The University of Danang

Faculty of Mechanical Engine

University of Science and Teachnology

4.3 Bảng vận tải, chu trình

4.3.1 Bảng vận tải
Dữ liệu của bài toán vận tải có thể được biểu diễn trong bảng 4.1
gồm m + 1 hàng (chỉ số 1, . . . , m, m + 1)
và n + 1 cột (chỉ số 1, . . . , n, n + 1).
Lượng phát được ai được ghi vào ô (i, n + 1), i = 1, . . . , m,
lượng thu bj được ghi vào ô (m + 1, j), j = 1, . . . , n
The University of Danang
Faculty of Mechanical Engine
University of Science and Teachnology

Bảng 4.1: Cấu trúc tổng quát của một bảng vận tải
 The University of Danang
Faculty of Mechanical Engine
University of Science and Teachnology

Tập hợp các ô T = {(i, j)|i = 1, . . . , m, j = 1, . . . , n} là phần

chính của bảng 4.1. Thuật ngữ bảng vận tải được dùng để chỉ
phần chính này. Tại mỗi ô (i, j), góc trên trái ghi chí phí vận
chuyển cij , góc dưới phải ghi phương án của bài toán vận tải xij .
Ký hiệu:
G(x) = {(i, j) ∈ T|xij > 0}

Mỗi ô (i, j) ∈ G(x) được gọi là một ô chọn hay ô sử dụng và ô

(i, j) ∉ G(x) gọi là ô loại.
 The University of Danang
Faculty of Mechanical Engine
University of Science and Teachnology

4.3.2 Chu trình

Định nghĩa 4.1. Một tập được sắp thứ tự các ô của bảng
vận tải và tập này có số ô không
nhỏ hơn 4 được gọi là chu trình nếu nó thỏa mãn đồng thời
ba tính chất sau:
• Hai ô cạnh nhau nằm trong cùng một hàng hay một cột.
• Không có quá hai ô nằm trên cùng một hàng hay một cột.
• Ô đầu tiên nằm trong cùng một hàng hay cột với ô cuối
cùng.
Ví dụ 4.1.
Mỗi dãy ô có dạng như sau lập thành một chu trình:
• (i1, j1),(i1, j2),(i2, j2),(i2, j3). . . ,(ik, jk),(ik, j1)
• (i1, j1),(i2, j1),(i2, j2),(i3, j2). . . ,(ik, jk),(i1, jk)
The University of Danang
Faculty of Mechanical Engine
University of Science and Teachnology

Một số dạng của chu trình được mình họa bằng hình 4.1:

Hình 4.1: Minh họa đơn giản về một số dạng chu trình
 The University of Danang
Faculty of Mechanical Engine
University of Science and Teachnology

Định nghĩa 4.2. Tập ô G ⊂ T được gọi là chứa chu trình nếu
như từ các ô của G có thể lập được ít nhất một chu trình. Nếu
trái lại thì ta nói G không chứa chu trình.

Định lý 4.2. (Điều kiện không chứa chu trình).

Cho tập hợp ô G ⊂ T. G không chứa chu trình khi và chỉ khi
hệ vector tương ứng với nó, tức là hệ {Aij : (i, j) ∈ G}, độc
lập tuyến tính.
 The University of Danang
Faculty of Mechanical Engine
University of Science and Teachnology

4.4 Tìm phương án cực biên xuất phát

Mục này giới thiệu hai phương pháp đơn giản nhất, thường
được dùng để xác định phương án cực biên xuất phát cho bài
toán vận tải thỏa mãn điều kiện cân bằng thu phát: phương
pháp góc tây bắc và phương pháp cực tiểu chi phí.
 The University of Danang
Faculty of Mechanical Engine
University of Science and Teachnology

4.4.1 Phương pháp góc tây bắc

Trước tiên, lập bảng vận tải T với các số liệu ai, bj , cij ,
i = 1, . . . , m, j = 1, . . . , n.
• Phân phát hàng tối đa x11 vào góc tây bắc của bảng T
(ô (1,1)). Dễ thấy x11 = min{a1, b1}
• Sau khi phát lượng hàng x11, có thể xảy ra một trong 3 khả
năng sau:
– Nếu x11 = a1 < b1, tức là điểm phát 1 đã hết hàng, điểm thu
1 còn cần b1 − a1 đơn vị hàng. Ta nhận được bảng vận tải mới
Tʹbằng cách xóa hàng thứ nhất của bảng vận tải T. Bảng Tʹ
gồm (m − 1) hàng và n cột với lượng phát và thu tương ứng
là:
  = ai , i = 2, . . . , m
b = b1 − a1, b = bj , j = 2, . . . , n
 The University of Danang
Faculty of Mechanical Engine
University of Science and Teachnology

– Nếu x11 = b1 < a1, tức là điểm thu 1 đã thỏa mãn nhu cầu,
điểm phát 1 còn a1 − b1 đơn vị hàng. Ta nhận được bảng vận tải
mới Tʹ bằng cách xóa cột thứ nhất của bảng vận tải T. Bảng Tʹ
gồm m hàng và (n − 1) cột với lượng phát và thu tương ứng là:
 
= bj , j = 2, . . . , m
– Nếu x11 = a1 = b1, tức là điểm phát 1 đã hết hàng, điểm thu 1
đã thỏa mãn nhu cầu. Ta quy ước xóa cột thứ nhất của bảng T
để nhận được bảng Tʹ gồm m hàngvà (n − 1) cột với lượng
phát và thu tương ứng là :

 
= bj , j = 2, . . . , m
 The University of Danang
Faculty of Mechanical Engine
University of Science and Teachnology

• Đối với bảng Tʹ , lại thực hiện các thủ tục chuyển hàng như
trên đây. Cứ tiếp tục đến khi hàng được phân phối hết vào các
ô. Những ô (i, j) không được phân phối hàng có xij = 0.
 The University of Danang
Faculty of Mechanical Engine
University of Science and Teachnology

Ví dụ 4.2. Xét bài toán vận tải với ma trận chi phí C, vector
lượng phát a, vector lượng thu b như sau:
 C =

Phương án cực biên xuất phát x0 theo phương pháp góc tây
bắc được trình bày bởi bảng 4.2
Bằng phương pháp góc tây bắc ta tạo được phương án cực
biên xuất phát với sáu ô sử dụng (1, 1), (2, 1), (2, 2), (2, 3), (3,3)
và (3, 4). Tổng chi phí vận tải :
3 × 50 + 7 × 10 + 5 × 40 + 2 × 10 + 4 × 10 + 5 × 15 = 555.
 The University of Danang
Faculty of Mechanical Engine
University of Science and Teachnology

Bảng 4.2: Phương án cực biên xuất phát theo phương pháp góc
tây bắc
 The University of Danang
Faculty of Mechanical Engine
University of Science and Teachnology

4.4.2 Phương pháp cước phí tối thiểu

Phương pháp này được phát biểu tương tự phương pháp góc tây
bắc nhưng ưu tiên phân phát hàng vào ô có cước phí nhỏ nhất
(nếu có nhiều ô như vậy thì chọn ô bất kì trong số đó). Chẳng
hạn, với bảng đầu tiên là bảng T, ta điền một lượng hàng lớn
nhất có thể vào ô (i0, j0) mà
ci0j0 = min{cij |(i, j) ∈ T}
tức là chuyển một lượng hàng lớn nhất có thể từ điểm phát i0
đến điểm thu j0

Ví dụ 4.3. Xét bài toán vận tải với số liệu lượng phát, lượng thu
và chi phí như đã trình bày ở Ví dụ 4.2. Lúc này ta có phương
án xuất phát là phương án cho trong bảng 4.3.
 The University of Danang
Faculty of Mechanical Engine
University of Science and Teachnology

Bảng 4.3: Phương án cực biên xuất phát theo phương pháp
cực tiểu chi phí
 The University of Danang
Faculty of Mechanical Engine
University of Science and Teachnology

Tổng chi phí vận tải trong phương án này là:

3 × 10 + 2 × 40 + 7 × 25 + 2 × 20 + 3 × 15 + 2 × 25 = 420

Phương án xuất phát tìm được theo phương pháp góc tây bắc
hoặc phương pháp cực tiểu chi phí là một phương án cực
biên của bài toán vận tải. Bài toán vận tải có thể hoàn toàn
giải được bằng phương pháp đơn hình. Tuy nhiên do cấu trúc
đặc biệt của mình, bài toán vận tải có thể giải bằng phương
pháp đặc biệt với thuật toán chuyên dụng.