KİMYASAL KATKILAR

G EN E L Ö ZE LL İ KLE R İ

DR. SÜLEYMAN İPEK

Katkı nedir?
Beton karışımını oluşturmak üzere kullanılan temel
malzemelerin (çimentonun, agreganın ve suyun), karılma
işleminden hemen önce veya karılma işlemi esnasında betona
karışımının içerisine katılan malzemeye «beton katkı maddesi»
denilmektedir. (TS EN 934-2)
Kimyasal katkı nedir?
Betonun taze veya sertleşmiş haldeki bir takım özelliklerini
iyileştirmek amacıyla veya çimentolu sistemlerin farklı
alanlarda uygulanabilirliğini sağlamak için beton üretiminde
kullanılan organik veya inorganik kökenli malzemelerdir.
Kullanımı
Karıştırma işlemi sırasında betona
veya dökümden önce transmiksere
eklenerek kullanılır.
TS EN 934-2’ye göre kimyasal katkı
maddelerinin çimento kütlesinin
%5’inden fazla olmaması belirtilir.
Betondaki toplam bağlayıcı
kütlesinin, üretici firma tarafından
belirtilen yüzdesi kadar ilave
edilirler.
Kullanım amaçları
o Taze betonun,
o işlenebilme,
o kıvam,
o su ihtiyacı,
o priz süreleri, ve
o dona karşı dayanıklılığını istenildiği yönde değiştirmek,
terlemesini azaltmak için kullanılmaktadır.
o Taze betonun özellikleri, başta dayanım ve
dayanıklılık olmak üzere, sertleşmiş betonun tüm
özelliklerini ve ekonomikliğini etkilemektedir.
Kimyasal katkı tipleri
o TS EN 934-2’e göre
o su azaltıcı/akışkanlaştırıcı (normal, süper, hiper)
o su tutucu o su geçimsizlik katkısı
o hava sürükleyici o priz geciktirici, su azaltıcı/akışkanlaştırıcı
o priz hızlandırıcı o priz geciktirici/yüksek oranda su azaltıcı
o priz geciktirici o priz hızlandırıcı, su azaltıcı/akışkanlaştırıcı
o sertleşme hızlandırıcı o vizkozite düzenleyici
Kimyasal katkı tipleri
o Diğer katkılar
• püskürtme beton katkıları (TS EN 934-5)
• yüzey geciktiriciler
• alkali-silica reaksiyonu (ASR) azaltıcı katkılar
• genleştirici katkılar
• rötre önleyici katkılar
• korozyon azaltıcı katkılar
• renkli beton pigmentleri
• ayrışma azaltıcılar
Dikkat edilmesi gereken noktalar!
o Kimyasal katkılarının beton üretiminde kullanılması zorunlu
değildir; kullanımı kolaylık sağlar.
o Bazı durumlarda beton üretiminde kimyasal katkı kullanmak
zorunda kalınabilir.
o Kimyasal katkı kullanarak standartlara uygun üretilmemiş kötü
bir betonu iyileştirmek imkânsızdır.
o Kimyasal katkılar her çimento, her agrega türü ve granülometrisi
için olumlu sonuç vermeyebilir.
o Katkı miktarını arttırarak veya azaltarak, değiştirmek gerekebilir.
Dikkat edilmesi gereken noktalar!
o Kimyasal katkıların, beton üretimindeki kullanım oranları,
o agrega özelliklerine,
o beton sınıfına,
o su/çimento oranına ve
o ortam sıcaklığına
o kür koşulları
o betonun karılma süresi göre değişiklik gösterebilir.
o Katkı maddelerinin esas fonksiyonları yanında daima ikinci etkileri
vardır (bir özellik düzeltilirken başka bir özellik bozulabilir).
Dikkat edilmesi gereken noktalar!
o Katkı maddesinin içerisinde betonda potansiyel hasar yaratabilecek
klorür, şeker, sülfid gibi maddelerin bulunup bulunmadığı bilinmelidir.
o Katkı maddesinin, etkisini kaybetmeden, nasıl ve ne kadar süreyle
saklanabileceği bilinmelidir.
o Bazı durumlarda birden fazla kimyasal katkının birlikte kullanılması
gerekebilir (kesinlikle bunların birbirleriyle etkileşimleri önceden
belirlenmelidir).
Dikkat edilmesi gereken noktalar!
o Beton teknolojisinde, «kimyasal katkı maddeleri» denildiğinde, «su
içerisinde çözünme gösteren katkı maddeleri» anlaşılmaktadır.
o «Hava sürükleyici katkı maddesi» olarak adlandırılan katkı
maddelerinin tümü su içerisinde çözünebilme özelliği
göstermemektedir. O nedenle «kimyasal katkı maddeleri» grubundan
farklı bir grup olarak sınıflandırılmaktadırlar.
o Katkı maddeleri, karışım suyu içerisine çok az miktarda katılarak
kullanılmaktadırlar.
Su-azaltıcı katkı maddeleri
o Bu katkının işlevi, su miktarını değiştirmeden
betonun işlenebilmesini (kıvamını) arttırmak ya da
kıvamı değiştirmeden su miktarını (su/çimento
oranını) azaltmaktır.
o Her iki durumla da daha yüksek mukavemete sahip
bir betonun tasarlanmasına olanak sağlanır.
Su-azaltıcı katkı maddeleri
o Akışkanlaştırıcılar çimento tanelerine
negatif elektrostatik yük yüklerler ve
böylece tüm taneciklerin yükleri aynı
olduğundan, çimento tanecikleri
birbirlerini iterler.
o Bu sayede, çimento ve agrega taneleri
arasındaki sürtünme kuvveti azalır,
kıvamda artış gözlenir ve beton daha
homojen bir yapıya sahip olur.
Su-azaltıcı katkı maddeleri
Su-azaltıcı katkı maddeleri
o Azalttığı su miktarı ile orantılı olarak normal ve süper olarak ayrılırlar.
o Normal veya orta su azaltıcı/akışkanlaştırıcı/plastikleştirici katkılar
Su azaltma miktarı katkısız referans betona göre en az %5 en fazla %12 olan
katkılar. Bu katkılar hazır beton endüstrisinde ve prefabrik beton endüstrisinde
betona akışkanlık kazandırmak amacıyla kullanılmaktadır.
o Yüksek miktarda su azaltıcı/süper akışkanlaştırıcı/ süper plastikleştirici katkılar
Su azaltma miktarı katkısız referans betona göre en az %12 olan katkılar. Bu
katkılar yüksek akışkanlık istendiğinde, yüksek erken dayanım istenen yerlerde ,
su geçirimsizlik aranan elemanlarda, erken kalıp alınması gereken yerlerde
kullanılmaktadır.
Su-azaltıcı katkı maddeleri
o Normal akışkanlaştırıcılar çoğunluğu lignosülfonik
asit bazlıdırlar ve bu asitin tuzları ile hidroksil
karboksilik asit ile üretilmektedir.

o Süper akışkanlaştırıcılar genellikle melamin ve

naftalin sülfonat bazlıdırlar. 
Su-azaltıcı katkı maddeleri
o Topaklaşmaya meyilli çimento taneleri süper
akışkanlaştırıcı etkisiyle dağılır ve su ile temas
yüzeyi artar. Böylece hidratasyon kolaylaşır.
Su-azaltıcı katkı maddeleri

Akışkanlaştırıcı Süper akışkanlaştırıcı

Su-azaltıcı katkı maddeleri
o Bütün su-azaltıcı katkılar, çökme değeri kaybını (taze
betonun karıldığı andaki çökme değeri ile, yapıya taşınarak
kullanıldığı andaki çökme değeri arasındaki fark) artmasına
yol açmaktadır.
o Bu yüzden betonlarda oluşabilecek büyük çökme kaybını,
katkı maddesini betona şantiye ortamında (betonun
kullanılacağı yerde) katarak önleyebilmek mümkündür.
Priz-hızlandırıcı katkı maddeleri
o Bu kimyasal katkılar çimento ile su arasındaki reaksiyonu
hızlandırarak, hidratasyonun daha hızlı gerçekleşmesini ve
hidratasyon ısısının yükselmesini sağlayarak betonun
katılaşma süresini kısaltırlar.
o Bazı uygulamalarda, erken kalıp almada ve soğuk hava
dökümlerinde, gerekli diğer önlemlerin de alınmasıyla don
olayı başlamadan betonun katılaşması ve dayanım
kazanması sağlanır.
o Betonun uygulanan kürleme süresini kısaltır.
Priz-hızlandırıcı katkı maddeleri
o Priz-hızlandırıcı katkı maddeleri suda çözünebilen
organik veya inorganik tuzlardan elde
edilebilmektedir.
o Suda çözünebilen organik tuzlar olarak:
o triethanolamine ve kalsiyum format (en çok kullanılanlar),
o kalsiyum asetat,
o kalsiyum propionat,
o laktik asit,
o formaldehid gibi maddeler sıralanabilir.
Priz-hızlandırıcı katkı maddeleri
o Suda eriyebilen inorganik tuzlar olarak:
o klorürler,
o bromidler,
o fluoridler,
o karbonatlar,
o nitratlar,
o alkali hidroksitler gibi maddeler sıralanabilir.
Priz-hızlandırıcı katkı maddeleri
o Çimento bazlı betonlarda en yaygın kullanılan priz
hızlandırıcı kalsiyum klorür (yüksek sünme ve büzülmeye
sebep olabilir), sodyum nitrat, kalsiyum format ve kalsiyum
nitrattır (kalsiyum içerikli olanlar iyi bir alternatif olabilir).
o Kalsiyum klorürün priz hızlandırıcı etkisi 1885 yılından bu
yana bilinmektedir.
o Bazı araştırmacılar, çimento ağırlığının %2’sine varan
miktarlarda kalsiyum klorür kullanılması halinde, betonun
prizinin hızlandığını ve kalsiyum klorürün betona olumsuz
etkisi olmadığını bildirmektedir.
Priz-hızlandırıcı katkı maddeleri
o Öte yandan, birçok araştırmacı ve betonlar ilgili tanınmış
kurumlar, betonda klorür iyonu bulunmasının betonarme ve
öngerilimli betonlardaki donatıların korozyonuna yol
açacağını belirtmektedir.
o ACI/201 ve ACI/212’e göre maksimum klorür iyonu miktarı,
çimento ağırlığının öngerilmeli betonlar %0,06 (ACI/222 -
%0,08), nemli ortamdaki betonarme betonlarında %1,0 ve
diğer betonlarda %0,15’i (ACI/222 %0,2 betonarme için)
kadardır.
Priz-hızlandırıcı katkı maddeleri
Priz-geciktirici katkı maddeleri
o Hava sıcaklığının yüksek olduğu dönemlerde ve/veya
havadaki nemin düşük olduğu bölge ve zamanlarda ve/veya
rüzgar hızının yüksek olduğu zaman ve yerlerde ve/veya
taşıma mesafesinin yüksek olduğu durumlarda taze betonun
taşınması, yerleştirilmesi, sıkıştırılması ve yüzeyinin
düzeltilmesi işlemleri beton henüz katılaşmadan yapmak
mümkün olmayabilir.
o Bu durumlar, «priz-geciktirici katkı maddeleri» kullanılarak
mümkün hale getirilebilir.
Priz geciktirici katkılar
o Bu kimyasal katkıların, beton üretiminde kullanılması ile
çimento ve su arasındaki hidratasyon tepkimelerini
yavaşlatır, dolayısıyla da priz süresini (2-12 saat arasında)
geciktirirler.
o Bu şekilde beton daha uzun süre işlenebilir bir formda kalır.
Priz-geciktirici katkı maddeleri
o Priz-geciktirici katkı maddeleri, linyo sülfonik asitler ve
tuzlarından, hidroksil-karboksilik asitler ve tuzlarından,
şekerli maddelerden, ve fosfat, borat, çinko gibi organik
olmayan maddelerden elde edilmektedir.
o Ayrıca, alçıtaşı, kalsiyum sülfat, şeker, tartarik asit ve sitrik
asit önemli priz geciktiricilerdir.
Priz geciktirici katkılar
o Bu kimyasal katkılar,
o uzun taşıma mesafesi durumunda
o sıcak havada beton dökümünde
o beton döküm hızının az olduğu durumlarda soğuk derzlerin
oluşmaması için
o kütle betonlarda, beton iç ısısının hızlı yükselmesini ve bundan
dolayı oluşabilecek termal çatlakları engellemek için
kullanılır.
o Ayrıca, kalıp deformasyonlarından kaynaklanan betondaki çatlaklar
priz geciktiricinin kullanılmasıyla betonun daha uzun süre plastik
kalmasından ötürü önlenebilmektedir.
Su tutucu katkılar
o Bu tür kimyasal katkılar taze betonda oluşabilecek su
kusmasını (terleme) azaltmak için kullanılır.
o Bu kimyasal katkıların bir işlevi de, az miktarda harç fazıyla
üretilen beton karışımlarının çökme ve ayrışma eğilimini
engellemektir. 
Su tutucu katkılar
o Bu katkı malzemesi suyun viskozitesini arttırarak beton
karışımının daha kohezif (tutucu), homojen ve işlenebilir
bir yapıya sahip olmasını sağlarlar.
o Bu tip katkılar boşluksuz betonlarda, kendiliğinden
yerleşen betonlarda ayrışmayı engellemek için ve hafif
betonlarda hafif agregaların karışım içinde homojen
dağılmasını sağlamak için kullanılmaktadır.
Su geçirimsizlik katkıları
o Bu kimyasal katkılar sayesinde sertleşmiş betonda kılcal su
emilimi (sorptivite) azaltılır.
o Bu katkılar çimentonun ana bileşenleriyle reaksiyona girerek
kılcal (kapiler) boşlukların su emmesini durdururlar.
Su geçirimsizlik katkıları
o Bu katkılar betona bir miktar da hava sürüklediklerinden
dolayı, kullanımı sırasında dozajın belirli optimum miktarı
aşmamasına dikkat edilmelidir.
o Tüm bunların sağlanabilmesi için taze beton yerleştirilmesi,
uygun yerleştirme tekniklerine göre yapılmalıdır.
Soğuk havanın etkisi*
o 3 gün üst üste ortalama hava sıcaklığı 5 °C’nin altında veya
bir gün içerisinde 12 saat boyunca hava sıcaklığı 10 derecenin
üzerine çıkmadığı süre zarfı soğuk hava olarak kabul edilir
ve önlem gerektirir.
o Taze beton;
o Hidratasyon yavaşlar veya tamamen durur.
o Buz, genleşme etkisiyle boşluklara kuvvet uygulayıp onları genişletmeye
çalışır (buzun çözülmesiyle boşluk oluşumu).
o Buzun çözülmesiyle hidratasyon yeniden başlar ve çok boşluklu bir yapı
oluşmuş olur ve daha düşük mekanik özellikler ve daha kötü
dayanıklılıkla sonuçlanır.
Soğuk havanın etkisi*
o Sertleşmiş beton,
o Boşlukta duran karışım suyunun donması
o %9’luk genleşme oluşur ve bu durum parazit (iç) gerilmelere
sebep olur
o Bu gerilmeler çatlaklara ve dolayısıyla parçalanma ve hasara
neden olur
Hava sürükleyici katkılar
o Bu kimyasal katkı sayesinde beton bünyesine kontrollü bir şekilde
mikro ölçekte (0.02-0.3 mm çaplı) yapay hava boşlukları
oluşturularak betonun donma-çözülmeye karşı dayanıklılığı
arttırılır.
o Betonun kılcal boşluklarında bulunan suyun donma esnasındaki
hacim genişlemesinin, oluşan bu hava boşluklarının içinde
elemine edilmesiyle betona zararı minimize edilmiş olur.
o Bu özellik açık saha betonlarında, havaalanı pistlerinde ve buz
çözücü tuz kullanılan yerlerde çok önemli yarar sağlayarak
betonun ömrünü uzatır.
Hava sürükleyici katkılar
o Bu kimyasal katkılar, yağlayıcılık etkisinden ötürü betonun
işlenebilmesini ve perdahlanabilmesini de bir miktar arttırırlar.
o Bu kimyasal katkılar, yağlayıcı etkisinden ötürü betonun
işlenebilmeyi ve perdahlanabilmeyi de bir miktar arttırırlar.
o Ayrışma (segregasyon) ve terleme riskini de azaltırlar.
o Kontrollü bir şekilde kullanılmadığı takdirde basınç dayanımında
ciddi düşüşe sebep olurlar.
o İdeal sürüklenmiş hava miktarı %4-7 arasında olmalıdır ve her
%1’lik sürüklenmiş hava %6’lık basınç dayanımı kaybına neden
olur.
Hava sürükleyici katkılar
o Ağaç reçinelerinin tuzları (çam kütüklerinden)
o Sentetik deterjanlar (petrol fraksiyonundan)
o Linyo sülfonatlar (kağıt endüstrisinden)
o Petrol asitleri tuzları (petrol arıtmadan)
o Proteinli malzemelerin tuzları (hayvan derisinden)
o Yağlı ve reçineli asitler ve tuzları (kağıt endüstrisi ve hayvan
derisinden)
o Sulfonatlaştırılmış hidrokarbonların organik tuzları (petrol
artımadan)
Hava
sürüklenmiş ve hapsedilmiş
beton

hava sürüklenmiş hava hapsedilmiş

hava sürükleyici iyi sıkıştırma

katkı sayesinde yapılmadığı
oluşur için oluşur
Hava
sürüklenmiş ve hapsedilmiş
beton

donmadan kaynaklı donma çözülmeden dolayı

oluşan reaksiyonlar betonda oluşan bozulmalar
İstatistiksel bilgiler
Kimyasal katkı tercih dağılımı Kimyasal katkı kullanım sebebi

Akışkanlaştırıcı Priz kontrolü Taze betonun özelliklerini iyileştirmek Betonun dayanımını iyileştirmek
Betonun dayanıklılığını iyileştirmek Maliyeti azaltmak
Hava Sürükleyici Diğerleri

Albayrak et al., 2015 (10.1016/j.proeng.2015.08.475)

KAYNAKÇA
Erdoğan, T.Y. Beton. 6. Baskı, ODTÜ Yayıncılık, 2016, Ankara.
Erdoğan, S.T., Erdoğan T.Y. Basic materials of construction. ODTÜ Yayıncılık, 2020,
Ankara.
https://www.alibaba.com/product-detail/construction-material-Chemical-admixtures-
for-concrete_62062517598.html
https://www.alibaba.com/product-detail/construction-material-Chemical-additives-fo
r-concrete_62067151645.html?spm=a2700.details.maylikeexp.7.1fff7b1c2Kpogh

7/27/21 42