Władza i społeczeństwo w PRL

Alicja Czaplińska, Nikola Stępniak

Komunistyczne władze w Polsce do 1956 roku
22.07.1944 r. - ogłoszenie Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia
Narodowego, zgodnie z którym:

○ komuniści stanowili jedyny, legalny ośrodek

polskiej władzy,
○ automatycznie zdymisjonowało to rząd
emigracyjny w Londynie
○ zapowiedziano reformę rolną bez odszkodowań
oraz poszanowanie własności prywatnej, aby
uzyskać poparcie społeczne
1945 r. - powstał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej w skład którego wchodzili
komuniści i kilku przedstawicieli innych stronnictw politycznych

Komuniści dążyli do całkowitego przejęcia władzy:

○ aparat kontroli i represji - manipulacja opinią publiczną,
○ zastraszano opozycję,
○ więziono, mordowano działaczy politycznych,
○ prześladowano osoby działające w podziemiu,
○ sfałszowano referendum ludowe - 1946 r. oraz wybory z 1947 r. do sejmu (“cuda nad
urną”)
 02.1947 r. - uchwalono małą konstytucję

○ wprowadzono nowy organ władzy – Radę Państwa – łączyła uprawnienia władzy ustawodawczej i wykonawczej; Radą kierował prezydent,
○ ograniczenie uprawnień sejmu - rząd mógł wydawać dekrety z mocą ustawy z pominięciem Sejmu.

1948 r. - powstanie PZPR - Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej

○ połączenie Polskiej Partii Robotniczej i Socjalistycznej, jednak najpierw usunięto z nich opozycję

1952 r. - konstytucja PRL

○ nazwa państwa: Polska Rzeczpospolita Ludowa (PRL),

○ odrzucono trójpodział władzy,
○ Polska krajem demokracji ludowej, w którym władza należy do „ludu pracującego miast i wsi”,
○ konstytucja nie precyzowała pojęcia własności prywatnej,
○ zawierała bardzo dużo ogólnych sformułowań, które można było dowolnie interpretować,
○ nie precyzowała kompetencji poszczególnych organów władzy.

Konstytucja ta była narzędziem w rękach władzy. ustrój państwa dostosowano do wzoru sowieckiego, prawa obywatelskie formalnie były szerokie,
ale w rzeczywistości miały ograniczony zakres.
 Komunizm
- dominacja partii komunistycznej,
- rozwój systemu bezpieczeństwa państwowego, który stał na straży ustroju
- reforma administracyjna państwa – wprowadzono system rad narodowych (rady osiedlowe, dzielnicowe, miejskie,
gminne, powiatowe, wojewódzkie). Wszystkie były podporządkowane władzy centralnej – Radzie Państwa.
- eliminacja przeciwników politycznych, którzy nie zgadzali się z przyjętą ideologią
- ujednolicenie wszystkich organizacji społecznych i młodzieżowych, podporządkowanie ich jednej ideologii,
- wprowadzenie systemu gospodarczego wzorowanego na systemie radzieckim,
- kult jednostki: stojący na czele państwa i partii Bolesław Bierut,
- inwigilacja społeczeństwa, cenzura, walka z Kościołem
- całkowite uzależnienie się od ZSRR ,
- nie przestrzeganie praw i swobód obywatelskich.

Wszelka działalność niezgodna z postulatami komunizmu uważano za przestępstwo.

 Bolesław Bierut - działacz komunistyczny, agent
NKWD, prezydent RP w latach 1947–1952 - wybrany
przez Sejm RP po sfałszowanych wyborach
parlamentarnych 1947, przywódca PZPR
 Propaganda

- treści polityczne wypełniały każdą przestrzeń życia obywatela,

- ulice, place nazwane na cześć przywódców, bohaterów komunistycznych - Katowice przemianowano na Stalinogród,
- upaństwowiono teatry i kina, które wprowadziły odpowiedni dla mas repertuar,
- radio, prasa, film zostały podporządkowane państwu i szerzyły obowiązkową ideologię,
- wprowadzono cenzurę,
- zagłuszano polskojęzyczne radiostacje zachodnie,
- gloryfikowanie pracy fizycznej,
- fałszowano źródła historyczne,
- wprowadzono cenzurę prac naukowych.

22.02.1947 r. – ustawa „o postrzeganiu i rozwijaniu praw i swobód demokratycznych” – prawa nie mogą być
nadużywane na szkodę państwa ludowego.
 Plakat przestrzega przed słuchaniem Radia
Plakat “Partia sternikiem narodu” ukazuje
Wolna Europa - przedstawiono je jako nazistę, PZPR w roli kierowniczej, władczej.
co miało zniechęcać Polaków
 Po śmierci Józefa Stalina w 1953 r. w ZSRR rozpoczęła się walka o władzę.

○ osłabł terror panujący w Polsce: rozpoczęło się kierownictwo kolektywne - polega ono na ścisłej identyfikacji z
grupą, wspólnotą czy zbiorowością ludzi. Zwolennicy kolektywizmu stawiają dobro grupy wyżej od dobra jednostki.
Praca w warsztatach wykonywana jest pod okiem społecznego kierownictwa.

○ spory w PZPR wpłynęły na osłabienie cenzury

- radio Wolna Europa - przekazywało informacje z krajów demokratycznych, np. na temat nadużyć komunistów.
- pismo “Po Prostu” - z jego inspiracji zaczęły powstawać kluby młodej inteligencji - Klub Krzywego Koła
- utwory o panującej rzeczywistości Marka Hłaski, Leopolda Tyrmanda i Adama Ważyka

1956 r. - wystąpienie Chruszczowa, w którym potępił kult Stalina oraz ujawnił jego zbrodnie

Cały czas narastał niepokój w społeczeństwie, więc wprowadzono powierzchowne reformy ustrojowe, takie jak: amnestia
dla więźniów, w obiektywny sposób zaczęto przedstawiać AK, niektórych komunistów usunięto z aparatu władzy.
 Wydarzenia poznańskie
Przyczyny
○ domaganie się poprawy
warunków bytowych,
○ niezrealizowane zapowiedzi
podwyżki płac,
○ obniżenie norm pracy,
○ narastające niezadowolenie,
○ rozbieżności pomiędzy
warunkami życia codziennego
Polaków, a wizjami
propagandowymi komunistów
Przebieg
● 28-30.06.1956 r. - pierwsze
masowe wystąpienie
społeczne przeciwko polityce
władz w zakładach
Cegielskiego w Poznaniu
Skutki
○ około 60 osób zabitych,
kilkaset rannych
○ wytoczenie procesom
zatrzymanym robotnikom, a w
dalszym postępowaniu -
więzienie
○ wśród ofiar był 13-letni Romek
Strzałkowski
 odwilż październikowa - mała stabilizacja

1956 r. - powołanie na I sekretarza KC PZPR Władysława Gomułki, który cieszył się dużym zaufaniem wśród
społeczeństwa.
- w zakładach utworzono samorządy pracownicze,
- represjonowani profesorowie wrócili na uczelnie,
- powstanie organizacji młodzieżowych,
- wzrost produkcji i płac,
- poprawa zaopatrzenia sklepów,
- wszystko skupione było na rozwoju przemysłu ciężkiego, który miał zapewnić potęgę militarną
komunistom, a zaniedbano przemysł lekki, usługi i rolnictwo,
- prymas Stefan Wyszyński został zwolniony z internowania
- powstanie Ogólnopolskiego Klubu Postępowej Inteligencji Katolickiej
- wydawanie wcześniej zawieszonych pism - “Tygodnik Powszechny”, “Znak”
Odwilż październikowa trwała jednak krótko - już w 1957 r. zaczęto wprowadzać zaostrzoną politykę wobec
społeczeństwa.
 Jak powstała opozycja?
Polska podczas rządów Władysława Gomułki pozostała państwem komunistycznym, w którym
główną rolę odgrywała partia. PZPR decydowała o wszystkich aspektach życia codziennego.
○ 1964 r. - Antoni Słonimski napisał list krytykujący działania władz. Podpisały się pod nim
34 osoby ze sfer inteligencji. Pismo wręczono premierowi Józefowi Cyrankiewiczowi, a
jego treść została ujawniona w opinii publicznej przez zagraniczne agencje radiowe.
Zwolennikom zarzucono zdradę państwa i wytoczono procesy.
Zachowania antykomunistyczne pojawiały się nie tylko w klasie inteligencji, ale też u
robotników, kładących nacisk głównie na postulaty ekonomiczne. Młodzież wychowana w
komunistycznym systemie, bardzo się mu sprzeciwiała.
Czołowymi opozycjonistami byli: Jacek Kuroń,Karol Modzelewski i Adam Michnik.
 “Do Prezesa Rady Ministrów,
Józefa Cyrankiewicza

Ograniczenia przydziału papieru na druk książek i czasopism

oraz zaostrzenie cenzury prasowej stwarza sytuację zagrażającą
rozwojowi kultury narodowej. Niżej podpisani, uznając
istnienie opinii publicznej, prawa do krytyki, swobodnej
dyskusji i rzetelnej informacji za konieczny element postępu,
powodowani troską obywatelską, domagają się zmiany polskiej
polityki kulturalnej w duchu praw zagwarantowanych przez
konstytucję państwa polskiego i zgodnych z dobrem narodu.”
 Marzec 1968 r.

Wpływ na polską politykę wewnętrzną miał Mieczysław Moczar i popierająca go grupa ludzi nazywana “partyzantami”*. W walce o władzę
partyzanci wykorzystywali hasła antysemickie i antysyjonistyczne** przeciwko Izraelowi.

W styczniu 1968 r. odbył się ostatni spektakl Dziadów, ponieważ władze ZSRR zakazały dalszych przedstawień i zaostrzyły cenzurę. Zaczęli
protestować przedstawiciele inteligencji, artyści, a nawet studenci Uniwersytetu Warszawskiego, przez co część z nich została usunięta z uczelni.

8 marca doszło do wystąpień młodzieży w ich obronie, ale oddziały milicji brutalnie zareagowały - zdarzały się pobicia i aresztowania.
Propaganda PRL głosiła, że zajścia zostały sprowokowane przez studentów żydowskiego pochodzenia - i taką wersję przedstawiono robotnikom,
aby zapobiec sojuszowi między inteligencją, a robotnikami - w skutek czego organizowano wiece robotnicze z hasłami:

“Studenci do nauki, literaci do pióra,syjoniści do Syjonu! Precz z syjonizmem!”

*ponieważ część z nich podczas wojny służyła w oddziałach Armii Ludowej.

**ponieważ toczyła się wtedy wojna między Izraelem, a państwami arabskimi popieranymi przez ZSRR.
 Do studentów dołączyła się młodzież z innych ośrodków akademickich, Żądano:

○ swobody zrzeszania się,

○ wolności oporu,
○ zniesienie cenzury,
○ przestrzeganie praw obywatelskich.

Manifestacje zostały spacyfikowane oraz rozpoczęto kampanię antysemicką o dużej skali.

Z Polski wyjechało ok. 20 tys. osób pochodzenia żydowskiego.
 Grudzień 1970 r.
- widoczna słabość polskiej gospodarki, w sklepach brakowało towarów, kolejki były długie,
- problemy społeczne,
- podwyżki cen na początku grudnia 1970 r.

14.12 - gwałtowne protesty w Stoczni Gdańskiej, na ulice wyszło wtedy ponad 3 tysiące robotników. Żądali:

- podwyżki pensji,
- zgody na utworzenie wolnych związków zawodowych.

W kolejnych dniach do protestów dołączali pracownicy z Trójmiasta. Protestowano w Słupsku, Elblągu i Szczecinie. W odpowiedzi władze
zerwały połączenia komunikacyjne z wybrzeżem, zarządziły godzinę milicyjną i przeprowadziły aresztowania.

17.12 - czarny czwartek - krwawa pacyfikacja robotników, którym podstępem kazano stawić się w zakładach pracy, a później ich rozstrzelano.

Komuniści nie cofali się przed żadnymi środkami, aby zlikwidować ośrodki oporu. Gomułka został odsunięty od rządów, a na sekretarza wybrano
Edwarda Gierka,

1971 r. - wybuch kolejnego strajku w Stoczni Szczecińskiej.

 Źródła

○ http://www.tomaszewska.com.pl/historia.opracowania.html
○ http://www.tomaszewska.com.pl/1956.pdf
○ https://www.polska1918-89.pl/pelnia-komunistycznego-rezimu,232.html
○ https://www.youtube.com/watch?v=R1RUiT_E7cM&t=441s
○ Poznać przeszłość. Rządzący i rządzeni. Szkoła ponadgimnazjalna. Podręcznik do historii
i społeczeństwa