TEHNIČKO CRTANJE

Predavač:
Dipl.ing. Goran Stanojević
Standardi i standardizacija
 Standardizacija je lјudska delatnost koja obuhvata
utvrđivanje i donošenje jedinstvenih propisa –
standarda i primenu ovih propisa.
 Osnovu standardizacije čini dogovor
zainteresovanih strana (proizvođača i potrošača),
uz korišćenje važećih naučnih dostignuća.
 Standard je strogo definisan prema odredjenim
pravilima. Standardizuju se najčešće sirovine,
poluproizvodi, proizvodi, mere, pojmovi, način
dimenzionisanja.
Standardi u mašinstvu su propisi kojima se:

 ograničava broj različitih oblika i dimenzija pojedinih mašinskih delova,

elemenata i
 sklopova sa istom funkcijom;
 utvrđuje sastav, kvalitet, način označavanja i druge karakteristike mašinskih
materijala,
 kao i metode njihovog ispitivanja;
 određuju jedinstven način tehničkog sporazumevanja u pogledu
terminologije;
 oznake fizičkih veličina, mernih jedinica, prikazivanja mašina i njihovih
delova na
 crtežima; tolerancije, naleganja i dr.;
 propisuju mere bezbednosti, tehničke, higijenske i druge propisima
regulisane zaštite.
Tipizacija je usmerena na gotove proizvode, a
standardizacija na materijal, sirovine, poluproizvode,
delove, itd.
Osnovne razlike izmedju tipizacije i
standardizacije su u tome što je: Primena standarda
je obavezna i trajna, a tipizacija je manje obavezna i
nije trajna. Standardizacija je sveobuhvatna, dok se
tipizacija tiče samo jednog proizvoda.
Tehničko crtanje
 Cilj tehničkog crtanja je da se trodimenzionalni
objekat prikažu u ravni crteža
 To se postiže primenom određenih postupaka
tehničkog crtanja kako bi se kod prikaza
trodimenzionalnog tela na papiru (dvodimenzionalni
prostor ili ravnina) nadomestila treća dimenzija
 Pri tome predmete treba prikazivati tako da se
jednostavno mogu odrediti sve dimenzije predmeta
 Tehnički crtež treba da bude jasan, pregledan i
precizan
Standardni brojevi
PRAVILA TEHNIČKOG CRTANJA

 Pravila tehničkog crtanja se definišu srpskim

standardima i usklađena su sa međunarodnim ISO
-standardima
 Osnovni zadatak ovih standarda je usklađivanje svih
vrsta proizvodne dokumentacije urađene ručno ili
kompjuterski, vezane za projektovanje i proizvodnju,
kapacitete, menadžment, skladištenje i ostalu
tehničku dokumentaciju, uključujući sredstva i
opremu za crtanje te standardizaciju simbola i
jedinica
SRPSKI STANDARDI
SRPSKI STANDARDI
FORMATI PAPIRA
FORMATI PAPIRA
OKVIR CRTEŽA
OKVIR CRTEŽA
OKVIR CRTEŽA
Osnovni podaci koje mora sadržati zaglavlje su:

 naziv crteža
 razmera
 broj crteža
 naziv firme u kojoj je crtež izrađen
 imena i potpisi osoba odgovornih za crtež
ZAGLAVLJE SA SASTAVNICOM
SASTAVNICA
 Sastavnica je popis svih delova i materijala od
kojih se sastoji sklop prikazan na crtežu.
 Kada se sastavnica koristi na crtežu koji ima

zaglavlje, tada se ona crta iznad zaglavlja i

ispunjava odozdo na gore prema rednom broju
pozicija.
SASTAVNICA
RAZMERA
 Po potrebi, predmet na crtežu može biti prikazan u
stvarnoj veličini, umanjen ili uvećan.
 Razmera predstavlja odnos istih veličina na

crtežu i na predmetu.
 Izbor razmere zavisi od veličine predmeta i njegove

složenosti.
 Nezavisno od izabrane razmere, na crtežima se

prilikom kotiranja upisuju isključivo stvarne

veličine predmeta.
RAZMERA
Primer crteža sa više razmera
VRSTE LINIJA
Radi postizanja što veće jasnoće i preglednosti, u
tehničkim crtežima primenuju se linije različitih
vrsta i debljine.
VRSTE LINIJA
VRSTE LINIJA
VRSTE LINIJA
Primeri primene pojedinih vrsta linija
Primeri primene pojedinih vrsta linija
Primeri primene pojedinih vrsta linija
Primeri primene pojedinih vrsta linija
Preporučene debljine linija
Postupci crtanja su:
 aksonometrijska projekcija: - daje lako razumljiv
trodimenzionalni prikaz predmeta jednim crtežom
 perspektiva: - koristi se u predstavljanju predmeta
u arhitekturi i sl.
 ortogonalno projektovanje: - primenjuje se za
tehničke crteže
 Aksonometrijska projekcija
Zavisno od položaja i merila u kojem se na koordinatne
ose nanose pojedine dimenzije razlikuje se:

 izometrijska projekcija
 dimetrijska projekcija
 trimetrijska projekcija
 kosa projekcija
Izometrijska
   projekcija je aksonometrijski prikaz
predmeta kod kojeg su sve tri dimenzije prikazane u
istom merilu. Širina s horizontalom čini ugao od . Na
slici vidljiv je odnos stranica kocke a : b : c = 1:1:1. U
ovakvoj projekciji sve se povšine kocke vide kao
identični rombovi, što u drugim projekcijama nije slučaj.
Dimetrijska
   projekcija za slučaj kocke fokusirana je
horizontalnim osima koje zaklapaju uglove od i kao i
odnosima stranica a : b : c = 1:1: 0,5.
Trimetrijska
   projekcija za slučaj kocke fokusirana je
horizontalnim osima koje zaklapaju uglove od i kao i
odnosima stranica a : b : c = 0,9 :1: 0,5 .
Kosa projekcija je takav način projektovanja kod kojeg
samo stranica kocke c zaklapa ugao od 45° ili 30° sa
odgovarajućom horizontalnom osom, dok ostale stranice
leže na osama. Za slučaj da se radi o uglu 45° kocka je
fokusirana odnosom stranica a : b : c =1:1: 0,5 , dok je za
slučaj da se radi o uglu 30° kocka je fokusirana odnosom
stranica a : b : c =1:1: 2/3 =1:1: 0,667 .
 Perspektiva

Perspektiva daje najrealniju sliku predmeta u prostoru.

Ivice ne ostaju paralelne nego se pravci provučeni kroz te
ivice seku u tački F. Ovakav način prikazivanja utemeljen
je u arhitekturi i slikarstvu dok se u tehnici retko koristi.
Moguć je prikaz s dve tačke pri čemu je utemeljen odnos
stranica kocke (2/3) za ugao nagiba od horizontalne osi
30°, odnos stranica (1/2) za ugao nagiba od 45°, kao i
odnos stranica (1/3) za ugao 60°.
 Ortogonalno projektovanje
 Pogledi(Evropski i Američki)
Ukoliko se radi o površinama koje leže koso prema
ortogonalnim ravninama, uz obavezno označavanje
pogleda, moguće je takođe odstupiti od standardne
ortogonalne projekcije .
Pogledi, preseci i šrafure
Šrafurom se označavaju preseci. Šrafure su paralelne
linije pod uglom od 45° koje ispunjavaju čitavu površinu
preseka. Za slučaj zakošenih ivica šrafura se može
povlačiti i pod uglom od 30°. Gustinu šrafure
prilagođava se veličini predmeta. Vrlo velike površine
preseka šrafiraju se uskim pojasom šrafure uz konturu
preseka.
TOLERANCIJE MERA
Dužinske mere
Označavanje tolerancija
Praktični primer upisivanja tolerancije
 Tolerancije oblika i položaja

Ako imamo valjak sa konstantnim prečnikom od 10mm

i ako mereni prečnik na nekoliko mesta na valjku
pokazuju vrednost 10mm, taj valjak može ipak biti škart
zbog neodgovarajućeg oblika po dužini odn.
neodgovarajuće ose simetrije.
Ako se tolerancija odnosi na osu ili središnju ravan okvir
sa strelicom stoji u produžetku kotne linije ili na samoj
osnoj liniji.
Za površinu na kojoj stoji pokazna strelica, propisuje se
tolerancija položaja u odnosu na površinu na kojoj stoji
referentni trougao.
SIMBOLI ZA TOLERANCIJE OBLIKA I
POLOŽAJA
ZNAČENJE SIMBOLA TOLERANCIJA

Pravost
Ravnost
Kružnost
Cilindričnost
Profil linije
Profil površine
Paralelnost
Upravnost
Nagib
Simetričnost
Bacanje
KLASE HRAPAVOSTI POVRŠINA

Oznake kvaliteta obrađene površine

- Zatvorena kukica (za površinu koja se obrađuje skidanjem strugotine)

- Kukica sa kružičem (za površinu koja se obrađuje bez skidanja strugotine)

- Kada je potrebno dopisati nešto uz kukicu dodaje se linija na njoj

- Zbirni znak za dodatne oznake

primer:
Simboli sučeonih i ugaonih
spojeva
Simboli sučeonih i ugaonih
spojeva