ΠΑΠΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
 Μεμβράνες προκαρυωτικών ευκαρυωτικών
κυττάρων:
 ίδιες τάξεις χημικών συστατικών
 παρόμοιες σε δομική οργάνωση
 πολλές κοινές ιδιότητες.
 Διαφορές σε συγκεκριμένα λιπιδιακά,
υδατανθρακικά και πρωτεϊνικά συστατικά
 Είναι δυναμικές δομές που επιτρέπουν στα
κύτταρα να προσαρμόζουν το σχήμα τους και
να αλλάζουν θέση.
Ιδιότητες
 Οι πλασματικές μεμβράνες έχουν ρόλο στην
 αναγνώριση των κυττάρων μεταξύ τους
 διατήρηση του σχήματος των κυττάρων
 κυτταρική κίνηση.
 Ρυθμίζουν τον χώρο τον οποίο εσωκλείουν ,
εμποδίζοντας την είσοδο σε διάφορα ιόντα και
μόρια. Παρουσία εκλεκτικών συστημάτων
μεταφοράς για διαμεμβρανική κίνηση ουσιών
(ρυθμίζεται η συγκέντρωση ουσιών), ασκούν
επιρροή στις μεταβολικές οδούς.
 Πρωτεϊνικοί υποδοχείς στις πλασματικές
μεμβράνες.
Χημική σύσταση
Χημική σύσταση μεμβρανών

 Οι πρωτεΐνες είναι υπεύθυνες για την

λειτουργία των μεμβρανών. Συνεπώς
μεμβράνες από διαφορετικά κύτταρα έχουν
πολύ συγκεκριμένες ποσότητες πρωτεϊνών.
 Περιέχουν μικρή ποσότητα
πολυσακχαριτών ως γλυκοπρωτεϊνες ή
γλυκολιπίδια αλλά όχι ως ελεύθερους
υδρογονάνθρακες.
 Τα λιπίδια είναι τα κύρια
συστατικά των μεμβρανών

 Τρία κύρια λιπιδιακά συστατικά:

φωσφογλυκερίδια, σφιγγολιπίδια
(φωσφολιπίδια), χοληστερόλη
 Kάθε τύπος κυτταρικής μεμβράνης έχει
ξεχωριστή σύνθεση αλειφατικών ομάδων
στα φωσφογλυκερίδιά της.
 Οι αλειφατικές ομάδες του ίδιου ιστού στα
διάφορα είδη μοιάζουν πολύ.
 Τα φωσφογλυκερίδια περιέχουν 2
αλειφατικές αλυσίδες εστεροποιημένες στο
C1( κορεσμένο λιπαρό οξύ) και C2 (ακόρεστο
λιπαρό οξύ) της γλυκερόλης.
Τα φωσφογλυκερίδια είναι αμφίτροπα
 Τα φωσφογλυκερίδια περιέχουν μια πολική και μια μη
πολική ομάδα και γι’ αυτό καλούνται αμφίτροπα.
 Το πολικό άκρο αποτελείται από μια φορτισμένη
φωσφορική ομάδα που είναι αρνητικά φορτισμένη σε pH
7.0 και από το φορτίο των καταλοίπων στη φωσφορική
ομάδα.
 Tα φωσφογλυκερίδια που περιέχουν ινοσιτόλη και
γλυκερόλη έχουν ένα θετικό φορτίο στη φωσφορική
ομάδα.
 Το μη πολικό άκρο των φωσφολιπιδίων αποτελείται από
την υδροφοβική υδρογονανθρακική αλυσίδα των
προσδεδεμένων αλειφατικών ομάδων
Τα σφιγγολιπίδια
περιέχονται στη μεμβράνη
Φρενοσίνη
Χοληστερόλη
Λιπιδιακή σύσταση

 Χοληστερόλη :
 μεταβάλλει τη ρευστότητα των μεμβρανών
 συμμετέχει στην ρύθμιση της μικροδομής
των πλασματικών κυττάρων
 Οι διάφοροι τύποι έχουν διαφορετική
λιπιδιακή σύσταση. Οι μεμβράνες
συγκεκριμένου ιστού διαφορετικών ειδών
έχουν παρόμοια λιπιδιακή σύσταση
Η λιπιδιακή σύσταση ποικίλει στις
διάφορες μεμβράνες

 Μυελινικές μεμβράνες νευρικών αξόνων:

σφιγγολιπίδια, γλυκοσφιγγολιπίδια.
 Εσωτερικές μεμβράνες: φωσφογλυκερίδια,
σφιγγολιπίδια.
 Καρδιολιπίνη: υψηλή στην εσωτερική
μεμβράνη μιτοχονδρίων, χαμηλή στην
εξωτερική.
Μεμβρανικές πρωτεϊνες

 Ταξινομούνται βάση της ευκολίας με την οποία

απομακρύνονται από την μεμβράνη
 Η απομάκρυνση των διαμεμβρανικών
(εσωτερικών) μεμβρανικών πρωτεϊνών απαιτεί
διάσπαση της μεμβράνης με οργανικά
απορρυπαντικά και άλλα διαλύματα
 Περιφερικές μεμβρανικές πρωτεΐνες
βρίσκονται στην επιφάνεια της μεμβράνης και
μπορούν να απομακρυνθούν εύκολα
Λειτουργίες μεμβρανικών
πρωτεϊνών
 Διαμεσολαβητές στην διαμεμβρανική
μεταφορά μορίων
 Υποδοχείς πρόσληψη ορμονών και αυξητικών
παραγόντων
 Ένζυμα για μεταβίβαση μηνυμάτων
 Δομικό ρόλο στη διατήρηση του σχήματος
Υδατάνθρακες μεμβρανών

 Οι υδατάνθρακες βρίσκονται στις μεμβράνες

σαν ολιγοσακχαρίτες ομοιοπολικά
συνδεδεμένοι σε πρωτεΐνες (γλυκοπρωτεϊνες)
και σε λιπίδια (γλυκολιπίδια)
 Οι υδατάνθρακες βρίσκονται στην εξωτερική
πλευρά της πλασματικής μεμβράνης
 Ρόλοι πρωτεϊνοσυνδεδεμένων υδατανθράκων:
αναγνώριση μεταξύ των κυττάρων,
προσκόλληση και δράση του υποδοχέα.
Λιπίδια κυστικών δομών

Τα βασικά δομικά χαρακτηριστικά των μεμβρανών

οφείλονται στις φυσικοχημικές ιδιότητες των
γλυκεροφωσφολιπιδίων και των σφιγγολιπιδίων.
Αμφίτροπα μόρια: σχηματίζουν μικύλλια. Μπορούν
να παραχθούν από ένα μόνο λιπίδιο ή από μείγμα
λιπιδίων. Κρίσιμη συγκέντρωση σχηματισμού
μικκυλίων.
Η δομή ενός μικυλίου είναι πολύ σταθερή εξαιτίας
των υδροφοβικών αλληλεπιδράσεων ανάμεσα στις
υδρογοναθρακικές αλυσίδες και της έλξης της
πολικής κεφαλής στο νερό.
Λιπιδιακή διπλοστοιβάδα

Η διάταξη της λιπιδιακής διπλοστοιβάδας είναι

η βασική λιπιδιακή δομή όλων των
βιολογικών μεμβρανών.
Είναι εξαιρετικά σταθερές συγκρατούμενες
 με υδροφοβικές δυνάμεις των
υδατανθρακικών αλυσίδων και
 Με ιοντικές αλληλεπιδράσεις των
φορτισμένων ομάδων της κεφαλής με το
νερό
 Μεμονωμένα φωσφολιπιδιακά ανταλλάσουν θέση
με γειτονικά σε μια διπλοστιβάδα οδηγώντας σε
ταχεία πλευρική διάχυση στο επίπεδο της
μεμβράνης
 Περιστροφή παρατηρείται γύρω από τους
δεσμούς άνθρακα-άνθρακα στις αλειφατικές
αλυσίδες
 Μεμονωμένα λιπιδικά μόρια δεν μεταναστεύουν
εύκολα από την μια στιβάδα στην άλλη εξαιτίας
θερμοδυναμικών περιορισμών στην κίνηση από
τις φορτισμένες κεφαλές μέσα από το λιποφιλικό
κέντρο.
 Λιπιδιακή διπλοστοιβάδα:
αδιαπέραστη σε μη διαλυτά και φορτισμένα
μόρια
 Ανόργανα ιόντα, φορτισμένα οργανικά
μόρια δεν έχουν πρόσβαση στο εσωτερικό
των λιποσωμάτων.
Δομή βιολογικών μεμβρανών
Δομή βιολογικών μεμβρανών
 Μοντέλο υγρού μωσαϊκού : κάποιες πρωτεΐνες είναι
βυθισμένες στην λιπιδιακή διπλοστοιβάδα ενώ άλλες
είναι συνδεδεμένες στην επιφάνεια. Κάποιες
εκτείνονται σε όλο το μήκος της λιπιδιακής
διπλοστοιβάδας
 Η κατανομή των λιπιδίων όσο και των πρωτεϊνών στις
κυτταρικές μεμβράνες δεν είναι ομογενής
 Ρευστότητα , ελαστικότητα , ικανότητα να
αυτοσφραγίζονται , αδιαπερατότητα.
 Υπάρχει υψηλός βαθμός λειτουργικής οργάνωσης με
σαφής περιορισμούς που είναι τοποθετημένη κάθε
πρωτεϊνη.
Ασύμμετρη κατανομή λιπιδίων
στις μεμβράνες
 Η ασυμμετρία των λιπιδίων διατηρείται με
λιπιδιακούς μεταφορείς που καταλύουν
μονόπλευρη μετακίνηση συγκεκριμένων
λιπιδίων από την μία στιβάδα στην άλλη
μερικές φορές αντίθετα με την διαβάθμιση της
συγκέντρωσης .
Λιπιδικοί μεταφορείς
 Αμινοφωσφορικοί μεταφορείς ή φλιπάσες ( ΑΤΡ
εξαρτώμενοι λιπιδική τάξη μεταφορέων), ειδικές για
την φωσφατιδυλοσερίνη και την
φωσφατιδυλοαιθανολαμίνη (μετακίνηση από την
εξωτερική στην εσωτερική κυτταροπλασματική
στιβάδα)
 Πολυφαρμακο-ανθεκτική μεταφορική πρωτείνη
(MRP1): μπορεί να λειτουργήσει σαν φλιπάση στα
ερυθροκύταρα
 Φωσφολιπιδική σκαμπλάση 1 (PLSCR) διευκολύνει την
αμφίδρομη ανάμειξη των φωσφολιπιδίων ανάμεσα στα
δύο φύλα. Εχει σημαντικό ρόλο α) στην
κυταρομεσολαβητική διαδικασία πήξης του αίματος β)
στην αναγνώριση των κυττάρων που πεθαίνουν.
Διαμεμβρανικές πρωτεΐνες

 Οι διαμεμβρανικές πρωτεΐνες είναι

εμφυτευμένες και ασύμμετρες μέσα στην
μεμβράνη. Έχουν μάλλον καθορισμένο παρά
τυχαίο προσανατολισμό.
Διαμεμβρανικές πρωτεΐνες
Περιφερικές μεμβρανικές
πρωτεΐνες
 Βρίσκονται στην επιφάνεια των μεμβρανών
και μπορούν εύκολα να αφαιρεθούν χωρίς
να διαταραχθεί η λιπιδιακή διπλοστοιβάδα.
Λιποσυνδεόμενες μεμβρανικές πρωτεΐνες
Τα λιπίδια και οι πρωτεΐνες διαχέονται
στο μεμβρανικό φύλλο

 Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ διαφορετικών

λιπιδίων και μεταξύ λιπιδίων και πρωτεϊνών
είναι πολύπλοκες και δυναμικές. Υπάρχει
ρευστότητα στο λιπιδιακό κομμάτι των
μεμβρανών και μεμονωμένα λιπίδια και
πρωτεΐνες μπορούν να κινούνται γρήγορα σε
όλη την επιφάνεια των μεμβρανών. Ο βαθμός
ρευστότητας εξαρτάται από την θερμοκρασία
και τη σύσταση της μεμβράνης. Οσο ανεβαίνει
η θερμοκρασία υπάρχει αύξηση της
ρευστότητας.
Μικροδομές πρωτεϊνολιπιδιακών
συμπλόκων περιέχονται στις μεμβράνες
 Μικροδομές αποτελούμενες από λιπίδια και πρωτεΐνες
υπάρχουν τόσο στην εξωτερική όσο και στην
εσωτερική πλευρά των πλασματικών μεμβρανών όσο
και στις κυτταρικές μεμβράνες που προορίζονται για να
αλληλεπιδρούν με την πλασματική μεμβράνη. Ετσι οι
βιολογικές μεμβράνες είναι ένα ρευστό μωσαϊκό
μικροδομών , λιπιδιακές σχεδίες. Αυτές οι μικροδομές
είναι πιθανώς διπλοστοιβάδα σαν δομή και μπορεί να
έχουν διαφορετική κατανομή λιπιδίων από την
συνολική μεμβράνη
 Οι λιπιδιακές σχεδίες παίζουν σημαντικό ρόλο σε
πολλές κυτταρικές λειτουργίες, όπως στην ταξινόμηση
και κυκλοφορία, στην πόλωση του κυττάρου και στην
μεταγωγή σήματος.
Μικροδομές λιποπρωτεϊνικών
συμπλόκων
Δυναμική φύση των μεμβρανών

 Η τυχαία κίνηση των πρωτεϊνών είναι

απαγορευμένη. Οι κυτταρικές μεμβράνες
είναι σε κατάσταση συνεχών αλλαγών με
πλευρικές κινήσεις πρωτεϊνών και λιπιδίων,
αλλαγές στις συνδέσεις λιποσυνδεόμενων
πρωτεϊνών και κίνηση μορίων μέσα και έξω
από την μεμβράνη.
Κίνηση μορίων μέσω μεμβρανών

 Η λιπιδιακή φύση των βιολογικών

μεμβρανών περιορίζει σημαντικά τους
τύπους των μορίων που μπορούν να
διαχυθούν μέσα από την μεμβράνη
 Εξειδικευμένα κανάλια και μεταφορείς
 Οι διαμεμβρανικές πρωτεΐνες μεσολαβούν
στις διαδικασίες διαμεμβρανικής μεταφοράς
Διάχυση μέσω λιπιδιακών
διπλοστοιβάδων
 Διάχυση μιας διαλυτής ουσίας περιλαμβάνει τη
διαλυτή ουσία:
 Που αφήνει το υδατικό περιβάλλον στην μια
πλευρά και εισχωρεί στην μεμβράνη
 Που διασχίζει την μεμβράνη
 Αφήνει την μεμβράνη και εισέρχεται σε ένα
διαφορετικό περιβάλλον στην αντίθετη
πλευρά.
 Κάθε βήμα περιλαμβάνει ισορροπία της
διαλυτής ουσίας μεταξύ των δύο φάσεων
Κίνηση μορίων μέσω μεμβράνης
 Για την διάχυση μιας διαλυτής ουσίας, το περιβάλλον
περίβλημα νερού πρέπει να αποβληθεί πριν εισέλθει
στο λιπιδιακό μέσο και επανακτάται όταν εξέρχεται από
την μεμβράνη.
 Η κατανομή των λιποφιλικών ουσιών μεταξύ της
υδατικής φάσης και λιπιδιακής μεμβράνης εξαρτάται
από το βαθμό της λιποδιαλυτότητας της ουσίας. Πολύ
λιπιδιαλυτά υλικά θα διαλυθούν εύκολα στην
μεμβράνη.
 Η μετακίνηση των ουσιών πραγματοποιείται πάντα από
την μεγαλύτερη στην μικρότερη συγκέντρωση και ο
ρυθμός περιγράφεται από το νόμο της διάχυσης του
Fick:J=-D(δc/δx)
 O ρυθμός διάχυσης : άμεσα αναλογικός με την
διαλυτότητα του και το συντελεστή διάχυσης στα
λιπίδια
 H κίνηση των ουσιών θα συνεχιστεί έως η
συγκέντρωση στην κάθε πλευρά να έρθει σε χημική
ισορροπία.
 Μεμβρανικά συστήματα μεταφοράς
 Οι βιολογικές μεμβράνες έχουν δύο
κύριους μηχανισμούς μεταφοράς
ουσιών στα οποία μεσολαβούν
πρωτεΐνες:
 τους δίαυλους και
 τους μεταφορείς.
 Κανάλια
 Τα κανάλια (δίαυλοι) και οι πόροι διευκολύνουν
την μετακίνηση μορίων ή ιόντων εγκάρσια στις
κυτταρικές μεμβράνες δημιουργώντας ένα
κεντρικό υδατικό κανάλι στην πρωτεΐνη που
επιτρέπει την διάχυση των υποστρωμάτων και
προς τις δύο κατευθύνσεις. Τα υποστρώματα
κινούνται μόνο προς την κατεύθυνση της
χαμηλότερης συγκέντρωσης.
 Η ειδικότητά τους βασίζεται στο μέγεθος και
στο φορτίο του υποστρώματος.
 Η δίοδος μέσω διαύλων μπορεί να
παρεμποδιστεί και ρυθμίζεται με μηχανισμούς
που ανοίγουν ή κλείνουν το πέρασμα.
Πρωτεϊνικοί μεταφορείς
 Οι πρωτεϊνικοί μεταφορείς καταλύουν την
κίνηση ενός μορίου ή ιόντος από την μία στην
άλλη άκρη της μεμβράνης προσδένοντάς την και
μεταφέροντας την απέναντι.
 Έχουν ειδικότητα για της ουσίες που
μεταφέρουν
 καθορισμένη κινητική
 καταλύουν μεταφορά προς μια κατεύθυνση
 μπορεί να επηρεαστούν από ανταγωνιστικούς
και μη ανταγωνιστικούς αναστολείς.
Παθητική μεταφορά (υποβοηθούμενη
διάχυση):μετακινούν τα υποστρώματα
σύμφωνα με την διαβάθμιση συγκέντρωσης.
( Οι παθητικοί μεταφορείς δεν μπορούν αν
δημιουργήσουν βαθμίδωση συγκέντρωσης
από την μία στην άλλη ακρη της μεμβράνης)
Ενεργητικοί μεταφορείς ή αντλίες: απαιτούν
προσφορά ενέργειας. Μπορούν να
μετακινούν μια ουσία αντίθετα με την
διαβάθμιση συγκέντρωσης
Συστήματα μεταφοράς: ελέγχουν την κίνηση
των υποστρωμάτων από την μία στην άλλη
άκρη των μεμβρανών
 Ο ρυθμός μετακίνησης των υποστρωμάτων
είναι πολύ υψηλότερος με διαύλους (107/sec)
από αυτόν των μεταφορέων( 102-103/sec) .
Οι μεταφορείς όμως έχουν υψηλό βαθμό
εξειδίκευσης
 Μερικά βακτήρια έχουν ένα μηχανισμό για
την πρόσληψη σακχάρων, σύστημα
μεταφοράς, κατά την οποία το υπόστρωμα
τροποποιείται χημικά κατά τη μεταφορά.
Μεβρανικοί Δίαυλοι
 Κατάταξη μεμβρανικών καναλιών
 Δίαυλοι α-τύπου: οι πρωτεϊνες μπορεί να έχουν 2-
22 διαμεμβρανικά τμήματα α-έλικας.
 Κίνηση σύμφωνα με την συγκέντρωση διαβάθμισης
της ουσίας.
 Δεν απαιτεί μεταβολική ενέργεια.
 Μπορεί να εμφανίζουν ή όχι ειδικότητα.
 Η μεταφορά μέσω καναλιών ρυθμίζεται από : αλλαγές
στο μεμβρανικό δυναμικό , στο ενδοκυττάριο
ασβέστιο, σε οργανικούς ρυθμιστές ,σε G πρωτεΐνες
 Στα θηλαστικά οι δίαυλοι που εξαρτώνται από το
δυναμικό είναι κυτταρικοί ανιχνευτές για την αφή, την
ώσμωση, τις φερορμόνες,την γεύση κ.α
Κατάταξη μεμβρανικών καναλιών

 Δίαυλοι τύπου β-βαρελιού (πορίνες): έχουν ένα

διαμεμβρανικό τμήμα που αποτελείται από β-
αλυσίδες και σχηματίζει τη δομή β-βαρελιού
σχηματίζοντας ένα κανάλι γεμάτο με
νερό(διάμετρος: 0,6-3 nm).
 Μεγάλου εύρους ειδικότητα πρωτεΐνες ή
ανόργανα ιόντα
 Επιλεκτικές ή μη , μερικές επιτρέπουν το πέρασμα
μορίων κάτω από ένα συγκεκριμένο οριακό
μέγεθος.
Κατάταξη μεμβρανικών- καναλιών

 Η σημαντικότερη διαφορά μεταξύ

διαύλων και πόρων είναι το διαφορετικό
μέγεθος του υδάτινου ανοίγματος που
δημιουργείται από την πρωτεϊνική δομή.
Κατάταξη μεμβρανικών καναλιών

 Βακτηριακές τοξίνες: εκκρίνονται από τα

κύτταρα και δημιουργούν διαμεμβρανικούς
πόρους στις μεμβράνες άλλων κυττάρων.
 Οι δημιουργούμενοι πόροι επιτρέπουν την
ροή ηλεκτρολυτών και μικρών μορίων
διαμέσου της μεμβράνης, ξεκινώντας έτσι
την τοξική επίδραση.
Χαρακτηριστικά των μεμβρανικών
καναλιών
 Εκλεκτικά σε πια ιόντα επιτρέπουν το πέρασμα.
 Μπορεί να είναι σε ανοιχτή ή κλειστή
κατάσταση, με διαφορετικές περιοχές
ανιχνευτών στην πρωτεϊνη που ελέγχουν το
άνοιγμα και το κλείσιμο.
 Οι δίαυλοι κανονικά είναι κλειστοί αλλά
μπορούν να ανοίξουν με ποικίλους
μηχανισμούς (δίαυλοι που εξαρτώνται από το
δυναμικό,, δίαυλοι που ρυθμίζονται από
συνδεόμενες ουσίες- κανάλια).
Υδατοπορίνες- Υδατογλυκεροπορίνες
 Είναι ουσιώδες για όλα τα κύτταρα να ελέγχουν την
κατανομή νερού στην πλασματική και στις εσωτερικές
μεμβράνες
 Οι υδατοπορίνες επιτρέπουν της μετακίνηση Η20 αλλά
όχι οξονίου (Η3Ο+) διατηρώντας έτσι την διαβάθμιση
του pH εγκάρσια της κυτταρικής μεμβράνης.
 Οι υδατοπορίνες είναι πολύ μικρές υδροφοβικές
διαμεμβρανικές πρωτεΐνες με πολύ συντηρητικές
αμινοξικές αλληλουχίες.
 Συναθροίζονται στις μεμβράνες σαν ομοτετραμερή.
Κάθε μονομερέα αποτελείται από εξι διαμεμβρανικά
τμήματα α-ελίκων και περιέχει έναν ευδιάκριτο
υδατινο πόρο.
Ιοντικοί δίαυλοι που εξαρτώνται από το
δυναμικό για Na+, Ca+, K+, Cl-
 Ελέγχονται από το διαμεμβρανικό ηλεκτρικό
δυναμικό, ανοίγουν και κλείνουν πολύ
γρήγορα. Υπεύθυνοι για την παραγωγή
μεταγόμενων ηλεκτρικών σημάτων στους
νευρώνες και άλλα διεγειρόμενα κύτταρα.
 Οι δίαυλοι ιόντων που εξαρτώνται από το
δυναμικό μπορεί να βρίσκονται σε τρεις
στερεομορφικές και λειτουργικές καταστάσεις:
κλειστά (φάση αναμονής), ανοιχτά( ενεργά) και
ανενεργά.
Δίαυλος νικοτίνης-ακετυλοχολίνης
 Παράδειγμα διαύλου που ελέγχεται από
συνδεόμενες ουσίες, στον οποίο η σύνδεση
ακετυλοχολίνης ανοίγει το δίαυλο. Εκφράζεται
στη νευρομυϊκή σύναψη.
 Η ακετυλοχολίνη διαχέεται στη μεμβράνη των
σκελετικών μυών όπου αλληλεπιδρά με τον
υποδοχέα ακετυλοχολίνης, ανοίγοντας τον δίαυλο
και επιτρέποντας την ροή θετικά φορτισμένων
ιόντων και μικρών μη ηλεκτρολυτών διαμέσου
του καναλιού( όχι όμως αρνητικά φορτισμένων
ιόντων).
Δίαυλος νικοτίνης-ακετυλοχολίνης
 Φωσφορυλίωση της α υπομονάδας
απαιτείται για την ενεργοποίηση.
 Το κλείσιμο του διαύλου συμβαίνει μέσα σε
ένα χιλιοστό του δευτερολέπτου λόγω
 -Υδρόλυσης του ακετοξικού σε χολίνη και
οξικό
 -Απελευθέρωση της χολίνης και του οξικού
από την ακετυλοχολίνη
 Ο υποδοχέας παρεμποδίζεται :
θανατηφόρες νευροτοξίνες
 χασμοδεσμοί
 Μεγάλοι δίαυλοι από πολυμερή πρωτεϊνών
 Βρίσκονται στις κυτταρικές μεμβράνες των κυττάρων των
θηλαστικών, αποτελούμενοι από διαμεμβρανικά κανάλια,
τα κονεξόνια, που δημιουργούν ένα κανάλι σύνδεσης
μεταξύ δύο κυττάρων.
 Διάμετρος ανοίγματος 1,2-2 nm.
 Μεσολαβούν: στην ηλεκτρική σύνδεση, ανταλλαγή ιόντων
και μεταβολιτών.
 Φυσιολογικά: ανοικτοί.
 Κλείσιμο: αύξηση του κυταροπλασματικού Ca2+, αλλαγή
μεταβολισμού , πτώση στο διαμεμβρανικό δυναμικό ή
οξύνηση του κυταροπλάσματος
 Σύμπλοκο πυρηνικών πόρων

 Βρίσκεται στην πυρηνική μεμβράνη των

ευκαρυωτικών κυττάρων, εκτίνεται σε δύο μεμβράνες,
δημιουργώντας ένα υδατικό δίαυλο στον πυρηνικό
φάκελο.
 Αποτελείται από 50 πρωτεΐνες , τις νουκλεοπουρίνες.
 Μεγάλα και μικρά μόρια εύκολα μετακινούνται και
προς τις δύο διευθύνσεις μεταξύ του
νουκλεοπλάσματος και του κυτταροπλάσματος.
 Μεμβρανικοί μεταφορείς
 Οι μεμβρανικές πρωτεΐνες μεταφοράς διευκολύνουν την
κίνηση ενός μορίου ή μορίων διαμέσου της λιπιδικής
διπλοστοιβάδας με ρυθμό σημαντικά μεγαλύτερο από
αυτόν που υπολογίζετε για την απλή διάχυση
 [S1]+T[S-T][S2]+T

 Αν δεν καταναλωθεί ενέργεια , η συγκέντρωση στις δύο
πλευρές θα εξισωθεί
 Αν καταναλωθεί ενέργεια μπορεί να δημιουργηθεί
διαβάθμιση συγκέντρωσης.
 Η πρωτεΐνη αυξάνει τον ρυθμό αλλά δεν προσδιορίζει την
τελική κατάσταση ισορροπίας
 H υποβοηθούμενη μεταφορά δείχνει
κινητική κορεσμού.
 Θεωρητικά ένας μεταφορέας μπορεί να
διευκολύνει τη μετακίνηση μιας ουσίας και
προς τις δύο κατευθύνσεις εγκάρσια της
μεμβράνης, αλλά στις περισσότερες
περιπτώσεις υπάρχει μονοκατευθυνόμενη
κίνηση.
 Μεταφορείς : υψηλού βαθμού ειδικότητα
για το υποστρωμα
Βήματα μεσολαβητικής
μεταφοράς
Μονο-μεταφορά, συμμεταφορά
αντιμεταφορά
Ενεργητική των μεμβρανικών συστημάτων
μεταφοράς
 ΔG΄=2,3RT log(C2/C1)
Εξίσωση όταν ένα αφόρτιστο μόριο
μετακινείται από την συγκέντρωση C1 στη
συγκέντρωση C2
 Η παθητική μεταφορά γίνεται όταν το ΔG
είναι αρνητικό και η μετακίνηση των
διαλυτών ουσιών πραγματοποιείται
αυθόρμητα
 Όταν το ΔG είναι θετικό απαιτείται η εισροή
ενέργειας από κάποια πηγή και η διαδικασία
καλείται ενεργητική μεταφορά (αντλία)
Η γλυκόζη μετακινείται με
παθητική μεταφορά
 Παθητική μεταφορά
 Η παθητική μεταφορά πραγματοποιείται χωρίς
δαπάνη μεταβολικής ενέργειας
 Ο ενεργειακός μεταβολισμός των ερυθροκυττάρων
βασίζεται σε συνεχή παροχή γλυκόζης από το πλάσμα
όπου η συγκέντρωση της γλυκόζης διατηρείται
περίπου στα 5 mM.
 Η γλυκόζη εισέρχεται στο ερυθροκύτταρο με
διευκολυνόμενη διάχυση μέσω ενός ειδικού
μεταφορέα γλυκόζης με ταχύτητα σχεδόν 50000
φορές μεγαλύτερη από την ταχύτητα της μη
διευκολυνόμενης διάχυσης.
 .
 Μια οικογένεια μεταφορέων γλυκόζης
(GLUT) διευκολύνει τη μεταφορά της d-
γλυκόζης εγκάρσια της πλασματικής
μεμβράνης των κυττάρων των θηλαστικών
με μηχανισμό μονο-μεταφοράς.
 Η κατεύθυνση μετακίνησης της γλυκόζης
είναι συνήθως από έξω προς τα μέσα
Μεταφορείς γλυκόζης
 GLUT1, GLUT2, GLUT3, GLUT4, GLUT5,έχουν όλοι 12
διαμεβρανικά τμήματα με αμινοξική ομοιότητα ,
 Κατά την μετατροπή Sέξω προς Sέσω ούτε διασπώνται
ούτε σχηματίζονται χημικοί δεσμοί. Συνεπώς το
υπόστρωμα και το προϊόν δεν εμφανίζουν διαφορετική
εγγενή δραστηριότητα και η διεργασία της εισόδου είναι
πλήρως αντιστρεπτή.
 Καθώς η Sέσω προσεγγίζει την Sέξω η ταχύτητα εισόδου
γίνεται ίση με την ταχύτητα εξόδου. Συνεπώς ένα τέτοιο
σύστημα αδυνατεί να συσσωρεύσει γλυκόζη μέσα σε ένα
κύτταρο μεγαλύτερη από την συγκέντρωση του
περιβάλλοντος. Απλώς επιτυγχάνει ισορροπία για την
γλυκόζη από τις δύο πλευρές της μεμβράνης πολύ
ταχύτερα από ότι αν δεν υπήρχε ένας ειδικός μεταφορέας.
Το Cl- και το HCO3+ μεταφέροντια με
μηχανισμό παθητικής αντιμεταφοράς
Το Cl- και το HCO3+ μεταφέροντια με
μηχανισμό παθητικής αντιμεταφοράς
 Η σύζευξη της μετακίνησης του Cl- ,με την
μετακίνηση του HCO3- είναι υποχρεωτική.
Χωρίς Cl- η μετακίνηση διακόπτεται.
 Ανιονικός μεταφορέας στα νεφρά και στα
ερυθροκύτταρα.
 Η κατεύθυνση μεταφοράς των ιόντων
εξαρτάται από τις διαβαθμίσεις των
συγκεντρώσεων των ιόντων εγκάρσια της
μεμβράνης.
Μιτοχονδριακοί μεμβρανικοί
μεταφορείς

 Μεταφορέα για την ανταλλαγή ΑΤΡ και ADP.

 Συν-μεταφορέα για τη μεταφορά φωσφορικών ομάδων
και Η+
 Δικαρβοξυλικό μεταφορέα
 Αντιμεταφορέα γλουταμινικού-ασπαραγινικού.
Μιτοχονδριακοί μεμβρανικοί μεταφορείς

 Αυτοί οι μεταφορείς είναι σημαντικοί στη διατήρηση

της ενέργειας και στον μεταβολισμό.
 Με την απουσία εισροής ενέργειας, αυτοί οι μεταφορείς
μπορούν να μεσολαβήσουν στην παθητική ανταλλαγή
μεταβολιτών, με κατερχόμενη φορά σύμφωνα με την
διαβαθμίδωση συγκέντρωσης, ώστε να επιτύχουν
θερμοδυναμική ισορροπία
 Σε ένα μηχανισμό αντιμεταφοράς η διαβάθμιση
συγκέντρωσης της μίας διαλυτής ουσίας μπορεί να
κατευθύνει την κίνηση της άλλης ουσίας.
Ενεργητική μεταφορά
 Οι ενεργητικοί μεταφορείς καταλύουν την μετατόπιση μιας
διαλυτής ουσίας ενάντια στην διαβάθμιση συγκέντρωσης
οδηγώντας στην δημιουργία ενός χημικού ή
ηλεκτροχημικού δυναμικού.
 Χαρακτηρίζονται από:
 κινητική κορεσμού,
 ειδικότητα για ένα ή μερικά συναφή υποστρώματα
 ικανότητα να παρεμποδίζονται
 Απαιτούν πηγή ενέργειας
 Οι μεταφορείς που χρησιμοποιούν ΑΤΡ είναι
γνωστοί ως ΑΤΡασες
 Αποκαρβοξυλίωση,
 μεταφορά μεθυλομάδων,
 οξειδοαναγωγή απορρόφηση φωτός,
μπορούν να καθοδηγήσουν την μεταφορά
Οικογένειες άμεσων ενεργητικών ανιχνευτών
 Καταλύουν την μετατόπιση ανόργανων ιόντων:
 P- τύπου μεταφορείς φωσφορυλιώνονται και
αποφωσφορυλιώνονται κατά τη διάρκεια της
μεταφοράς Na+, K+, Ca2+
 V- τύπου μεταφορείς : είναι αντλίες πρωτονίων
υπεύθυνες για την οξίνηση του εσωτερικού των
λυσοσωμάτων, των ενδοσωμάτων και των
κυστιδίων του συμπλέγματος Golgi και των
εκκριτικών κυστιδίων
 F- τύπου μεταφέρουν πρωτόνια με υδρόλυση ΑΤΡ
αλλά και συνθέτουν ΑΤΡ όταν λειτουργούν προς
την αντίθετη κατεύθυνση.
Έμμεσοι ενεργητικοί μεταφορείς
 Χρησιμοποιούν μια δευτερογενή πηγή
ενέργειας όπως ή διαμεμβρανική
ηλεκτροχημική διαβάθμιση είτε των Να+
είτε την πρωτονιεγερτική δύναμη για να
κατευθύνουν την μεταφορά.
 Οι έμμεσοι ενεργητικοί μεταφορείς
μεταφέρουν πολλά μόρια όπως αμινοξέα,
σάκχαρα και ποικιλία οργανικών μορίων.
Έμμεσοι ενεργητικοί
μεταφορείς
 Η αντλία Να+/Κ+ γίνεται με άμεση
ενεργητική μεταφορά

 Η εξωτερική μεμβράνη όλων των

κυττάρων περιέχει Ρ-τύπου
αντιμεταφορείς Να+/Κ+ που
χρησιμοποιούν ενέργεια από την
υδρόλυση του ΑΤΡ σε ΑDP για να
κατευθύνουν την μετακίνηση.
 Ο μεταφορέας αποτελείται από μια α-
υπομονάδα και μια β-υπομονάδα.
 Η α-υπομονάδα
 έχει ενεργότητα ΑΤΡασης.
 Οι θέσης πρόσδεσης του ΑΤΡ και του κατιόντος
βρίσκονται σε διαφορετικές περιοχές στην α
υπομονάδα.
 Η β-υπομονάδα
 διευκολύνει την εισχώρηση της α-υπομονάδας
στην μεμβράνη μετά την σύνθεση
 σταθεροποιεί το σύμπλοκο στην μεμβράνη
 Η φωσφορυλίωση της α-υπομονάδας
απαιτεί πρόσδεση Να+ και Μg+ ενώ η
αποφωσφορυλίωση απαιτεί πρόσδεση Κ+
αλλά όχι Να+ ή Μg+
 Η μετακίνηση των ιόντων Να+ είναι μια
διαδικασία ηλεκτρογεννετικής
αντιμεταφοράς, με τρία Να+ να
μετακινούνται έξω και δύο ιόντα Κ+ να
μετακινούνται μέσα στο κύτταρο για κάθε
μόριο ΑΤΡ που υδρολύεται.
 Η υδρόλυση του ΑΤΡ από το μεταφορέα
συμβαίνει μόνο όταν μεταφέρονται ιόντα
Να+ και Κ+.
 Καρδιοτονωτικά στεροειδή (δακτυλίτιδα )
αναστολείς της Να+/Κ+ΑΤΡασης : αλλάζουν
την διεγερσιμότητα του ιστού  αυξάνουν
την σύσπαση του καρδιακού μυός.
Ουαβαίνη: ένας από τους πιο ενεργούς
αναστολείς της Να+/Κ+ΑΤΡασης
Η μεταφορά των ιόντων Ca2+ γίνεται με
άμεση ενεργητική μεταφορά
Ασβέστιο: ενδοκυτταρικός μεταβιβαστής. Ρυθμίζει από
τον μεταβολισμό των υδατανθράκων μεχρι την
σύσπαση των μυών.
Κυτοσολικό Ca 2+: 10.000 φορές λιγότερο από το
εξωκυτταρικό
Το κυτοσολικό ασβέστιο αυξάνεται ταχέως:
Με απελευθέρωση Ca2+ από το ενδοπλασματικό ή
σαρκοπλασματικό δίκτυο.
Mε πρόσκαιρο άνοιγμα των δίαυλων ασβεστίου της
πλασματικής μεμβράνης .
Επαναφορά χαμηλών επιπέδων στο κυτοσόλιο:
δύο μεταφορικές Ca 2+ -ATPάσες.
Επαναφορά χαμηλών επιπέδων στο κυτοσόλιο:
δύο μεταφορικές Ca 2+ -ATPάσες ( P-τύπου
μεταφορείς):
Η μία μεταφέρει Ca 2+ πίσω στον αυλό του
ενδοπλασματικού ή σαρκοπλασματικού
δικτύου.
Η άλλη έξω, εγκάρσια της πλασματικής
μεμβράνης.

.
 Η Ca 2+ -ATPάση στου σαρκοπλασματικού
δικτύου εμπλέκεται στους κύκλους σύσπασης-
χάλασης του μυός.
 Δύο Ca 2+ μεταφέρονται από το κυτοσοσόλιο
στον αυλό ενάντια σε μια μεγάλη διαβάθμιση
συγκέντρωσης με αντιμεταφορά 2Η+ για κάθε
ΑΤΡ που υδρολύεται
 Στην μορφή Ε1 οι θέσεις πρόσδεσης έχουν
μεγάλη συγγένεια για το Ca 2+ και είναι
προσβάσιμες από το κυτοσόλιο.
 Στην μορφή Ε2 οι θέσεις πρόσδεσης Ca2+ έχουν
χαμηλή συγγένεια και είναι προσβάσιμες από
τον αυλό.
Η καλμοντουλίνη ελέγχει την Ca2+ μεταφορική
ΑΤΡαση στις πλασματικές μεμβράνες

 Η Ca 2+ μεταφορική ΑΤΡ των πλασματικών

μεμβρανών μεταφέρει ένα Ca 2+/ ATP που
υδρολύεται.
 Στα ευκαρυωτικά κύτταρα ο μεταφορέας
ελέγχεται από τα κυταροπλασματικά
επίπεδα Ca 2+ μέσω της καλμοντουλίνη
 Το σύστημα Ca 2+ -καλμοντουλίνη ελέγχει
όλες τις κυτταρικές διαδικασίες που
επηρεάζονται από το Ca 2+.
Μεταφορείς τύπου ΑΒC
 Mεταφορείς που καταλύουν μια
εξαρτώμενη από ΑΤΡ κίνηση προς μια
κατεύθυνση.
 Αντλούν αμινοξέα, πεπτίδια, πρωτεΐνες,
μεταλλικά ιόντα, λιπίδια, χολικά άλατα ,
υδρόφοβες ενώσεις, έξω από τα κύτταρα
αντίθετα από μια βαθμίδωση
συγκέντρωσης.
 Το ανθρώπινο γονιδίωμα περιέχει
τουλάχιστον 49 γονίδια.
 MDR1
 ΜDR1: ευθύνεται για την αντοχή μερικών
τύπων καρκίνου σε αντικαρκινικά φάρμακα
Η MDR1 εμφανίζει ευρεία ειδικότητα για τα
αντικαρκινικά φάρμακα (αδριαμυκίνη,
ντοξορουμπίνη, βινβλαστίνη). Αντλώντας τα
φάρμακα έξω από το κύτταρο αποτρέπει τη
συσσώρευσή τους μέσα σ’ έναν όγκο και
έτσι αναστέλλει τη θεραπευτική δράση
τους.
Eξαρτώμενοι από Να+ έμμεσοι ενεργητικοί
μεταφορείς
 Ευρύτατα διαδεδομένος μηχανισμός μεταφοράς
ουσιών εγκάρσια της εξωτερικής μεμβράνης όλων
των κυττάρων.
 Η ηλεκτρική διαβάθμιση του Να+ στις δύο πλευρές
της πλασματικής μεμβράνης είναι μια ενεργειακή
πηγή για συμμεταφορά των Να+ με σάκχαρα,
αμινοξέα, ιόντα και άλλα μικρά μόρια.
 Μείωση στο κυτταρικό ΑΤΡ ή παρεμπόδιση της
Να+/Κ+ ανταλλακτικής ΑΤΡασης οδηγεί σε μείωση
της διαβάθμισης Να+, εμποδίζοντας έτσι την
πρόσληψη γλυκόζης με αυτόν τον μηχανισμό.