Kabihasnan sa Daigdig Let us pray…. Learning Competency a) nakapag-uugnay ang heograpiya sa pagbuo at pag-unlad ng mga sinaunang kabihasnan ng daigdig; b) nakapagsusuri ang heograpiya sa pagbuo at pag-unlad ng mga sinaunang kabihasnan ng daigdig; at c) nakapagpahahayag ang sariling pananaw ukol sa kaugnayan ng heograpiya sa pagbuo at pag- unlad ng mga sinaunang kabihasnan ng daigdig. Mga Paksa 1) Talakayan 1 – Heograpiya ng Mesopotamia 2) Talakayan 2 – Heograpiya ng Lambak Indus 3) Talakayan 3 – Heograpiya ng Ilog Huang Ho 4) Talakayan 4 – Heograpiya ng Egypt 5) Talakayan 5 – Heograpiya ng Mesoamerica Balik- Aral Tukuyin ang mga ipinakikita ng larawan bilang pangunahing bumubuo ng kultural na heograpiya. W_ _ A WIKA
Ang WIKA ay tanda ng kultura, hindi
magkakaugnayan ang mga tao kung wala ito. Sinasalamin ng wika ang pagkakakilanlan sa kultura. R__I_I_O_ RELIHIYO N
Isang organisadong paraan ng pagsamba sa isang bagay
na espiritwal o kaisipan sa buhay ay tinatawag na relihiyon. Madalas, ang mga tao ay idinidikit ang sining sa relihiyon. L___ LA H I
Ang race o lahi ay tumutukoy sa pagkakakilanlan ng
isang pangkat ng mga tao, pisikal o bayolohikal na katangian ng pangkat. Mahusay! Ang Heograpiya sa Pagbuo at Pag-unlad ng mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig
Ang sumibol na kabihasnan ay nagdaan sa mahabang proseso at sa mga panahon.
Ang mga karanasan ng tao sa larangan ng pamumuno, paglinang sa kasanayan at maging sa kanilang pakikipag-ugnayan sa isa’t isa upang matugunan ang kanilang mga pangangailangan. Sa aralin na ito ay inaasahang matutuhan mo ang kaugnayan ng heograpiya sa pagbuo at pag-unlad ng mga sinaunang kabihasnan sa Daigdig: Mesopotamia, Indus, Tsino, Ehipto, at Mesoamerica. Ang mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig MESOPOTA MIA • Ang Mesopotamia ay nangangahulugang lupain “sa pagitan ng dalawang ilog”. Ito ay galing sa mga salitang Greek na meso o “pagitan” at potamos o “ilog”. • Ang Mesopotamia ay itinuturing na kauna- unahang kabihasnan sa buong daigdig. • Sinakop at pinanahanan ito ng iba’t ibang sinaunang pangkat ng tao, kabilang ang mga Sumerian, Akkadian, Babylonian, Assyrian, Chaldean, at Elamite na nagtangka ring sakupin ang lupaing ito. MESOPOTA MIA • Sa paglipas ng mahabang panahon, iba’t ibang lungsod ang umusbong at bumagsak sa lugar na ito na nang lumaon ay pinalitan ng iba pang mga kabihasnan. • Ang Mesopotamia ay walang likas na hangganan kaya mahirap ipagtanggol ang lupaing ito sa ibang karatig lugar. • Naimpluwensiyahan din ito ng mga karatig lugar dahil na rin sa mga ugnayang pangkalakalan at tunggaliang military. MESOPOTA MIA • Sa mga taong 5500 B.C.E., daan-daang maliliit na pamayanang sakahan ang matatagpuan sa kapatagan ng hilagang Mesopotamia na pinag ugnay-ugnay ng malalayo at mahahabang rutang pangkalakalan. • Bunga ng pag-unlad ng lipunan sa mga sumusunod na taon, nagkaroon ng mga pagbabago sa aspektong panlipunan, pampolitika, at panrelihiyon na nagdulot ng sentralisadong kapangyarihan. MESOPOTA MIA • Isang halimbawa ang Uruk na itinuturing na isa sa mga kauna-unahang lungsod sa daigdig. • Matatagpuan ang Mesopotamia sa Rehiyon ng Fertile Crescent, isang paarkong matabang lupaing nagsisimula sa Persian Gulf hanggang sa silangang baybayin ng Mediterranean Sea. • Ang regular na pag-apaw ng Ilog Tigris at Euphrates ay nagdudulot ng baha na nag- iiwan ng banlik (silt). Dahil dito, nagiging mataba ang lupain ng rehiyon na nakabubuti sa pagtatanim. Ito ay nangangahulugang lupain MESOPOTAMIA “sa pagitan ng dalawang ilog”. Itinuturing na isa sa mga URUK kauna-unahang lungsod sa daigdig. Isang paarkong matabang lupaing FERTILE nagsisimula sa Persian Gulf hanggang sa silangang baybayin ng CRESCENT Mediterranean Sea. Ang regular na pag-apaw ng Ilog Tigris at Euphrates ay nagdudulot BANLIK (SILT) ng baha na nag-iiwan ng _____. LAMBAK INDUS • Ang rehiyong ito ay kakaiba sa aspektong heograpikal at kultural kung ihahambing sa ibang panig ng Asya. • Madalas itong tawagin ng mga heograpo na sub-kontinente ng India dahil inihihiwalay ito ng mga kabundukan, kaya maituturing itong halos isang hiwalay na kontinente. LAMBAK INDUS • Matatarik na kabundukan ng Hindu Kush, Himalayas, at Karakuran ang nasa hilaga nito samantalang pinalilibutan ito ng Arabian Sea sa kanluran, Indian Ocean sa katimugan, at Bay of Bengal sa silangan. • Tulad ng ibang kontinente, samu’t sari rin ang wikang ginagamit sa rehiyong ito. • Ang Timog Asya ay isang malawak na tangway na hugis tatsulok. • Sa kasalukuyan,binubuo ito ng mga bansang India, Pakistan, Bangladesh, Afghanistan, Bhutan, Sri Lanka, Nepal, at Maldives. LAMBAK INDUS • Bagama’t ang rehiyong ito ay inihihiwalay ng mga kabundukan sa hilaga, nakararanas din ito ng mga pagsalakay at pandarayuhan. • Nakapapasok ang mga tao sa mga daanang tulad ng Khyber Pass sa hilagang-kanluran, dala ang kanilang sariling wika at tradisyon, na nagpayaman sa kulturang Indian. • Mas malawak ang lupain sa Indus kung ihahambing sa sinaunang Egypt at Mesopotamia. Sakop nito ang malaking bahagi ng hilagang-kanluran ng dating India, at ang kinaroroonan ng lupaing Pakistan sa kasalukuyan. LAMBAK INDUS • Daan-daang pamayanan ang nananahan sa lambak ng Indus sa pagsapit ng 3000 B.C.E. Karamihan sa mga ito ay maliliit na pamayanang may tanggulan at maayos na mga kalsada. • Nang sumunod na limang siglo, nagkaroon din ng mga kanal pang-irigasyon at mga estrukturang pumipigil sa mga pagbaha. • Sa kasalukuyan,isa lamang ang India sa mga bansa sa Timog Asya. Subalit kung susuriin, ang hilagang bahagi nito ay tahanan at pinag- usbungan ng sinaunang kabihasnang namumukod-tangi sa iba. Madalas itong tawagin ng mga heograpo na sub-kontinente ng LAMBAK INDUS India. Isang malawak na tangway na hugis tatsulok. TIMOG ASYA Nakapapasok ang mga tao sa mga daanang tulad ng _________ sa KHYBER PASS hilagang-kanluran, dala ang kanilang sariling wika at tradisyon, na nagpayaman sa kulturang Indian. Mas malawak ang lupain sa Indus kung ihahambing sa sinaunang TAMA Egypt at Mesopotamia. TAMA O MALI? ILOG HUANG HO • Ang kabihasnan sa China ay umusbong sa tabing- ilog malapit sa Yellow River o Huang Ho. • Ang ilog na ito ay nagmumula sa kabundukan ng kanlurang China at may habang halos 3000 milya. Dumadaloy ito patungong Yellow Sea. • Ang dinaraanan nito ay nagpabago-bago nang makailang ulit sa mahabang panahon at humantong sa pagkakabuo ng isang malawak na kapatagan, ang North China Plain. ILOG HUANG HO • Ang pag-apaw ng Huang Ho ay nagdudulot ng pataba sa lupa ngunit dahil sa pagiging patag ng North China Plain, madalas nang nagaganap ang pagbaha sa lugar na ito. • Ayon sa tekstong tradisyunal ng China, ang Xia o Hsia ang kauna-unahang dinastiyang naghari sa China. ILOG HUANG HO • Subalit dahil sa kakulangan ng ebidensiya, hindi matiyak kung kailan ito pinasimulan ni Yu, ang unang pinuno ng dinastiya. • Pinaniniwalaang si Yu ang nakagawa ng paraan upang makontrol ang pagbahang idinudulot ng Huang Ho. • Ang pangyayaring ito ay nagbigay-daan upang makapamuhay sa lambak ang mga magsasaka. Ang kabihasnan sa China ay Yellow River o Huang umusbong sa tabing-ilog malapit sa Ho _________. Ang kauna-unahang dinastiyang naghari sa China. XIA O HSIA Sino ang pinuno ng dinastiyang Hsia? YU EGYPT • Mahalagang tanda ang tinutukoy ng Lower Egypt ito ay nasa bahaging hilaga ng lupain o kung saan ang Ilog Nile ay dumadaloy patungong Mediterranean Sea sa pag-unawa sa heograpiya ng sinaunang Egypt, ang Upper Egypt ay nasa bahaging katimugan mula sa Libyan Desert hanggang sa Abu Simbel. • Ang Nile River namay 4160 milya o 6694 kilometro ang haba ay dumadaloy mula katimugan patungong hilaga. EGYPT • Dati-rati, ang malakas na pag-ulan sa lugar na pinagmumulan ng Nile ay nagdudulot ng pag- apaw ng ilog tuwing Hulyo bawat taon. • Ang pagbahang idinudulot ng Nile ay nahinto lamang noong 1970 nang maitayo ang Aswan High Dam upang makapagbigay ng elektrisidad at maisaayos ang suplay ng tubig. • Ang Egypt ay tinawag bilang The Gift of the Nile dahil kung wala ang ilog na ito, ang buong lupain nito ay magiging isang disyerto. EGYPT
• Tila hinihiwa ng ilog na ito ang bahaging
hilagang-silangan ng disyerto ng Africa noon pa mang unang panahon. • Sa Panahong Neolitiko, ang taunang pag-apaw ng Nile ay nagbigay-daan upang makapagtanim ang mga magsasaka sa lambak- ilog. EGYPT • Ang Nile ay nagsilbing mahusay na ruta sa paglalakbay noong mga panahong iyon. • Nagawa nitong mapag-ugnay ang mga pamayanang matatagpuan malapit sa pampang ng ilog. • Ang pagkakaroon ng mga disyerto sa silangan at kanlurang bahagi ng ilog ay nakapagbigay ng kaligtasan sa Egypt sapagkat nahahadlangan nito ang mga pagsalakay. • Dahil dito, ang mga tao ay nagawang makapamuhay nang mapayapa at masagana sa loob ng mahabang panahon. Ang _____ ay tinawag bilang The Gift of the Nile dahil kung wala ang EGYPT ilog na ito, ang buong lupain nito ay magiging isang disyerto. Ang pagbahang idinudulot ng Nile ay nahinto lamang noong 1970 nang ASWAN HIGH DAM maitayo ang ___________ upang makapagbigay ng elektrisidad at maisaayos ang suplay ng tubig. Sa ___________, ang taunang pag- PANAHONG apaw ng Nile ay nagbigay-daan NEOLITIKO upang makapagtanim ang mga magsasaka sa lambak-ilog. MESOAME RICA • Ang Mesoamerica o Central America ang rehiyon sa pagitan ng Sinaloa River Valley sa gitnang Mexico at Gulf of Fonseca sa katimugan ng El Salvador. • Sa hilagang hangganan nito matatagpuan ang mga ilog ng Panuco at Santiago. • Samantala, ang katimugang hangganan ay mula sa baybayin ng Honduras sa Atlantic hanggang sa gulod o slope ng Nicaragua sa Pacific at sa Tangway ng Nicoya sa Costa River. MESOAME RICA • Sa kasalukuyan, saklaw ng Mesoamerica ang malaking bahagi ng Mexico, Guatemala, Belize, El Salvador, at kanlurang bahagi ng Honduras. • Hango ang pangalang Mesoamerica sa katagang meso na nangangahulugang “gitna”. • Ito ang lunduyan ng mga unang kabihasnan sa America. • Sa lupaing ito, ang malaking pagkakaiba sa elebasyon ng lupa at dalas ng pag-ulan ay nagdudulot ng mga uri ng klima at ekolohiya sa iba’t ibang bahagi ng rehiyon. MESOAME RICA • Pabago-bago ang panahon sa rehiyong ito. • Dito naitatag ang unang paninirahan ng tao at isa ito sa mga lugar na unang pinag- usbungan ng agrikultura, tulad ng Kanlurang Asya at China. • Sa kasalukuyang panahon, may malaking populasyon ang rehiyong ito. Ito ang rehiyon sa pagitan ng MESOAMERICA O Sinaloa River Valley sa gitnang CENTRAL AMERICA Mexico at Gulf of Fonseca sa katimugan ng El Salvador. Pabago-bago ang panahon sa rehiyon ng Mesoamerica. TAMA TAMA O MALI? Sa kasalukuyang panahon, may malaking populasyon ang rehiyon ng TAMA Mesoamerica. TAMA O MALI? Anu-ano ang mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig na ating tinalakay? MESOPOTA EGYPT LAMBAK MIA MESOAMERI ILOG INDUS CA HUANG HO Mahusay!