Zakon o dejstvu masa

Analitičke reakcije
- različita brzina
- dokazano da nisu sve ireverzibilne
- kvantitativene-krajnji proizvodi
prisutni i zanemarljivo male
količine polaznih jedinjenja
- povratne ili reversne reakcije-
većina reakcija
-Dinamička ravnoteža-kada se conc komponenti više ne mijenjaju i V reakcija s
lijeva u desno i obratno su jednake

A+B↔C+D

Na osnovu kinetike hemijskih reakcija došlo se do zaključka da brzina reakcije

zavisi od : prirode reagujućih supstanci, temperature, koncentracije, uticaja
katalizatora, zračenja itd.

Odnos između brzine reakcije i koncentracije supstanci 1867 godine Gudberg i

Waage- Zakon o dejstvu masa: Brzina hemijske reakcije upravo je proporcionalna
proizvodu koncentracija supstanci koje reaguju.

V1= K1*[A] * [B]

V2 = K2 *[C] * [D]

V1=V2 ravnoteža
K1*[A] * [B] = K2 *[C] * [D]
[C]*[D]/ [A]*[B]=K2/K1=K

K –ravnotežna koncentraciona konstanta – predstavlja odnos

između proizvoda koncentracija nastalih supstanci i
prizvoda koncentracija polaznih supstanci. Ona je
konstantna za određenu hemijsku reakciju i pri konstantnoj t
i pritisku ne zavisi od koncentracije supstanci koje reaguju.
2A + B ↔ C + 2D
K= [C]*[D]2 / [A]2 *[B] ili za složenu reakciju

nA + mB ↔ xC + yD
K= [C]x *[D]y / [A]n *[B]m

Pravac hemijske reakcije definiše se iz K vrijednosti

K>1- reakcija teče u desno
K<1- preovladava povratna reakcija
K=1 ravnoteža
Npr :
K= 102 reakcija u desno 100 puta brža
K=10-3 povratna reakcija 1000 puta brža
Na osnovu poznavanja Zakona o dejsvu masa može se kontrolisati reakcija

Co(NO3)2 + 4NH4CNS ↔ (NH4)2Co(CNS)4 + 2NH4NO3

amonijum rodanid plava boja

Zakon o dejstvu masa se može primjeniti i na gasove, slabe elektrolite i neelektrolite

(idealni uslovi-ne postoji uzajamno dejstvo između njihovih čestica)
Kod jakih elektrolita dolazi do interakcije jona pa se ravnoteža izražava preko aktiviteta
jona.

Primjer 1: Koje su koncentracije reaktanata u trenutku ravnoteže pri reakciji H2SO4 sa

NaCl, ako su im početne conc NaCl 3mol/dm3 i H2SO4 2mol/dm3? K je 0.85.

H2SO4 + NaCl ↔ NaHSO4 + HCl

2-n 3-n n n

Ravnoteža [NaHSO4]= [HCl]=n [NaCl]=3-n [HCl]=2-n

Primjer 2: Uzorak gasovite smješe uzet na 973K imao je 0.37mol/dm3 NH3, 2 mol/dm3
N2 i 3 mol/dm3 H2. Izračunaj K na 973K.

N2 + 3H2 ↔ 2NH3
Elektrolitička disocijacija

Arrhenius-ova teorija 1887. švedski naučnik-zasniva se na elektroprovodljivosti

rastvora.
Vodeni rastvori kiselina, baza i soli provode električnu struju-elektroliti
Neelektroliti-ne provode struju -rastvori šećera, skroba
Prema Arrhenius-ovoj teoriji, molekuli elektrolita rastvaranjem u vodi dijelom se
razlažu, disosuju na sitnije čestice, atome ili atomske grupe koje posjeduju
naelektrisanje + ili – i nazivaju se joni.

Npr: KCl u H2O disosuje na K+ i Cl-

Kako je zbir njihovih naelektrisanja jednak nuli elektroliti su uvijek elektroneutralni.

STEPEN ELEKTROLITIČKE DISOCIJACIJE

Stepen disocijacije (α) = broj disosovanih molekula

ukupan broj molekula

-Raste sa razblaženjem

- Pri “beskonačnom razblaženju” jednak 1 (100%), tj. disocijacija je potpuna

U odnosu na stepen disocijacije elektroliti se dijele na slabe i jake. Jaki potpuno disosuju
i njihov rastvor dobro provodi struju dok slabi elektroliti disosuju nepotpuno i slabo
provode struju. Uticaj ima i rastvarač npr. neki slab elektrolit u odnosu na vodu nije slab
u nekom drugom rastvaraču, zato je Bockris predložio da se jaki elektroliti zovu pravim
a slabi potencijalnim elektrolitima.

Pravi- stabilna jonska veza koje ne prelazi u kovalentnu-soli

Potencijalni elektroliti-kovalentna veza sa djelimično jonskim karakterom koje su u
ravnoteži .
Tako npr u vodenom rastvoru HNO3 je jako jonizovana a H2S slabo.
Kiseline disosuju na H+ jon koji se stabilizuje sa H2O u H3O+ jon

H+ + H2O → H3O+ prema Arrenhiusu

HCl + H2O → H3O+ + Cl-

Jake kiseline: HNO3, H2SO4, HCLO4, HCl

Slabe kiseline: H3PO4, CH3COOH, H2SO3, HF
Sasvim slabe: HCN, H2S
Baze.
NaOH → Na+ OH-

Jake baze: hidroksidi alkalnih i zemnoalkalnih metala, NaOH, KOH, Ca(OH)2, Ba(OH)2, i dr
Slabe baze: Fe(OH)3, NH4OH

Polibazne kiseline ili polikisele baze disosuju postepeno i svi su joni u ravnoteži.

Fe(OH)3↔Fe(OH)2+ + OH- ↔ Fe(OH)2+ + 2OH- ↔ Fe3+ 3OH-

U rastvoru elektrolita nastaju i hidratisani joni [Ba(H2O)n]2+, [K(H2O)n]+

KONSTANTA DISOCIJACIJE SLABIH ELEKTROLITA

Slabi elektroliti-nepotpuno disosuju-conc nedisosovanih jona je veća od disosovanih i ravnoteža

nastaje između jona i nedisosovanih molekula-povratna reakcija

AB↔A+ + B-

K= [A]+ * [B]- / [AB]

K je veća – elektrolit jače disocira.
K za CH3COOH je 1.8*10-5 a za HCN je 4*10-2 slijedi da je sirćetna kis jači
elektrolit od HCN
Od K zavisi i stepen disocijacije:

Tako :

Primjer3: Rastvor sirćetne kiseline koncentracije 0.1 mol/dm3 ima α=1.35*10-2.

Izračunati K i koncentracije H+ i CH3COO- jona.

Primjer 4: K rastvora H2CO3 koncentracije 0.01 mol/dm3 je 4.5*10-7. Izračunati α

 SMANJENJE DISOCIJACIJE SLABIH ELEKTROLITA DODATKOM ZAJEDNIČKOG
JONA

Dodatkom zajedničkog jona rastvoru slabog elektrolita smanjuje se njegova disocijacija.

Tako:

Primjer 5: Rastvor sirćetne kis ima konc 1 mol/dm3. Izračunati smanjenje H+ jona ako se na
1 dm3 doda 1 mol natrijum acetata.

Ista situacija je i sa OH- jonima kod slabe baze kao NH4OH sa dodatkom NH4Cl kao npr:

PONAŠANJE JAKIH ELEKTROLITA U RASTVORIMA

Kod jakih elektrolita-reakcija ide u desno do jona –nepovratan proces

Zato je Lewis uveo pojam aktiviteta koja je jednaka koncentraciji samo pri beskonačnom
razblaženju.

a=c*f
f je koeficijent aktivnosti-mjerilo odstupanaja u svojstvima rastvora u odnosu na idealne
f< 1 u jakim elektrolitima što znači da je kretanje jona smanjeno,
a ako je f=1 znači da je
a=c –idealan rastvor-stvarna koncentracija jona u rastvoru
Jake elektrolite definiše i jonska sila rastvora koja uzima u obzir učešće svih jona :

I= ½ (c1z12 +c2z22+......cnzn2)

c su molarne koncentracije a z naelektrisanje jona

Po Deby Huckel-u koeficijent f kod vrlo razblaženih rastvora je

Logf= - A*z2I1/2 / 1+I1/2

A-konstanta koja zavisi od dielektrične konstante rastvarača i apsolutne

temperatura
Ako je I < od 0.005 onda je Logf = -0.5z2I1/2

Primjer 6: Izračunaj I za Ba(NO3)2 koncentracije 0.005 mol/dm3.

 JONSKI PROIZVOD I pH

Čista voda je slabi elektrolit.

H2O + H2O ↔ H3O+ + OH- ili

HOH ↔ H+ + OH- pa je

K= aH+ * aOH- / aH2O

K je termodinamička konstanta jonizacije vode

aH2O je 55.5 mol/dm3 i dobija se iz mase 1 mola vode koja iznosi 997g i to se
podijeli sa masom vode 18 g dobija se

K= aH+ * aOH- / 55.5= 1.8*10-16 pa je

aH+ * aOH- = 1.8*10-16 * 55.5= 1*10-14

 aH+ = [H+] i aOH- = [OH-] odnosno

aH+ * aOH- = [H+]* [OH-]= 1*10-14 = Kw ili

Kw = [H+]*[OH-] jonski proizvod vode

[H+]= [OH-]= 10-7 mol/dm3 u čistoj vodi

U kiseloj H+ > OH-; H+> 10-7 ; OH- < 10-7

U baznoj H+ < OH- ; H+< 10-7 OH- > 10-7

Primjer 7: Dodatkom vodi NaOH konc OH- je 5*10-2 . Izračunaj

konc H+ jona. Kw =2.95*10-14

Kiselost se radi lakšeg izračunavanja izražava preko pH.

pH= -log [H+]

 U čistoj vodi pH je 7
U kiseloj pH<7
U baznoj pH>7

Primjer 8: Izračunaj pH i pOH rastvora ako je konc H+ jona 2.5*10 -3

PUFERI

Puferi su sistemi koji se opiru promjeni pH vrijednosti.

Ako u puferski rastvor dodamo određenu količinu kiseline ili baze tada će se pH
vrijednost neznato promijeniti.
Ukoliko bi istu količinu baze ili kiseline dodali u čistu vodu tada i došlo do znatne
promjene pH vrijednosti.
Puferi se sastoje od slabe baze i njene soli sa jakom kiselinom ili od slabe kiseline i njene
soli sa jakom bazom.
Npr CH3COOH i CH3COONa; NH3 i NH4Cl; HCOOH i HCOONa

Puferski rastvori vežu OH- jone ili H3O+. Npr CH3COOH/CH3COO-, ako dodamo jaku
kiselinu reakcija teče na sledeći način:
CH3COO- + H3O+ ↔ CH3COOH + H2O
Jaka kiselina se zamjenjuje slabom sirćetnom
Dodatkom jake baze npr NaOH dolazi do neutralizacije sirćetne kiseline:

CH3COOH + OH- ↔ CH3COO- + H2O

Kod baza isto – str VI

Primjer 9: Izračunaj pH rastvora dobijenog miješanjem 20cm3 HNO2 c=0.05mol/dm3 i

30cm3 NaNO2 c=1.5mol/dm3; pK(HNO2)=3.29
HIDROLIZA

Konjugovani kiselo-bazni parovi.

Ako je baza jaka – njena konjugovana kiselina ce biti slaba

(NaOH, Na+)
Ako je baza slaba - njena konjugovana kiselina ce biti jaka
(NH3, NH4+)

Ta jaka konjugovana kiselina kada se nađe u vodenom rastvoru

reagovaće sa vodom na sljedeci način:

NH4(aq) + H2O(l) ⇆ NH3(aq) + H3O+(aq)

Rastvor ce postati kiseo.

I ovdje je važno naglasiti da se voda razložila na H+ i OH- jone.

 Konjugovani kiselo-bazni parovi.

Ako je kiselina jaka – njena konjugovana baza ce biti slaba

(HCl, Cl-)

Ako je kiselina slaba - njena konjugovana baza ce biti jaka

(CH3COOH, CH3COO-)

Ta jaka konjugovana baza kada se nađe u vodenom rastvoru

reagovaće sa vodom na sljedeći način:

CH3COO- (aq) + H2O(l) ⇆ CH3COOH(aq) + OH-(aq)

Rastvor ce postati bazan.

Važno je naglasiti da se voda razložila na H+ i OH- jone.

 Ovo je osnova hidrolize.

Kada se u vodi rastvori so koja je nastala neutralizacijom jake baze slabom kiselinom
(CH3COONa) tada će rastvor te soli biti bazan.

CH3COO- (aq) + Na+(aq) + H2O(l) ⇆ CH3COOH(aq) + Na+(aq) + OH-(aq)

Kada se u vodi rastvori so koja je nastala neutralizacijom slabe baze jakom kiselinom
(NH4Cl) tada će rastvor te soli biti kiseo.

NH4 +(aq) + Cl-(aq) + H2O(l) ⇆ NH3(aq) + Cl-(aq) + H3O+(aq)

Rastvor soli nastale neutralizacijom jake baze jakom kiselinom će biti neutralan, a kiselost
rastvora soli nastale neutralizacijom slabe baze slabom kiselinom će zavisti od toga šta je
jače
 STEPEN I KONSTANTA HIDROLIZE

-Ukazuje koliko je neko jedinjenje hidrolizovalo i zavisi od prirode soli i predstavlja

odnos između koncentracije hidrolizovanog dijela soli i ukupne koncentracije soli
unesene u rastvor.

Jonska jednačina hidrolize rastvora jake baze i slabe kiseline BA pa je HA=OH-

So kao jak elektrolit potpuno disosuje pa je Cs jednaka konc B+ i A-

 PROIZVOD RASTVORLJIVOSTI

Proizvod rastvorljivosti predstavlja konstantu ravnoteže povratne reakcije rastvaranja

slabo rastvornih soli kao što je npr. AgCl:

AgCl(s) ⇆Ag+ (aq) + Cl-(aq)

Pr = [Ag+][Cl-]

Kod složenijih soli je:

As2S3(s) ⇆ 2As3+(aq) + 3S2-(aq)

Pr = [As3+]2 [S2-] 3

Kada se postigne dinamička ravnoteža procesa taloženja i rastvaranja nastaje zasićen

rastvor.

Primjer 10: Rastvorljivost Ag2CrO4 je 0.02156 g/dm3. Izračunaj proizvod

rastvorljivosti Pr.
Uticaj zajedničkog jona na rastvorljivost elektrolita – soni efekat
Rastvorljivost slabo rastvornog elektrolita se smanjuje ako se u rastvor doda jaki elektrolit sa zajedničkim jonom.
Ako u zasićen rastvor slabog elektrolita KtAn dodamo elektrolit sa zajedničkim jonom An koncentracija Kt će opasti da bi proizvod rastvorljivosti ostao konstantan.

Rastvorljivost slabog elektrolita može se povećati dodatkom jakog elektrolita ali koji ne sadrži zajednički jon-soni efekat-povećanje jonske sile rastvora

Npr rastvorljivost SrSO4 se povećava dodatkom KCl ili KNO3-dolazi do povećanja koncentracije jonova u rastvoru i njihovog međusobnog dejstva što sprečava kretanje jon Sr i SO4 pa ne dolazi do taloženja već rastvaranje

Primjer 11. Naći rastvorljivost PbSO4 u rastvoru Na2SO4 koncentracije 0.01mol/dm3. P=1.6*10-8