 ÖĞRETMEN YETERLİLİKLERİ

 Yeterlilik, kişiye belli bir rolü oynayabilme gücü kazandıran özelliklerin varlığıdır (Bursalıoğlu, 1981).
Eğitimde, öğrencilerin istenilen seviyeye gelebilmeleri için öğretmenlerin bazı alanlarda yeterliliklere sahip
olmaları gerekmektedir. Yeterlilik kavramı öğretmen açısından ele alındığında, eğitim kurumlarında
öğretmenlik mesleğinin gerektirdiği görev ve sorumlulukları gerçekleştirebilmek için sahip olunması gereken
bilgi, anlayış, beceri ve tutumlar olarak tanımlanabilir. Öğretmen yeterlilikleri, alanyazında öğretmen niteliği,
öğretmen kalitesi, öğretmenlik standartları gibi farklı kavramlarla ifade edilmektedir. Her ne kadar bu
kavramlar arasında anlam yönünden farklılıklar varsa da çoğu zaman birbirinin yerine kullanılmakta ve ismi ne
olursa olsun öğretmenin donanımlı olup olmadığı ile ilgili olduğu anlaşılmaktadır.
 Yeterli olmak, belli görevleri karşılayabilecek bilgi ve beceriye sahip olmaktır. Burada vurgulanan asıl önemli nokta, bireyin
mesleğini başarıyla gerçekleştirebilmesi için bazı temel niteliklere sahip olması gerektiğidir. Bireyin sahip olduğu yeterlilikler
arttıkça, özellikleri de artacaktır. Bu da bireyin kendi alanında ya da mesleğinde daha başarılı ve üretken olması anlamına
gelmektedir (Gökçe, 1999).
 Öğretmenin niteliği ve yeterliliği eğitim - öğretim etkinliklerinin başarıya ulaşmasında en önemli faktördür. Öğretmenden
beklenen, görevlerini bilen, derslerini planlayabilen ve nasıl öğretebileceğini bilen, öğrencilerinin öğrendiklerini
değerlendirebilen, öğrenci öğretmen ilişkilerini yönetebilen, okulda ve toplumdaki konum ve sorumluluklarını bilen ve yerine
getiren bir meslek elemanı olduğunun idrakinde olmasıdır (Büyükkaragöz vd. 1998:16). NcNess ve arkadaşlarına (2003) göre,
öğretmenlik çok boyutlu bir meslektir. NcNess ve arkadaşları tarafından Avrupa ülkelerinde yapılan araştırmada, öğretmende
bulunması gereken yeterlikler üç boyutta incelenmiştir. Bu boyutlar;
 Program konusunda beceriler,
 Öğrencilerin öğrenmelerini sağlamak ve öğrenmeleri organize etmek için gerekli olan pedagoji ve organizasyon becerileri,
 Öğretmenlik mesleğinin sosyal ve duygusal özellikleri ile ilgili olan bir bilgi artışını da kapsayan sürekli yenilenme isteği
olarak sıralanmaktadır.
 Bunların yanında iyi öğretmenin niteliklerinin yalnızca uzmanlık bilgisi ve becerileri
olmadığı, aynı zamanda öğrenci ile iletişim kurma ve onların duygularını anlama yeteneği
olduğu belirtilmiştir. Değerlendirme rolünde, öğrencileri standartlara göre değerlendirir ve
düzenli olarak geribildirim verir (akt. Yeşilyurt, 2006).
 Öğretmenlerinin sahip olduğu yeterlilikler ile sınıf içerisindeki rollerini etkili bir biçimde
gerçekleştirmeleri arasında çok yakın bir ilişki vardır. Öğretmen sahip olduğu yeterlilik
oranında etkili ve başarılı olabilir. Farklı bir bakış açısına göre yeterlilik kavramı, bireyin
rollerini oynayabilmesi için sahip olması gereken özellikler olarak belirtilebilir. Yeterlilik
temelde “yapabilirlik” kapasitesi ile açıklanabilir. Yeterlilik kavramı ile çok yakından
ilişkili olan “nitelik” ise sahip olunan yeterliklerin eyleme dönüştürülebilmesi olarak ele
alınabilir. Her iki kavramda ortak olan taraf, bireyin sahip olduğu tüm bilgi ve beceri
birikimini etkili bir şekilde kullanabilme yetisidir.
 Özdemir ve Yalın (1998:16–17)’a göre iyi bir öğretmenin sahip olması gereken üç önemli
yeterlilik vardır. Bunlar:
 1) İçinde olma (Sınıfta olup bitenin farkında olma).
 2) Hakim olma (Derse hazırlıklı gelip konuya hakim olma).
 3) Öğrenci merkezli olma.
 Bilgi ve iletişim teknolojilerinin değişmesi, küreselleşme ve eğitimde ulaşılan yeni
bulgular, ülkemizde eğitim sisteminin ve öğretmen yetiştirme anlayışının değişimine neden
olmuştur. Bu değişime ayak uydurabilmek için gerekli asgari şartlar Yüksek Öğretim
Kurulu tarafından öğretmen yeterlilikleri listesi adı altında toplanmış ve bu yeterlilikler
Tablo 4’te gösterilmiştir:
Tablo 4. YÖK tarafından belirtilen temel yeterlik alanları ile
öğretmen yeterlikleri listesi

Temel Yeterlik Alanları Öğretmen Yeterlikleri

Konu alanı ve bu alan eğitimine ilişkin Konu alanı bilgisi

yeterlikler Alan eğitimi bilgisi

Planlama
Öğrenme-öğretme sürecine ilişkin Öğretim süreci
yeterlikler Sınıf yönetimi
İletişim

Öğrencilerin öğrenmelerini izleme,

 
değerlendirme ve kayıt tutma

Tamamlayıcı mesleki yeterlikler  

Öte yandan Milli Eğitim Bakanlığı günümüz öğretmeninin sahip olması gereken yeterlilikleri; Yüksek Öğretim Kurulu’nun
yeterlilikleri doğrultusunda biraz daha ayrıntıya inerek belirtmiştir. Bu yeterlilikler Tablo 5’te gösterilmiştir.
Tablo 5. MEB tarafından belirtilen temel yeterlik alanları ile
alt yeterlik alanları
Temel Yeterlik Alanları Alt Yeterlik Alanları
Genel Kültür  
Özel Alan  
Eğitme-Öğretme Yeterlikleri  Öğrenciyi tanıma
 Öğretimi planlama
 Materyal geliştirme
 Öğretim yapma
 Öğretimi yönetme
 Başarıyı ölçme ve değerlendirme
 Rehberlik yapma
 Temel beceriler geliştirme
 Özel eğitime gereksinim duyan öğrencilere hizmet
etme
 Yetişkinleri eğitme
 Ders dışı etkinliklerde bulunma
 Kendini geliştirme
 Okulu geliştirme
 Okul-çevre ilişkilerini geliştirme
 Eğitim bilimlerinde yapılan çalışmalarda; öğretmenlerin yeterliliklerinin arttıkça daha
nitelikli öğrencilerin yetiştirilebileceği vurgulanmaktadır (Gözütok, 1995; Gürkan, 1993;
Mentiş Taş, 2004). Araştırmalara göre öğretmenlik yeterliği duygusu yüksek olan
öğretmenler zamanlarının çoğunu toplam sınıf öğretimine ya da tüm grubun öğretimine
ayırmakta, daha çok öğretimle meşgul olmaktadırlar (Dempo ve Gimpson, 1985). Ayrıca
daha yüksek akademik standartlara sahip, beklentileri açık ve öğrencilerin öğrenmesine
yoğunlaşmaktadırlar. Bu tür öğretmenlerin sınıflarında da güvenli, destekçi bir hava
bulunmaktadır, bunlara ek olarak bu öğretmenler öğrencilerin bireysel ihtiyaçlarına
eğilmekte, özel girişimciliği özendirmekte, sınıf kontrolüne daha az zaman ayırmaktadırlar
(Banfield ve Barlingame, 1971).
 Hiç bir eğitim modeli, o modeli işletecek personelin niteliğinin üstünde hizmet üretemez ve
dolayısıyla bir okul ancak içindeki öğretmen kadar iyidir. Öyleyse bir eğitim kurumunun amacına
ulaşması öğretmenlerin hizmet öncesi eğitimlerinin niteliğine ve hizmetleri süresince öğretme
yeterliklerinin geliştirilmesine bağlıdır. Yaşam boyu öğrenme yoluyla hem öğretmenlerin hizmet
öncesinden kaynaklanan olası eksikliklerini gidermek, hem de öğretmenlik mesleğinin yeterlik
boyutlarının tümünde meydana gelen hızlı gelişmelere uyumlarını sağlamak olanaklıdır.
Dolayısıyla, kişisel ve mesleki özellikleri itibariyle nitelikli bir öğretmenin, yaşam boyu
öğrenmesini sürdüren bir öğretmen olduğu söylenebilir.