Chương 2: CƠ SỞ, QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH

VÀ PHÁT TRIỂN TƯ TƯỞNG HCM

I. CƠ SỞ HÌNH THÀNH TƯ TƯỞNG

HỒ CHÍ MINH

II. QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT

TRIỂN TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH

III. GIÁ TRỊ TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH

1
 Cơ sở hình thành

1. Cơ sở 2. Nhân tố
khách quan chủ quan
 Bối cảnh lịch sử
Bối cảnh lịch sử Việt Nam
(cuối thế kỷ 19
đầu thế kỷ 20) Bối cảnh lịch sử
Thế giới
Cơ sở
Khách quan Giá trị truyền
thống của
Tiền đề lý luận Dân tộc VN

Tinh hoa văn hóa

Cơ sở hình nhân loại
thành TTHCM
Chủ nghĩa
Mác- lênin
Tài năng, trí tuệ

Nhân tố
Chủ quan
Nhân cách
Đạo đức
 a. Cơ sở thực tiễn

* Bối cảnh lịch sử Việt Nam Triều đình nhà Nguyễn đầu
hàng thực dân Pháp

- Thực dân pháp tiến hành xâm lược và đặt ách

đô hộ trên đất nước ta

Nhà Nguyễn ký với Pháp Việt Nam trở thành thuộc địa của Pháp
hiệp ước Patơnốt 1884
- Các phong trào yêu nước phát triển mạnh mẽ, nhưng đều thất bại

Vua Hàm Nghi Chiếu Cần Vương Phan Bội Châu Phan Châu Trinh
- Quê hương và gia đình Hồ Chí Minh

Quê hương và gia đình

là cái nôi nuôi dưỡng
tư tưởng yêu nước và
chí hướng cách mạng
của Hồ Chí Minh

Thân mẫu
Cụ thân sinh
Hoàng Thị Loan
Nguyễn Sinh Sắc
(1868 1901)
(1862 – 1929)

Tg
 Thực tiễn đất nước đã giúp Nguyễn
Tất Thành có những bài học kinh
nghiệm quý báu, làm hành trang
cho Người trước khi ra đi tìm
đường cứu nước.

Bến cảng Nhà Rồng – Nơi Nguyễn Tất Thành

ra đi tìm đường cứu nước (6/1911)
* Bối cảnh thời đại

- Chủ nghĩa tư bản độc quyền đã xác lập được sự

thống trị của chúng trên phạm vi toàn thế giới

+ Thế giới xuất hiện thêm mâu thuẫn mới:

THUỘC ĐỊA ĐẾ QUỐC

+ Vấn đề thuộc địa trở thành vấn đề quốc tế lớn

+ Chủ nghĩa Mác – Lênin ra đời, phát triển sâu rộng và thâm nhập vào
phong trào cách mạng thế giới
=> Trở thành hệ tư tưởng tiên tiến của thời đại

C.Max F.Engels V.I.Lênin

Các nhà khai sáng của chủ nghĩa Mác - Lênin

- Năm 1917, cách mạng Tháng Mười Nga thắng lợi

Cung điện Mùa Đông Chiến hạm Rạng Đông

Hồ Chí Minh: Nhân dân An Nam muốn làm cách mạng phải đi theo Cách
mạng Tháng Mười Nga
- Năm 1919, Quốc tế Cộng sản ra đời
Kỷ nguyên mới đã mở ra

Hồ Chí Minh: “Nhân dân An Nam muốn

làm cách mệnh thì phải nhờ Đệ tam quốc tế”
b. Cơ sở lý luận

Tiền đề
tư tưởng - lý luận

Giá trị Tinh hoa Chủ nghĩa

Truyền thống Văn hóa Mác - Lênin
Dân tộc Nhân loại
- Tư tưởng và văn hóa truyền thống dân tộc Việt Nam

Truyền thống yêu nước, kiên cường, bất khuất, tương ái, nhân nghĩa, thủy
chung, lạc quan, yêu đời, cần cù, dũng cảm, thông minh sáng tạo, ham học hỏi,
luôn mở rộng cửa đón nhận tinh hoa văn hóa nhân loại

Bản dịch thơ:

Sông núi nước Nam
Sông núi nước Nam vua Nam ở,
Rành rành định phận tại sách trời.
Cớ sao lũ giặc sang xâm phạm,
Chúng bay sẽ bị đánh tơi bời.

CHỦ NGHĨA YÊU NƯỚC TRUYỀN THỒNG

* Truyền thống yêu nước

“Dân ta có một lòng nồng nàn yêu

nước. Đó là truyền thống quý báu
của ta từ xưa đến nay. Mỗi khi tổ
quốc bị xâm lăng thì tinh thần ấy
lại sôi nổi, nó kết thành một làn
sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó
lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó
khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán
nước và lũ cướp nước”
(Hồ Chí Minh
toàn tập – Tập 6, tr.171)
Tinh thần đoàn kết tương thân, tương ái, sống nhân nghĩa

Nhiễu điều phủ lấy giá gương

Người trong một nước phải thương nhau cùng.

17
- Thứ ba, Truyền thống lạc quan yêu đời, cần cù dũng cảm thông minh,
ham học hỏi, quý trọng hiền tài

Hiền tài là nguyên khí của quốc gia

Văn miếu Quốc Tử Giám

Tư tưởng, văn hóa truyền thống của dân tộc giữ vai trò là cội
nguồn của tư tưởng Hồ Chí Minh

1. Xuất phát từ tư tưởng, văn hóa truyền thống cuả dân tộc Việt
Nam, đặc biệt là tinh thần yêu nước, khát vọng giải phóng dân
tộc, Hồ Chí Minh đã rời Việt Nam ra nước ngoài tìm đường cứu
nước.
2. Trên cơ sở tư tưởng, văn hóa truyền thống dân tộc, Hồ Chí Minh
đã khảo nghiệm các học thuyết chính trị - xã hội, các phong trào
đấu tranh cách mạng ở trong nước và trên thế giới để lựa chọn
con đường đi cho dân tộc Việt Nam.
3. Sau khi lựa chọn lý luận Mác - Lênin và cứu nước theo ngọn cờ
vô sản, Hồ Chí Minh đã vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin phù
hợp với truyền thống văn hóa và điều kiện thực tiễn Việt Nam
đồng thời luôn có những sáng tạo, không bị rơi vào tình trạng
giáo điều, máy móc.
 - Tinh hoa văn hóa của nhân loại
Tinh hoa văn hóa Phương Đông
NHO GIA

Ưu: Triết lý hành động, tư tưởng nhập thế, hành

đạo, giúp đời, mong muốn một xã hội bình trị
(một xã hội không sợ thiếu chỉ sợ không công
bằng), tư tưởng trọng dân, đề cao văn hóa, lễ
giáo, đã tạo nên truyền thống hiếu học, tu thân
dưỡng tính...

KẺ CÓ NHÂN CHÍNH LÀ NGƯỜI VẬY

Chữ nhân phương Đông nghiêng về trách nhiệm con người NHÂN – LỄ.
– NGƯỜI QUÂN TỬ -
Đối với mình và đối với người - Đối với mình phải trong sạch, không nghĩ và không
làm điều xấu, điều ác, phải giữ đúng lễ. Lễ là hình thức của nội dung nhân.
• HẠN CHẾ: Phân chia
xã hội thành đẳng
cấp, yêu cầu sự phục
tùng tuyệt đối của kẻ
dưới đối với người
trên (tam cương),
trọng nam khinh nữ,
coi khinh lao động
chân tay.

Chân gót sen

 PHẬT GIÁO

Ưu: Tư tưởng vị tha, từ bi, bác ái, đề cao lao động, khuyên ta
chăm làm việc thiện, sống gắn bó với nước, gắn bó với dân theo tư
tưởng dân chủ, bình đẳng, chất phác.
Nhược: Khuyên con người sống yên phận, thủ tiêu đấu tranh.
 LÃO GIÁO

-Ưu: con người là một bộ phận của tự

nhiên, vì vậy, phải sống hòa hợp với
thiên nhiên; không tham lam.
-Nhược: Chủ trương không cần biết.

--> Kế thừa tư tưởng Nho giáo, Phật giáo góp phần

hình thành nên Tư tưởng Hồ Chí Minh; Kế thừa Lão
giáo góp phần hình thành lối sống Hồ Chí Minh.
 Văn văn
Tư tưởng hóahóaphương
phương Tây
HỌCTây.THUYẾT
Ưu: TT tự do, bình đẳng, TAM
bác áiDÂN
của CỦA
các nhà TT phương Tây; ý chí đấu
TÔN TRUNG SƠN
tranh cho độc lập tự do của ND Mỹ;
Phong cách làm việc DC…
Nhược: Không thể thực hiện triệt để
trong CNTB.

Tôn Trung Sơn

DÂN QUYỀN
DÂN TỘC DÂN SINH
TỰ DO T­ượng nữ thần tự do – biểu tượng cho
ĐỘC LẬP cuộc HẠNH
Bảnchiến
tuyên tranh
ngôn PHÚC
độcgiành
lập đôc
Hoà kỳ lập của
nhân dân Mỹ năm 1776

-->HCM
Hồ ChíluônMinh
nhận luôn
thức nhận
cả haithức
mặtcảưuhai
vàmặt
nhượcưu điểm.
và
• Ngườinhược
luôn điểm.
chân Người
trọng và luôn
kế thừatrân trọng
những
Theo Hồ Chí Minh: Học thuyết Tam mặtvà kế
tiến thừa
bộ trong
dân có
những
các tư tưởng
những mặt
điểm của tiến
phùnhân bộ
hợploại trong
với điều
4
tư tưởng của nhân
kiện của nước ta loại
Chủ nghĩa Mác - Lênin

Tuyên ngôn Đảng Cộng sản

(1848)

“Luận cương đến Bác Hồ và người đã khóc

Lệ Bác Hồ rơi trên chữ Lê Nin
Bốn bức tường im nghe Bác lật từng trang sách gấp
Tưởng bên ngoài đất nước đợi mong tin
Bác reo lên một mình như nói cùng đất nước
“Cơm áo là đấy, hạnh phúc đây rồi”
Hình của Đảng lồng trong hình của nước Người đi tìm hình của nước –
Phút khóc đầu tiên là phút Bác Hồ cười”.
Chế Lan Viên
“Chủ nghĩa Mác-Lênin đối với chúng ta, những người cách mạng và nhân
dân Việt Nam không những là cái cẩm nang thần kỳ, không những là cái kim
chỉ nam mà còn là mặt trời soi sáng cho chúng ta đi tới thắng lợi cuối cùng,
đi tới chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản”.
(Hồ Chí Minh toàn tập - tập10 tr 128)
- Nhờ có thế giới quan và phương
pháp luận của CN Mác-Lênin, HCM
đã hấp thụ và chuyển hóa được
những nhân tố tích cực và tiến bộ của
truyền thống DT, TT và văn hóa nhân
loại để tạo nên hệ thống TT của
mình.
- CN Mác - Lênin giúp Hồ Chí Minh
nhận diện chính xác bản chất của kẻ
thù từ đó giúp Người vạch ra được
đường lối cứu nước đúng đắn.

- CN Mác-Lênin giúp Hồ Chí Minh

nhận thức được quy luật vận động của
lịch sử và hàng loạt các vấn đề về
phương pháp cách mạng.
 Thế giới Tư tưởng
quan Hồ Chí Minh thuộc
khoa học, hệ tư tưởng
nhân sinh Mác - Lênin
Tư
quan cách
Chủ mạng
tưởng
Hồ Chí Tính khoa học
nghĩa Minh sâu sắc
Mác phát
Lênin Phương triển
pháp duy về chất Tính
vật biện cách mạng
chứng triệt để

Chủ nghĩa Mác - Lênin cơ sở thế giới quan và phương pháp luận
của tư tưởng Hồ Chí Minh
2. Các nhân tố chủ quan
- Tư duy độc lập, tự chủ, sáng tạo khả
năng phê phán tinh tường sáng suốt.
- Năng lực hấp thụ, chuyển hóa tri thức
của nhân loại thành trí tuệ, kinh
nghiệm đấu tranh của bản thân.

- Năng lực đưa những tri thức thu nhận được vào trong quần
chúng, thực hiện bước chuyển từ “người đi tìm đường” trở thành
“người dẫn đường”.

- Tâm hồn của một nhà yêu nước chân chính, nhiệt tình cách
mạng, thương dân, tin tưởng vào nhân dân, sẵn sàng chịu đựng
những hi sinh cao nhất vì độc lập của Tổ quốc, hạnh phúc của
nhân dân.
28
Tiếp tục phát triển và hoàn thiện
1945 - 1969

Giữ vững quan điểm, kiên trì

con đường đã xác định cho
cách mạng Việt Nam
1930 - 1945

Hình thành tư tưởng

cơ bản về CMVN
1921 - 1930

Tìm đường giải

phóng dân tộc
1911 - 1920
Hình thành
tư tưởng yêu
nước
Trư­íc 1911
Các giai đoạn trong quá trình
hình thành và phát triển tư
tưởng Hồ Chí Minh
1. Thời kỳ trước năm 1911: Hình thành tư tưởng yêu nước
và chí hướng cứu nước.

Người về thăm quê

Sông Lam – Núi Hồng Hoàng Trù quê mẹ

và làng Sen quê cha

QUÊ HƯƠNG NGHĨA TRỌNG TÌNH CAO

NĂM MƯƠI NĂM ẤY BIẾT BAO NHIÊU TÌNH
 1.Thời kỳ trước năm 1911: Hình thành tư
tưởng yêu nước và chí hướng cứu nước.

Nguyễn Sinh Cung lúc còn nhỏ Nguyễn Tất Thành khi học Nguyễn Tất Thành tham gia
thường được nghe cha và các tại trường Quốc học Huế phong trào chống thuế
bạn của ông bàn về thế sự Trung Kỳ (1908)
2. Thời kỳ từ năm 1911 – 1920: Xác định con đường cứu
nước, giải phóng dân tộc

Ngày
Ngày5/6/1911,
5/6/1911,tại
tạibến
bếncảng
cảng
Nhà
NhàRồng,
Rồng,ng­ ưườiờithanh
ng­ thanhniên
niên
yêu
yêunước
nướcNguyễn
NguyễnTất TấtThành
Thành
đã
đã lên chiếc tàu buôncủa
lên chiếc tàu buôn của
Pháp (Latusơ Têrơvin)
Pháp (Latusơ Têrơvin)
sang
sang ph­
ph­ưương
ơng Tây
Tây
tìm
tìmđường
đườngcứu
cứunước
nước
 Pháp Mỹ Anh Liên Xô Trung Quốc(1924 –
(1911, 1917-1923) (1913) (1913 - 1917) (1923 - 1924) 1927, 1929 - 1933)
 Hội nghị Véc-xây
của các nước đồng
minh thắng trận
1919

Bản yêu sách 8 điểm của Nguyễn Ái

Quốc gửi tới Hội nghị Véc-xây
 Bảnsơ
Bản sơthảo
thảo
lầnthứ
lần thứnhất
nhất

NHỮNG
NHỮNG
LUẬNCƯƠNG
LUẬN CƯƠNGVỀVỀ
CÁCVẤN
CÁC VẤNĐỀ
ĐỀ
DÂNTỘC
DÂN TỘCVÀ
VÀ
THUỘCĐỊA
THUỘC ĐỊA

V.I.LÊNIN
V.I. LÊNIN
Nguyễn Ái Quốc tại đại hội Tua
tháng 12 năm 1920
Mức độ

6/1911 1917 1919 7/1920 12/1920 Thời gian

3. Thời kỳ từ năm 1921 – 1930: Hình thành cơ bản tư tưởng
về cách mạng Việt Nam

4 CHUẨN BỊ

TRUYỀN CHUẨN BỊ
BÁ LÝ CHUẨN BỊ
VỀ TƯ TRIỆU TẬP
LUẬN CỦA VỀ TỔ
TƯỞNG HỘI NGHỊ
CHỦ CHỨC VÀ
VÀ THÀNH
NGHĨA CÁN BỘ
CHÍNH TRỊ LẬP ĐẢNG
MÁC - LÊNIN
* TRUYỀN BÁ LÝ LUẬN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN

Báo “Người cùng khổ” (1922) Bìa cuốn Bản án chế độ thực dân Pháp (1925)
* CHUẨN BỊ VỀ TỔ CHỨC VÀ CÁN BỘ “Là quả trứng mà ở
đó sẽ nở ra con
chim non cộng sản”

Hội
Hội Việt
Việt Nam
Nam cách
cách mạng
mạng thanh
thanh niên
niên (6/1925)
(6/1925)

Cộng
Cộng sản
sản đoàn
đoàn (2/1925)
(2/1925)

Tâm
Tâm tâm
tâm xã
xã (1923)
(1923) NguyÔn ¸i Quèc thêi kú ho¹t ®éng
ë Trung Quèc
 Bìa cuốn Đường
kách mệnh

Ng­ười mở lớp huấn luyện chính trị tại Quảng Châu

(Trung Quốc)
Nguyễn Ái Quốc Lê Hồng Sơn Hồ Tùng Mậu
 * CHUẨN BỊ VỀ TƯ TƯỞNG VÀ CHÍNH TRỊ

Bià cuốn Đường Chánh cương

kách mệnh vắn tắt của Đảng
Văn kiện Đảng, T2
 CN Mác – Lênin đã
đã thâm
thâm nhập
nhập vào
vào VN
VN

Đường
Đường kách
kách mệnh
mệnh

B
Bản
ản án
án chế
chế độ
độ TD
TD Pháp
Pháp

Viết
Viết cho
cho báo
báo Sự
Sự thật,
thật, TC
TC thư
thư tín
tín QT
QT

Trưởng tiểu ban NC TĐịa

Báo Người cùng khổ

1920 1921 1922 1923 1925 1927 1929 Thời gian

4. Thời kỳ từ 1930 – 1945: Thời kỳ vượt qua thử thách, kiên trì giữ
vững lập trường cách mạng, tiến tới giành thắng lợi đầu tiên cho
cách mạng Việt Nam.

Nhà ngục Victoria, nơi Nguyễn Ái Quốc bị bắt ở Hồng Kông

(1931 – 1933)
 28.1.1941, Nguyễn ¸Ái Quốc đặt chân tại biên giới n­ướ
ước ta
ở cột mốc 108 tại Hà Quảng, Cao Bằng sau 30 năm xa cách
 Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập
sáng ngày 2/9/1945 tại quảng trường Ba Đình,
khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa
5. Thời kỳ từ 1945 – 1969: Tư tưởng Hồ Chí Minh tiếp tục
phát triển, hoàn thiện.

- Hå ChÝ Minh toµn tËp, Nxb ChÝnh trÞ

quèc gia, Hµ Néi, 2000, t.4, tr. 480 -
5. Thời kỳ từ 1945 – 1969: Tư tưởng Hồ Chí Minh
tiếp tục phát triển, hoàn thiện.

“Hũ gạo tiết kiệm”

Lớp bình dân học vụ

Tổng tuyển cử
5 Thời kỳ từ 1945 – 1969: Tư tưởng Hồ Chí Minh tiếp tục
phát triển, hoàn thiện.

Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến (19/12/1946)

- Hồ Chí Minh toàn tập, Nxb Chính trị

quốc gia, Hà Nội, 2000, t.4, tr. 480 -
 III. Giá trị của Tư tưởng Hồ Chí Minh

1. Tư tưởng Hồ Chí Minh soi sáng con đường giải phóng

và phát triển dân tộc
- Là tài sản tinh thần vô giá của dân tộc Việt Nam
- Là nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động của
cách mạng Việt Nam
2. Tư tưởng Hồ Chí Minh đối với sự phát triển của thế giới

- Phản ánh khát vọng thời đại

- Tìm ra các giải pháp đấu tranh giải phóng loài người
- Cổ vũ các dân tộc đấu tranh vì mục tiêu cao cả