BIZTANLERIA, NEKAZARITZA-EKONOMIA ETA JAUNTXOEN ERREGIMENA

Biztanleak milloitan

KRISIALDIA:
* gerrak
* izurriak
* goseak

Leku batzuetan izan Europako

Biztanleriak ezik: biztanleria JT = %0 40
hazkunde moderatua *Probintzia Batuak nabarmen hazi zen HT = %0 45-25
izan zuen * Ingalaterra batez ere 2. * gerrak ez hain odoltsuak
erdialdean * izurri gutxiago
* uzta txar gutxiago
* elikadura hobea
1500 1600 1700 1800
 NEKAZARITZAN OINARRITUTAKO EKONOMIA

Aro modernoan biztanleriaren %80 baino gehiago landan bizi. Nekazaritzan eta abeltzaintzan jarduten zuten

* teknologia atzeratua
* Ez zen oso emankorra *Fenomeno naturaklan mende
* Jabetza jauntxoen esku zegoen

Nekazaritza
* Eremu irekiak = hesirik gabeko lur sail handiak. Zerealak landatzen
zituzten
* Ustitze-sistemak
* Itxiturak = Hesien bidez mugatutako jabe bakarreko lur sailak.
Danetarik landatzen zuten

Abeltzaintza = gutxi garatua. Ez zegoen nahikoa esne eta okela guztiarentzat

 Jauntxoen erregimena

Lurraren zati handi bat JAUNTXOENA zen = JAURERRI

LURRALDE JAURRERI ESKUMEKO JAURERRI

Jauntxoa lurraren jabea zen. Nekazariek
errenta ordaindu lur horientan lan egiteko Justiziaren ardura zuen
Lurralde hauetan jauntxoak
Karguak izendatu
Zergak kobratu
 Nekazariek ordaindu beharreko zergak

- errenten gaineko zuzeneko zergak

* ERREGEAri - produktu askoren zeharkako zergak
- batzuetan erregearen lurretan doan lan egin

Nekazariek zergak ordaindu behar - Lurra ustiatzeko

* JAUNTXOei
- beste jaun-eskubide batzuengatik ( errotak,
zubiak,...)

* ELIZAri = hamarren eklesiastikoa ( uztaren %10)

Aro modernoan zergak etengabe igo zituzten monarkien finantza beharrak ere etengabe handitzen zirelako
 Teknifikazio apaleko industria

Hirietako manufaktura-jarduera gremioek kontrolatzen zuten

Gremioak
Eskulangintzan, ez zen izan berrikuntza teknologiko handirik XVIII. menderarte

Domestic system = inbertitzaile kapitalistek lehengaiak erosi, eta nekazarien

etxeetan banatzen zituzten, nekazaritzako lanek atseden ematen zieten
hilabeteetan etxean landu zitzaten.
Ekoizpen modu berriak Ez berrikuntza teknologikorik
errege-manufaktura edo errege-lantegiak.
Luxuzko produktuak
 Merkataritza

Merkataritza izan zen AM-an gehien garatu zen ekonomia sektorea, batik bat nazioarteko merkataritza handia

* Hedapen kolonialengatik
Zergatik?
* Eskaeraren gorakadaren ondorioz

Azokak = (urtean 1). truke nazionalak nahiz nazioartekoak egiten ziren.

Barne-merkataritza

Merkatuak =(astean 1). Tokian tokiko produktuak trukatu

 Kanpo
merkataritza

Europako estatu askok Europaz kanpoko lurraldeak konkistatu. Leku horietako produktuak pribiligiodun
konpania handiek monopolizatzen zuten

XVII XVIII
XVI

Espaina eta Ingalaterra, Probintzia Ingalaterrako

Portugalgo Baatuak eta Frantziako konpaniak
Indietako Indietako konpaniak
konpaniak
 PRIBILEGIOEN GIZARTEA

•Ez zyten zergarik ordaintzen

Nobleak PRIBILEGIODUNAK •Beren legeak eta auzitegaik zituzten
Kleroa •Lurren jabeak ziren,…

Herri xehea PRIBILEGIOGABEAK

Jatorrizko desberdintasunean oinarritutako gizartea zen, estamentu batean jaio eta oso zaila
baitzen gizarte mailaz aldatzea. Bazterketa honek haserre handiak ekarriko ditu Europan
 1.- Noblezia eta arsitokrazia Europan
XVIII.Mendean Europan burgesiak gora egin zuen baina NOBLEZIAK gehiengo gorakada lortu zuen.
Gizartean balio eta gustu aristokratikoak ziren nagusi . Hori zen jarraitu beharreko eredua

Pertsona bat noblea zen JAIOTZAZ zenbait pribilegio zituelako. Dena dela haien artean ere egoera
ezberdinak aurki ditzakegu:

* Oso aberatsak ziren nobleak (ARISTOKRTAK) = lurren jabeak, administrazio eta

armadako goi karguak, baztertzaileak, haien artean ezkondu,…

* Pobretu ziren nobleak = gero eta botere ekonomiko eta politiko gutxiago bereganatzen zuten
eta horregaitik goi-burgesiarengana hurbildu ziren
 2.- KLEROA
•Klero erregularra = frideak, monjak, orden monastikoak eta erlijiosoak
2 multzok osatzen zuten •Klero sekularra = elizako gainerako kidek (apaizak,

•Ez zuten zergarik ordaintzen

Pribilegiodunak hauek ere
•Bere legeak eta auzitegiak zituzten
•Nekazari guztiek HAMARRENA ordaindu behar izaten zieten

•Goi-Kleroa ( kardinalak, apezpikuak,…) = botere politiko eta

Talde honen barruan egoera ekonomiko ahndia zuten ondasun handiak kontrolatzen zituztelako
ezberdinak aurkiditzakegu
ere •Behe-Kleroa (apaizak, abadeak,…) = bizimodu xumea zuten
 3.- Herri xehea edo 3. estatua

Estamentu honen ezaugarria = ez zuten ez pribilegio juridikorik ezta ekonomikorik ere

Estamentu honetan egoera ezberdinak ere aurki ditzakegu:

A) Burgesia = merkatariak, negozio batzuen jabeak, errentadunak, sendagileak, …

Garapen ekonomikoan eragin handia zuten

Garapen politikoan, berriz , oso eragin txikia (udal-karguak baino ez)

Ez zuten egoera hau ontzat ematen eta horregatik iraultza burgesak bultzatuko dituzte

B) Nekazariak = Europako biztanleriaren %80

Noble eta kleroaren “langileak” ziren. Oso mundu txiki eta ertsian bizi ziren. Beren
ardura bizia mantentzea. Hala eta guztiz ere gizarte gatazkak bultzatzen zituzten
errege-zergak altuak zirelako.

C) Beste hiritar talde batzuk = lantegietako ofizialak, etxeetako mirabeak,…Eta gizartearen azken
mailan pikaroak, esaleak, prostitutak,…
 3.- ABSOLUTISMOA ETA GOBERNU ABSOLUTISTA
Europan XVI-XVIII medeen bitartean MONARKIA izan zen gobernatzeko modu nagusia

XVII. Mendearen erdialdetik Frantzaiko LUIS XIV. Aren eredua jarraituz monarkia jakin bat ezarri zen
MONARKIA ABSOLUTUA = Estatuko botere guztiak erregearen eskuetan inolako mugarik gabe

•Botere handiak eskuratzen ditu ( gobernatzen du inolako onespenarik eskatu gabe)

•Tokian tokiko boteetatik urrun zeuden instituzioak erabili
Monarkia honek
•Armada iraunkorra eta burokrazia erabiltzen du erabakiak inposatzeko

Hala eta guztiz ere 3 muga ikus dezakegu botere honetan:

* Tokian tokiko boterea. Erregea oso urrun zegoen eta biztanleek tokian tokiko agintariei men egiten zieten

•Landan = jauntxoei
•Hirietan = udalei

* Gobernu-jardueren erregeen kontrolik eza. Legeak aldarrikatu bai baina ezatzeko bitarterik ez ( ez
funtzionariorik , ez bulego aproposik,…)
* Aristokraziaren eta beste gizarte-talde batzuen jarrerek ere mugak ezartzen zizkioten erregeari. Batzuetan
ordezkarien batzarren onespena behar zuen erregeak (Gorteak, Parlamentuak, Estatu Orokorrak)

Beraz ABSOLUTISMO hitza estatu txiki batzuetarako solik da egokia (Danimarka, Portugal,…) beste
kasuetan monarkak lankidetza bilatu behar zuen orduko beste botereekin.
 Gobernu absolutuaren jarduera
Modu eraginkorrean gobernatzeko erregeek 2 gauza egin zituzten:

* Lurraldeetako kontrola handitzen saiatu = Funtzionari berriak sortu boterea erresumako leku
guztietarak helarazteko ( alkateak, errejidoreak, gobernadoreak,…)

* Boterea zutenekin lankidetza bilatu interes berdinak bilatzen zituzten itunak sinatuz. Lankidetza
horren ordainetan jauntxoen, tokian tokiko agintarien eta Elizaren boterea eta autonomia bermatu
behar zuen erregeak

Beste aldetik:

*zerga-sistemari eutsi zitzaion eta beraz noblezia eta kleroak zergarik ordaindu gabe jarraitzen zuten

* Justiziaren eskumena ere ez zegoen erregearen eskuetan soilik jauntxoek ere ardura hau bazuten

Gobernatzeko modu hau ez zen eman Europako estatu guztietan, leku

batzuetan PARLAMENTARISMOA nagusitu zen ( Ingalaterran eta
Probintzia Batuetan)
 ILUSTRAZIOA ETA AE-AREN KRITIKA
Pentsamendu ilustratuaren ezaugarriak:

* Arrazoiaren nagusitasuna = tradizioari , naturaz gaindikoari eta sinesmenei aurre egiteko

* Kritika = arrazoiari aurre egiten dioten gizarte, kultura eta erlijio-ezaugarriak zentsuratzeko tresna
* Botere zibilaren autonomia defendatzea, Elizaren boterearen aurrean

* Erlijio-tolerantzia = sinesmenen eta ideien aniztasunaren adierazpena den aldetik

* Ekonomiarekiko eta aurrerapen materialarekiko interes handia , lurreko zoriontasuna lortzeko

* Hezkuntza = arrazoia hedatzeko tresna bezala ikusia. Komeni da estatuak zuzentzea
* Zientzia esperimentalekiko eta haien zentzu praktikoarekiko interesa
Immanuel Kant = SAPERE AUDE!
Zerekin amaitzen da?

Bizitzaren erdigunea = JAINKOA Bizitzaren erdigunea GIZAKIA

Gizon fededuna Elizari jarraituko dio Gizon ilustratu honek arrazoia erabiliko
betiko bizitzan zoriontasuna lortzeko du natura ulertzeko eta menderatzeko
eta horrela zoriontasuna lortuko du
 Pentsalari ilustratu handiak
John Locke (1632-1704)
Locke-ren lana liberalismo politikoaren oinarria izan zen. Gobernu zibilari… lanean
absolutismoa kritikatu eta tiraniaren aurka matxinatxeko eskubidea defendatu zuen.
Batzuk legeak onartu ( botere legegilea)
Botere banatzearen aldekoa zen
Beste batzuk gobernatu (botere betearazlea)

Gizakiak askeak eta berdinak dira berez, baina printzipio horiei eusteko gizarte-itunen
oinarritutako eskubide politikoa behar da ( ikasleek azaldu behar dute hau J. Locke-ren testua
aztertuz)
Montesquieu Baroia (1689-1755)

Britaniarren instituzioen mireslea. Legeen espirituaz liburuan 3 gobernu mota zeudela adierazten
zuen: errepublikanoa, monarkikoa eta despotikoa. Azken hau kritikatu zuen ez zuelako legerik eta
beldurra erabiltzen zuelako

Botere abusuei aurre egiteko botere banaketa defendatu zuen

•Botere legegilea = Parlamentuari zegokion eta honetan

ordezkatuta egon behar ziren gizarte talde guztiak
•Botere betearazlea = erregeari zegokion
•Botere judiziala = epaileek, beste botereen presioetatik
aldenduta, epaituko zituzten delituak
Voltaire (1694-1778)

Frantziako ilustrazioako benetako pentsalaritzat hartzen da. Fanatismoaren, intolerantziaren eta erlijio-
sineskerien etsaia izan zen. Eliza katolikoak bere lanak kondenatu zituen 1753

Bere lan esanguratsuenak : Tolerantziari buruzko tratatua, Hiztegi filosofikoa eta Kandido

Jean Jacques Rousseau (1712-1778)

Gizarteari, politikari eta hezkuntzari buruzko teoriak azaltzen ditu bere lanetan.
Diskurtsoetan garai hartako gizartea ustela zela zioen eta aberastasun-egarria, lehia eta
bidegabekeria zirela nagusi

Gizarte hitzarmena lanean, gizakia izatez ona dela zioen baina gizarteak usteldu. Ustelakeri
honetatik babesteko pertsonek gobernuari ematen diote beren subiranotasuna eta gobernu horien
legeak guztientzat onak ez direnean pertsonak matxinatu daitezke eta gobernuz aldatu.