjakut tek fëmijët e

vegjël u zvogëlua ndjeshëm midis viteve 1984 dhe 1994 kryesisht për shkak
të heqjes së plumbit nga benzina.

5. Ekspozimi në punë është një burim kryesor i marrjes së plumbit për të

rriturit.

6. Zgjidhjet për parandalimin e helmimit nga plumbi përfshijnë edukimin,

rregullimin dhe sjelljen e kujdesshme
 II. Rreziqet fizike
përfshijnë grimcat ajrore, lagështia, dizajni i
pajisjeve dhe rrezatimi
A. Ndotja e radonit rezulton nga ekspozimi i tepërt
ndaj gazit radonit.

1. Gazi i radonit lind natyrshëm nga toka dhe

ndonjëherë ndodh në nivele të rrezikshme në
ndërtesa dhe shtëpi.
2. Frymarrja në gaz radon mund të shkaktojë kancer
të mushkërive.
3. Shtëpitë mund të testohen për praninë e gazit
radonit
III. Rreziqet psikologjike janë faktorë mjedisorë që
prodhojnë ndryshime psikologjike të shprehura si
stres, depresion, histeria.
IV. Rreziqet sociologjike
janë ato që rezultojnë nga jetesa në një shoqëri ku
përjetohet zhurma, mungesa e privatësisë dhe
mbipopullimi. A. Rritja e popullsisë mund të jetë
një rrezik sociologjik. 1. Parimet a. Rritja e
popullsive të gjalla mund të shprehet si një kurbë S
me një fazë lag, fazë log dhe fazë të ekuilibrit. b.
Kur burimet mjedisore nuk mund të mbështesin
rritjen e mëtejshme, popullata ka arritur fazën e
ekuilibrit dhe mjedisi thuhet të jetë në kapacitetin
V. Rreziqet e vendit dhe vend- ndodhjes
A. Fatkeqësitë natyrore janë ngjarje
gjeografike dhe meteorologjike të një shkalle
të tillë dhe afërsisë me komunitetet që ato
prodhojnë dëme të mëdha dhe lëndime.
1. Shembuj janë ciklone, tërmete, përmbytje, uragane,
tornado, tifone dhe shpërthime vullkanike.
2. Shkalla e shkatërrimit të këtyre ngjarjeve
nganjëherë mund të jetë e madhe.
3. Rreziqet biologjike, psikologjike dhe sociologjike
mund të rriten pas një katastrofe natyrore.