ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ

FOTONİK DEVRE ELEMANLARI DERSİ SUNUMU

Kuantum Nokta Yapıları ve Yararları

Görkem Tatar 031311629
 Katının Atom gibi Davranması

Enerjinin dağılımı cinsinden katılar geniş enerji bandlarına oysa atomlar kesikli dar enerji bandlarına sahiptir.Öyleyse bir
katının elektronik olarak daha çok atom gibi görünmesi isteniyorsa katı atom kadar küçük yapılmalıdır.

Bir iletkenin Fermi enerjisi ifadesi sadece «ne» değişkendir,diğer terimler sabittir.Buna

göre bir iletkenin Fermi enerjisi toplam elektron sayısının Ne birim hacimdeki sayısıyla orantılıdır.

Elektron yoğunluğu maddenin bir özelliği olduğu için Fermi enerjisi maddenin büyüklüğü ile değişmez.
Bir küçük parçacığın Ef değeri ile bir bakır kütüğün Ef değeri aynıdır.
Nanoelektronik için bnunun anlamı , küçük hacimler için enerji durumlarının büyük hacimler gibi aynı bölgeyi
•  
doldurmaları fakat durumlar arasındaki aralığın büyük olduğu anlamındadır.Bu hem iletkenler hem yar iletkenler hem
de yalıtkanlar için böyledir.Bazı metaller için Fermi enerjileri ve onlara karşılık gelen elektron yoğunlukları aşağıdaki
tabloda verilmiştir.

Şimdi durumların Ef ye kadar Ne elektronlarla işgal edildiğini düşünelim.Buradan enerji durumları arasındaki

enerji farkı ΔE = ve burdaki formülden görüldüğü üzere enerji düzeyleri

arasındaki aralık katının hacmi ile ters orantılıdır.

• 0B’lu bir nanoyapı için 0B’lu uzayda bir tek kesikli enerji vardır.Bu nedenle bütün uygun
durumlar sadece kesikli enerjilerdedir ve bir delta fonsyonu ile temsil edilebilir.Bununla birlikte
gerçek kuantum noktalarında kuantum noktaları cümlesinin büyüklük dağılımı bu delta
fonksyonunun genişlemesine neden olur.

• Üç boyutta minimumlaştırılırsa kuantum noktası oluşturulur.Kuantum noktası, daha büyük bir

yapı içinde veya onun yüzeyinde yerleştirilen bir parçacık olabilir.Bir kesitin bir parçası olabilir
veya tamamen yalıtılmış olabilir.Elektronların elektrik alanları kullanılarak tuzaklanan bir yer
olabilir.Şekilde bu yapılar elektron yoğunlukları ve durum younluk fonksyonları gösterilmiştir.
 Nanoölçekli Yarı İletkenlerin Band Aralığını Ayarlama

Bir madde düşük düzeyde atomlara düşürüldüğünde, enerji bandları yayıilır ve kesikli enerji
düzeylerine ayrlır. Yani band aralığı genişler.
Bunun olanaklı olduğu yarı iletken parçacıklarının büyüklük ölçeği, kuantum noktası olarak bilinir.
Kuantum noktası küçüldükçe band aralığı büyür.

Uyarılmış elektron iletkenlik bandından değerlik bandına geri düşerse, yayınlanan fotonun enerjisi
elektronun bu geçişte kaybettiği enerjiye eşittir. Yani, bu enerji band aralığı enerjisi kadardır. Buna
göre, maddenin büyüklüğünüi değiştirerek band araliğı enerjisini değiştirirsek, yaymlanan fotonların
enerjisini (elektromanyetik enerjinin dalga boyunu) değiştirmiş oluruz. Yani, bu aynı zamanda,
fotonun soğurduğu enerjiyi değiştirmemiz demektir.
Fotonun enerjisi E dalga boyu ve dalga boyu λ arasında,
•  
λ
bağlantısı vardır.
Bu bağlantıikuantum noktalarının gittikçe küçülmesi optiksel soğurma ve yayınlamasının kısa dalga
boyuna
doğru kayma (maviye ayma) göstermesini açık hale getirir. Bu durum şekilde gösterilmiştir.

Küçük yarı iletkenlerin yaydığı fotonların

enerjisi band aralıiğı ile değişir.
Nanoölçekteki yarı iletkenlerin band aralığı,
kendi biyiikliükleri ile değiştiğinden, band
aralığının sinırlarn maddeye yeni kıSImlar
eklemek veya ondan ayırmakla
ayarlanabilir. Bu yapilırken, yayınlanan
fotonların enerjisi kontrol edilir, yani
uyarılmış elektronlar band aralığı üzerinden
geri düştüğünde bu enerjiyi verirler. Eğer
band aralığı küçükse, yayınlanan fotonun
enerjisi daha küçüktür (uzun dalga boyu).
Band aralığının büyük- lüğü ile foton
arasındaki doğru orantılılık soğurma için de
geçerlidir.
Renkler ve Kuantum Noktalarının Yararları
• Kuantum noktalarının büyüklüğü ve bileşimini değiştirerek,yayınlama dalga boyu ,maviden
kırmızı altına kadar herhangi bir renkte olabilir.Örneğin ,kadmiyum sülfit (CdS) ve çinko selenit
(ZnSe) kuantum noktaları UV ışığına yakın mavi ışık yayınlayacak biçimde küçültülebilir.
• (CdSe) kuantum noktaları görülebilir tüm spektrum üzerinden ışık yayar ve indium fosfit (InP)
ve indium arsenit (InAs) noktaları uzak kırmızı altı ve yakın kırmızı altı ışıkları yayabilir.

• Photoluminescence spectra of InAs quantum dots

• Ayarlanabilir, soğurma/yayma kalitesinde renklenen kuantum noktaları biyolojik örnekleri
fişlemek ve izlemek için kullanılabilirler.Kumaşlar ve boyalarda ,ışık göstericilerinde ve
kimyasal duyucularda, özel bağlar oluşturmak için kullanılırlar.Çalışmalar ,CdSe juantum
noktalarının vücutta kanserli dokulara sızdıkları gösterilmiştir.Sonra ışığa tutulduğunda
,parçacıklar kızarar ve böylece cerrahlara hasta hücreleri sıfırlama ve sağlıklı hücreleri
bırakmaya yardım eder.

Quantum Dots for Cancer Imaging

 Kuantum Noktaları ile Güneşten Daha Çok Işık Çekmek Güneş
Panelleri
Gelen fotonun enerjisi yarı iletkenin band aralığına eşitse,bir elektron değerlik bandından iletkenlik bandına çıkarılır ve
güneş pilinin çıkışına katkıda bulunur.Eğer fotonun enerjisi band aralığından küçükse hiçbir elektron onu soğuramaz ve
fotonun enerjisi kullanılamadan gider.Band aralığından büyük enerjili fotonlar soğurulur fakat artık ısı olarak
kaybedilir.

Daha iyi bir verim elde etme yollarından biri çoklu band aralıkları olan bir pil yapmak olabilir.Yüksek enerji aralıklı
madde yüksek enerjili fotonları yakalayabilir ve bunu minimum ısı kaybı ile yapar , aynı zamanda düşük band aralıklı
maddeler geri kalan düşük enerji fotonlarının enerjilerini alır.Araştırmacılar bu yaklaşımın verimini 0,20
artırabileceğini bilirler fakat bunun yapılmasının zor olduğu ispatlanmıştır.Böyle çeşitli maddelerin kristal yapıları her
zaman çok iyi uyuşmayabilirler.

Kuantum noktalarına bakalım.Büyüklüklerini değiştirdiğimizde band aralıkları da değişir.Buna göre eğer farklı
büyüklükte kuantum noktalarını içeren tabakalar kullanarak bir güneş pili yapabilirsek ve bu bütün foton enerjilerini
içerirse verimi yukarıda tutabiliriz.Güneş erejisindeki kuantum noktaları kullanımının araştırmaları şuan ömür boyu
dayanıklılık esneklilik ve verimlilik konusunda hala araştırılmaktadır.

https://www.nature.com/articles/s41467-019-10856-z

https://www.nature.com/articles/s41467-020-20749-1

https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/aenm.202003457
 Kuantum Noktası Lazeri

Yarı iletken lazerler, geniş biçimde kullanılan teknolojik ürünlerde anahtar bileşenlerdir. Bunlar kompakt disklerde,
lazer yazıcılarda kullanılr ve optiksel haberleşme şemalarında kritik rol oynayacaktır. Lazer işlemi, elektronların ve
pozitif boşlukların dengesiz nüfuslarını oluşturmaya bağlıdır. Sonra bu elektron ve pozitif boşluklar optiksel alanla
çiftlenir ve bu da uyarılmış yayınlamaya neden olur. Kuantum kuyularnın böyle lazerlerde aktif bölge
olarakkullanılması kazanç sağlar.

Sekilde Lazer işleminin bazı anahtar kavramlarını göstermektedir.Elektron-boşluk çiftlerinin uyarılmış birleşimi GaAS
kuantum kuyusunda olur ve burada taşıyıcıların ve optik kipin sikıştırılması taşyıcılar ve ışınımlar arasındaki
etkileşmeyi artır. Aktif tabakanın, enerji ve boyuta bağlı olarak, nüfusları Şekilde sağda gösterilmiştir.
Nüfus terslenmesi (elektron ve pozitif boşlukların oluşturulması) yani lazer işlemi için gerekli olan işlem, aktifbölgede
olur. Bu bölge 3 boyutlu cüsseli durumdan 0 boyutlu kuantum noktasına kadar gösterilmiştir.
Bununla birlikte, çalışmanın kazancı sadece aktif bölgede büyüklüğe bağlı değildir ve büyüklüğün düzgünlüğüne de
bağlıdır. Büyuklüğün geniş dağlım, durumların yoğunluğunu da sürer ve cüsseli materyalinkine benzetir. Düzgün
kuantum noktaları lazeri, kuantum kuyu lazerinden üstundür. Kendiliğinden toplamaya oluşan kuantum noktalarının
yüksek optiksel verimliliği ve kaplama maddelerinin doğal olması kuantum noktası lazerlerinin araştırılmasını
artırmıştr.Yüksek eşik yoğunluklu kuantum noktası lazerinin ilk gösterilişi 1994 yılında Ledenstov ve arkadaşları
tarafındandır. Bundan sonra 1996 yilında Birberg ve arkadaşları kuantum noktası yapı yoğunluğunu artırarak ilerlemiş
çalışma sağlamıştır.
 Uludağ Üniversitesi
Elektrik Elektronik Mühendisliği

Görkem Tatar
031311629