Waar komt het Sinterklaasfeest

vandaan?

Poging tot bewijs

Geor Hintzen
2015
 Lastig en complex
• Te weinig tijd voor alle ins en outs
• Onbekend onderwerp
• Weinig bronnen en grondige herinterpretatie
• Voorgaande literatuur vanuit christelijk
oogpunt
• Veel volksetymologieen
• Culturele archaeologie: veel scherven!
 Uitgangspunten
• Continuiteit: gefaalde stellingen
Klassiek-christelijke theorieen
Grimm: Wodan op het witte paard
Invented tradition

• Thematische samenhang
Geen namen, maar thema’s: bisschop, boot, paard, Piet, kalender, enz
Hoe meer overeenkomst, des te sterker de waarsch. ontwikkeling

• Cultureel-religieuze verandering
Terug redeneren in godsdienstige belevenis
Christelijke orthodoxie en volkscultuur
Continuiteit: archaeologische lagen
• Terug naar 1600
Hedendaagse feest sinds negentiende eeuw
Beschavingsoffensief: kerstening en kinderopvoeding

• Middeleeuwse volkscultuur
Ommegangen in de steden
Rederijkers
Plattelandsgebruiken

• Heidendom?
Mondelinge cultuur: “ er is niets meer”
Christelijke bril
Continuiteit: aandacht voor breukvlakken

• Aandacht voor overgang heidendom naar

christendom en de Reformatie
• De Romaanse indeling in onder en boven
St. Nicholaaspoort in Brussel
Maerlandts Spiegel Historiael: God/sot
Schepen en boten

• Humanisme, de Renaissance benoorden de

Alpen
Sebastiaan Brandts Das Narrenschiff
Erasmus Lof der zotheid
St. Nicolaaspoort, Brussel (1)
Boven zit Sint Nicolaas…
St. Nicolaaspoort, Brussel (2)
…en beneden zit een nar met drietand
De tegenstelling God/ zot
Spiegel historiael I-4-III-v. 22-24
 Thematische Analyse 1
• Sinterklaas
Belangrijkste heilige in middeleeuwen (bestuur)
Bisschop: link met God
Kindervriend
Boot, paard, ommegang en huisbezoek
Cadeaux, surprises en gedichten
Feest op Sinterklaasavond

• Zwarte Piet
Donkere man
Grote wanordelijke groepen
Beetje zot
 CR verandering 1: Christendom
• Een God, schepper van Hemel en aarde
• De aarde is een tranendal
• Heilsgeschiedenis door Jezus Christus
• Kerk = gemeente van gewijde priesters
• Theologie = schriftuurlijke traditie in Latijn
• Christenen vs “heidenen” (joden, moslims,
anderen)
 CR verandering 2: Kerstening
• Paus Gregorius de Grotes strategie
Op iedere god een heilige, de Heilige Drieeenheid met Maria erboven
Op iedere tempel een kerk
Op de heidense feesten een christelijk feest
Heidense gebruiken kerstenen
Geleidelijke kerstening wegens grote verschil heidendom/christendom

• Willibrordus en Bonifatius (onaf…)

• Latere kerstening
Middeleeuwse chaos en elitecultuur
Monnikkenorden: dijken, inpolderen en de baksteen
Lekenpredikers: Willem van Hildegaersberg, Moderne Devotie en Brugman
Reformatie, Contra-Reformatie en Boekdrukkunst
 Waarvan de kerstening? Heidendom 1
• Weten we erg weinig van: de Edda
• Mondelinge cultuur – grote betrouwbaarheid
• De ewe/lot (eeuw) = de wet voor goden & mensen
• Cyclische geschiedenis: goden sterven
• Driefunctieleer: Odin-Thor-Njord/Freyr
• Godenleer: overkomen van GEBREK
• Heidendom = versch geloven die uit zelfde traditie
putten, versch hoofdgoden
 Heidendom 2
• Veel lokale variaties met eigen verhalen en
namen
• Kalender: winter en zomer/ nacht en dag
• Het gat in de tijd: de twaalf nachten (sine
regno)
• Geografie: ommegangen en bijeenkomsten op
vaste plaatsen, Noordwijk & Noordwijkerhout
• Gemeenschap: het hele volk
 Thematische Analyse 1
Sinterklaas
• Belangrijkste heilige in ME
• Bisschop link naar God
• Schutspatroon zeevaart
• Datum 6 december
• Kindervriend/ schoen
• Celibaat
• Cadeaux, surprises
gedichten/ StNs vrouw
Njord (*Noord, *Neerd?)
• Belangrijkste god (Tacitus)
• Meijer der goden
• God van schepen en wind
• Midwinterfeest
• Vader van Freyr (*Vrij)
• Onvruchtbare
vruchtbaarheidsgod
• Huwelijk belangrijk thema
in Edda
Sinterklaas
De zottenschip
Een verrassende Sint
Een narrenkoning met eksters
Tijl Uilenspiegels vader Nicolaas
De wereld achterstevoren
 Thematische Analyse 2
Zwarte Piet Zotten en narren
• Zwarte man • Zotten en narren
Elven (de doden)
• Wanordelijke groep • Strijd zomer en winter
Onze Pieten zijn maar de helft
• Zot gedrag • Heidense wanen: wanorde,
wanhoop, waanbeelden
• “ Klazen” • De wereld op zijn kop
Thematische Analyse 3 Boot
De boot van Sinterklaas 2
De boot van Sinterklaas 3
De boot van Sinterklaas 4
De boot als varend kruis
De boot met levensboom
De blauwe schuit (Holland)
Het schip van Sint Reynuut
Sint Reynuut
Het Narrenschip (Basel)
En vertaling: Der sotten schip
En een schip te Hamburg
 Thematische Analyse 4
De schimmel
• Bisschoppen rijden op
paarden
• Schimmelpferd = ezel
Dom en lui
De verschoppeling (de gewone
man)
• Tijl Uylenspiegel zit
achterop paard van vader
die Nicholaas heet…
De koe (de kween)
• Kween is een onvruchtbare
koe (hermafrodiet)
• Middeleeuws beeld voor
ondrukking van gewone
man en zijn geloof
• Paard is het dier van Vrij
 Thematische Analyse 5
Pakejesavond ME Volkscultuur of ouder
• Zingen • Veel narren met
muziekinstrumenten
• Cadeau, gedicht, surprise • Combinatie uit huwelijken:
Njords huwelijk (St Reynuut)
• Strooien • Fortuna of lotsgezusters
strooiden
 Waar ging het dan om? (1)
• Uiterlijk: verkleedpartij en ommegang
De gemeenschap handelde de heidense verhalen uit (Cf kerstspel)
Door je te verkleden als een personage werd je sociaal die persoon
Door samen het verhaal uit te handelen stuurde je de wereldorde
Twaalf nachten: regeneratie van de natuur/ eenheid levenden en doden

• Innerlijk: mystiek en goddelijke verrijking

Ledigheid is des duivels oorkussen
Moderne devotie: laat Christus in je varen (generen)
Ruusbroec: goede en slechte mystiek
Christelijke inhoud en heidense techniek
 Waar ging het dan om? (2)
• Doeleinden van het heidendom
Levensethiek: leven als de goden
Ordening van de ewe: ommegang is afbakenen
Vruchtbaarheidsmagie
Verschillende visies van na de dood:
Vertrek over zee, Luilekkerland (Cocagne) maar ook
sporen van mystiek van de-individualisering en
opgaan in een god of nog dieper
 Conclusies
• Sinterklaasgebruik stamt af van Njordverering
• Lokale varianten (narren, zotten, St Reynuut)
• Duidelijke thematische continuïteit
• Heidendom, beschavingsoffensief en
kindercultuur = mentaliteitsverandering
• Sinterklaas = kerstening of crypto-christendom?
• Heidendom = mystiek geloof van gemeenschap