ΜΑΘΗΜΑ 1

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ 2

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
Ορισμός Εξελικτικής Ψυχολογίας
• Είναι ο κλάδος της επιστήμης της Ψυχολογίας
που μελετά τις αλλαγές που συμβαίνουν στον
άνθρωπο σε όλη την διάρκεια της ζωής του,
από την γέννηση του ως το θάνατο του.
 Η Μεθοδολογία της Εξελικτικής
Ψυχολογίας

Οι τρόποι που χρησιμοποιεί για να μελετήσει

αυτές τις αλλαγές είναι
•οι αυτοαναφορές,
•οι φυσικές παρατηρήσεις
•και το πείραμα.
• Ειδικότερα:
• Οι αυτοαναφορές πραγματοποιούνται μέσω
συνεντεύξεων και ερωτηματολογίων
• Στις φυσικές παρατηρήσεις ο ερευνητής
παρατηρεί την συμπεριφορά του ατόμου στο
περιβάλλον του (σπίτι, σχολείο, εργασία του) και
την καταγράφει.
• Πείραμα ο ερευνητής προκαλεί μια αλλαγή στο
άτομο και στη συνέχεια βγάζει συμπεράσματα,
αν αυτή η αλλαγή επιδρά στη συμπεριφορά του
ατόμου π.χ. αν η κλασσική μουσική βοηθά τα
βρέφη να αποκοιμηθούν.
• Σε σχέση με τους τρόπους υπάρχουν 2 μέθοδοι,
η διαχρονική και η συγχρονική μέθοδος.
• Η διαχρονική μέθοδος αφορά μια ομάδα ατόμων
που μελετούνται σε βάθος χρόνου, ενώ η
συγχρονική η εξέταση γίνεται εφάπαξ μια φορά.
• Το αίσθημα μοναχικότητας των παιδιών, που
ζουν σε ιδρύματα (συγχρονική μελέτη).
• Το αίσθημα μοναχικότητας παιδιών που έζησαν
σε ιδρύματα κατά την νηπιακή, εφηβική και
ενήλικη ζωή τους. (διαχρονική μελέτη).
• Παρότι η ανάπτυξη είναι ένα συνεχές για λόγους καλύτερης
μελέτης οι ειδικοί την χώρισαν σε τομείς.
• Επομένως διακρίνεται σε:
• Σωματικό τομέα ανάπτυξης: μελετά τις σωματικές αλλαγές
πχ βάρος, ύψος, περίμετρος κεφαλής, την κίνηση
• Γνωστικό τομέα ανάπτυξης: σκέψη , γλώσσα, το είδος
γνώσης, τον τρόπο μάθησης και νοητικής λειτουργίας
• Κοινωνικοσυναισθηματικό τομέα ανάπτυξης: αλλαγές στην
προσωπικότητα του, αλλά και στη σχέση με τους γύρω του.
 Tα στάδια της εξέλιξης
• Προγεννητική ανάπτυξη, που περιλαμβάνει την
εμβρυική ζωή και την βρεφική ηλικία (2 έτη).
• Νηπιακή και πρώτη βρεφική ηλικία ( μέχρι τα 5
έτη ζωής).
• Κυρίως παιδική ηλικία ( ως τα 11 περίπου
χρόνια)
• Προεφηβική ηλικία (11-12 έτη)
• Η Εφηβική ηλικία (μέχρι τα 20 έτη)
• Ηλικία Ωριμότητας (ως τα 60-65 έτη)
• Ηλικία Γηρατειών (από τα 70 και μετά)
 Τα στάδια της ανάπτυξης
• Τα στάδια της ανάπτυξης έχουν μελετηθεί
από πολλούς θεωρητικούς, αλλά με
διαφορετικό πρίσμα (ψυχοσεξουαλικό,
ψυχοκοινωνικό, γνωστικό).
• Η ανάπτυξη είναι συνεχής, η διαίρεση της σε
τμήματα διευκολύνει την μελέτη εις βάθος.
Η Ψυχοσεξουαλική θεωρία του
Freud
• Το στοματικό στάδιο: έως το 1ο έτος της ηλικίας. Το παιδί δέχεται
ευχαρίστηση με το στόμα κυρίως μέσω του θηλασμού και
ικανοποιεί την ανάγκη του για τροφή. Το παιδί ενδιαφέρεται μόνο
για τον εαυτό του και αναγνωρίζει τους άλλους μόνο με την
προσφορά τους.
• Το πρωκτικό στάδιο: 2-3 ετών. Το παιδί αποκτά απόλαυση και
ευχαρίστηση από τον πρωκτό και πρέπει να αποκτήσει τον έλεγχο
των σφιγκτήρων (ενούρηση, εγκόπρηση). Το παιδί χαρακτηρίζεται
από την τάση του για αυτονομία και ανεξαρτησία και παρουσιάζει
έναν αρνητισμό.
• Το φαλλικό στάδιο: 3-7 ετών. Το παιδί αρχίζει να κατανοεί τις
διαφορές των δύο φύλων σχετικά με τα γεννητικά όργανα. Αρχίζει,
επίσης να προσκολλάται στον γονέα του αντίθετου φύλου και το
αγόρι αναπτύσσει το οιδιπόδειο σύμπλεγμα και θέλει να
παντρευτεί τη μητέρα του, ενώ το κορίτσι θέλει να παντρευτεί τον
πατέρα του (σύμπλεγμα της Ηλέκτρας).
• Το στάδιο της λανθάνουσα σεξουαλικότητας 7-11 ετών
• Το γεννητικό στάδιο 11 έως την ενηλικίωση.
Η Ψυχοκοινωνική θεωρία του Erik
Erikson
• Στάδιο 1ο: Εμπιστοσύνη Εναντίον Αμφιβολίας
Η κρίση «Εμπιστοσύνη εναντίον Αμφιβολίας» είναι το πρώτο ψυχοκοινωνικό
στάδιο που παρουσιάζεται κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους περίπου
της ζωής ενός παιδιού. Κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσιμης φάσης της
ανάπτυξης, ένα βρέφος εξαρτάται εντελώς από τους φροντιστές του. Όταν
οι γονείς ή οι φροντιστές ανταποκρίνονται στις ανάγκες ενός παιδιού με
συνέπεια και με τρόπο που αποπνέει ζεστασιά, το παιδί, στη συνέχεια,
μαθαίνει να εμπιστεύεται τον κόσμο και τους ανθρώπους γύρω του.
• Στάδιο 2ο: Αυτονομία Εναντίον Ντροπής
Το δεύτερο στάδιο περιλαμβάνει την ψυχοκοινωνική κρίση ανάμεσα στην
αυτονομία και την ντροπή ή την αμφιβολία. Καθώς το παιδί εισέρχεται
στα νηπιακά χρόνια, το κέρδος μίας μεγαλύτερης αίσθησης του
προσωπικού ελέγχου γίνεται όλο και πιο σημαντικό. Καθήκοντα όπως να
μαθαίνει πώς να χρησιμοποιήσει την τουαλέτα, να επιλέγει τροφές και
παιχνίδια, είναι τρόποι με τους οποίους τα παιδιά αποκτούν μια
μεγαλύτερη αίσθηση της ανεξαρτησίας.
• Στάδιο 3ο: Πρωτοβουλία Εναντίον Ενοχής
Το τρίτο ψυχοκοινωνικό στάδιο εμφανίζεται στις ηλικίες μεταξύ περίπου των
τριών και πέντε ετών και επικεντρώνεται στην ανάπτυξη μιας αίσθησης
της αυτο-πρωτοβουλίας. Τα παιδιά που ενθαρρύνονται να συμμετέχουν
σε παιχνίδια με αυτοσκηνοθεσία, συνεχίζουν στη ζωή με μια αίσθηση
ισχυρής πρωτοβουλίας, ενώ όσα έχουν αποθαρρυνθεί από αυτές τις
δραστηριότητες μπορεί να αρχίσουν να αισθάνονται μια αίσθηση ενοχής
για τις δραστηριότητες που ξεκινούν οι ίδιοι.
• Στάδιο 4ο: Εργατικότητα Εναντίον Αισθήματος Κατωτερότητας
• Στάδιο 5ο: Ταυτότητα Εναντίον Σύγχυσης των ρόλων
• Στάδιο 6ο: Οικειότητα Εναντίον Απομόνωσης
• Στάδιο 7ο: Παραγωγικότητα Εναντίον Απραξίας
• Στάδιο 8ο: Πληρότητα του Εγώ εναντίον Απελπισίας
 Η γνωστική ανάπτυξη κατά τον
Piaget
• Το αισθησιο-κινητικό στάδιο που διαρκεί από την γέννηση ως και την
ηλικία των 2 ετών (καλύπτει την βρεφική ηλικία): Στην περίοδο αυτή, τα
αντανακλαστικά που αποτελούν τα πρώτα μέσα που διαθέτει ο
άνθρωπος για την επιβίωση και την προσαρμογή στο περιβάλλον,
αποτελούν την βάση για την ανάπτυξη εκούσιων δραστηριοτήτων.
Σημαντικό ρόλο στην διαδικασία αυτή παίζουν οι αισθήσεις και η
ικανότητα της κίνησης που αποκτά το βρέφος.
• Το στάδιο της προ-λογικής νόησης από τα 2 έως τα 6 έτη (νηπιακή
ηλικία): Καταλυτικό ρόλο παίζει η ανάπτυξη της γλώσσας. Σ' αυτή την
φάση της ανάπτυξης το νήπιο, σκέφτεται με βάση το αντιληπτικά
επικρατέστερο, παραβλέποντας ορισμένες παραμέτρους. Επίσης, η
σκέψη και η επικοινωνία του χαρακτηρίζεται ως εγωκεντρική, καθώς
αντιλαμβάνονται το περιβάλλον και τους άλλους μόνο μέσα από την δική
τους προοπτική.
• Το στάδιο της συγκεκριμένης λογικής σκέψης από τα 6 έως τα 12 έτη
(παιδική ηλικία).
• Το στάδιο της λογικής σκέψης από τα 12 έτη έως το τέλος της εφηβείας .
• Οι θεωρίες των αναπτυξιακών σταδίων και
ειδικότερα η συμβολή του Piaget, βοήθησε
τους επιστήμονες που ασχολούνται με το
παιδί να αναπτύξουν μια θεώρηση το τι
περιμένουν από κάθε ηλικία, τα λεγόμενα
αναπτυξιακά ορόσημα.
• Τα αναπτυξιακά ορόσημα λειτουργούν ως
αποδείξεις ότι το παιδί αναπτύσσεται
γνωστικά και ψυχοκοινωνικά ομαλά.
• Απουσία ή έλλειμμα οδηγεί τον επαγγελματία
σε διερεύνηση.
 ΗΛΙΚΙΑ 2-3 ΕΤΩΝ
ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
•Γυρίζει σελίδες βιβλίου για να βρει συγκεκριμένη εικόνα.
•Βρίσκει συγκεκριμένο βιβλίο.
•Σχηματίζει οριζόντια και κάθετη γραμμή.
•Σχηματίζει κύκλο.
•Δείχνει μεγάλο/μικρό.
•Τοποθετεί πάνω, μέσα, κάτω από.
•Βάζει 4 κύπελλα το ένα μέσα στο άλλο με σειρά μεγέθους (από το
μικρότερο στο μεγαλύτερο).
•Ονομάζει πράξεις.
•Ταυτίζει 3 χρώματα και γεωμετρικά σχήματα με εικόνα ίδιου σχήματος.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
•Γνωρίζει το φύλο του.
•Μπορεί να έχει ένα «φανταστικό» φίλο στο παιχνίδι.
•Μπορεί να χτυπήσει άλλα παιδιά προκειμένου να διεκδικήσει το χώρο του.
•Αναζητά την επιβεβαίωση από τους μεγάλους.
•Βρίσκεται στη φάση του «όχι».
•Παίζει δίπλα σε άλλα παιδιά αλλά όχι ακόμη μαζί (στάδιο παράλληλου
παιχνιδιού).
•Δεν μπορεί ακόμη να μοιραστεί παιχνίδια.
•Δεν κατανοεί, γιατί δεν μπορούν οι επιθυμίες του να ικανοποιηθούν
αμέσως.
•Συμμετέχει σε παιδικά τραγουδάκια στην ομάδα.
 ΗΛΙΚΙΑ 3-4 ΕΤΩΝ
ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Οι μουτζούρες σχηματοποιούνται. Παίρνουν τη μορφή κυκλικών γραμμών που μοιάζουν με
αντικείμενα, τα οποία το παιδί ονομάζει.
Αρχίζει να συγκεντρώνει την προσοχή του σε μια δραστηριότητα παραπάνω από ότι συνήθως.
Εκτελεί δύο εντολές (άσχετες μεταξύ τους).
Μετράει μηχανικά από το 1-10.
Θέλει να επαναλαμβάνουμε τα παραμύθια πολλές φορές.
Δείχνει αγόρι-κορίτσι.
Ονομάζει αν ένα αντικείμενο είναι βαρύ ή ελαφρύ.
Συναρμολογεί puzzle με 2 και 3 μέρη.
Δείχνει μακρύ-κοντό.
Λέει ποια αντικείμενα «πάνε μαζί».
Βάζει αντικείμενα σε κατηγορίες.
Συμπληρώνει χέρια και πόδια σε ημιτελές σχέδιο ανθρώπου.
Ονομάζει έως τρία (3) χρώματα.
Αντιγράφει τετράγωνο.
• ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
• Θέλει να είναι πιο «ανεξάρτητο».
• Τραγουδάει και χορεύει σε μουσική.
• Κάνει ικανοποιητικό συμβολικό παιχνίδι.
• Ακολουθεί τους κανόνες του παιχνιδιού, όταν «ηγείται» κάποιος
ενήλικας.
• Αρχίζει να κατανοεί και να τηρεί τη σειρά του.
• Θέλει να βοηθάει στις δουλειές.
 ΗΛΙΚΙΑ 4-5 ΕΤΩΝ
•ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
•Μπορεί να φτιάξει φανταστικές ιστορίες περιλαμβάνοντας το στοιχείο της
υπερβολής.
•Εκτελεί πολύπλοκες εντολές (με 3 σκέλη).
•Αναγνωρίζει δυνατούς-σιγανούς ήχους.
•Μπορεί να αφηγηθεί τι έκανε.
•Αρχίζει να κατανοεί το χθες-σήμερα-αύριο (χρονολογικές έννοιες).
•Ονομάζει βαρύ-ελαφρύ, μακρύ-κοντό.
•Κατανοεί έννοιες χώρου (π.χ. μέσα-έξω, πίσω-μπροστά, δίπλα, πάνω- κάτω).
•Αναγνωρίζει πρώτο, μεσαίο, τελευταίο.
•Συνδέει δραστηριότητες με την ανάλογη ώρα της ημέρας.
•Ταυτίζει σύμβολα.
•Μπορεί να σχεδιάσει έναν άνθρωπο.
•Βρίσκει ποια αντικείμενα ταιριάζουν.
•Βρίσκει τα όμοια.
• ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
• Διευρύνεται ο κοινωνικός του κύκλος.
• Υπακούει σε κανόνες μέσα στο παιχνίδι.
• Αναλαμβάνει ρόλους σε ένα παιχνίδι.
• Δουλεύει μόνο του για 20 περίπου λεπτά.
• Συνεργάζεται με 2-3 παιδιά σε κοινή δραστηριότητα.
• Μοιράζεται παιχνίδια και ζητά την άδεια για να πάρει κάτι.
• Δείχνει να έχει αίσθηση του χιούμορ.
• Ενδιαφέρεται για τα μικρότερα παιδιά και για κάποιον που
στενοχωριέται.
• Έχει ανάγκη τη συντροφιά των άλλων παιδιών.
• Αντιλαμβάνεται ότι υπάρχουν κανόνες στο παιχνίδι.
• Επιλέγει τους φίλους του.
• Προσπαθεί να αυτονομηθεί και να διαχειριστεί τις δεξιότητες που
απέκτησε.
 ΗΛΙΚΙΑ 5-6 ΕΤΩΝ
ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
•Λέει αστεία.
•Κατανοεί έννοιες όπως περισσότερα, λιγότερα, αρκετά, πολλά.
•Διηγείται καθημερινά συμβάντα.
•Χρησιμοποιεί έννοιες χώρου και κατεύθυνσης (μέσα από, προς κ.λ.π.).
•Απαντά σε ερωτήσεις «γιατί» με εξήγηση.
•Αφηγείται ιστορία με 4-5 μέρη.
•Αρχίζει να καταλαβαίνει την έννοια του αντίθετου (π.χ. ζεστό-κρύο).
•Απαντά σε ερώτηση «Τι κάνουμε αν……..».
•Κατηγοριοποιεί/ομαδοποιεί.
•Ολοκληρώνει απλό λαβύρινθο.
•Γνωρίζει τις ημέρες της εβδομάδας.
•Μετράει μέχρι το 20 και λέει πόσα είναι.
•Αναγνωρίζει τα περισσότερα γράμματα της αλφαβήτου.
•Κατονομάζει πλέον σωστά τα χρώματα.
•Γνωρίζει τη διεύθυνση και τον αριθμό τηλεφώνου του σπιτιού του.
•Γράφει το όνομά του.
•Βάζει αριθμούς από το 1-10 στη σωστή σειρά.
•Βάζει ιστοριούλα σε σωστή χρονική σειρά (χρονική σειροθέτηση).
•
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
•Εξηγεί τους κανόνες των παιχνιδιών.
•Μιμείται ρόλους ενηλίκων.
•Παίζει ρόλους σε θεατρικό παιχνίδι.
•Μπορεί να έχει εναλλαγές και διακυμάνσεις στις συναισθηματικές του
αντιδράσεις.
•Είναι αρκετά ευαίσθητο στην κριτική.
•Εκδηλώνει αισθήματα ενοχής και μεταμέλειας σε κακή συμπεριφορά.
 ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ
ΒΡΕΦΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ
• Συναισθήματα= κάλυψη ικανοποίηση
βιολογικών αναγκών
• Πρόσωπο αναφοράς η μητέρα, βασικός
φροντιστής
• Η Θεωρία του Δεσμού, σχέση μητέρα
βρέφους- η πρώτη κοινωνική σχέση, πρότυπο
οικοδόμησης των μελλοντικών σχέσεων
• Άγχος Αποχωρισμού, όταν η μητέρα
απουσιάζει από τον οπτικό ορίζοντα του.
Ασυντόνιστες κινήσεις των άκρων
Ανάπτυξη νευρωνικών δικτύων
Η περιέργεια , συμβάλλει στην ανακάλυψη του
περιβάλλοντος.
Διαχωρισμός δυσάρεστων και ευχάριστων
ερεθισμάτων.
Η πρώτη γλωσσική εμπειρία είναι το κλάμα.
Βασικότερος παράγοντας που έχει πολύπλευρη
σημασία για το βρέφος είναι η σχέση με την
μητέρα του, καθώς η απώλεια της έχει σοβαρές
επιπτώσεις στην ανάπτυξη του παιδιού.