Podstawy ekonomii

Dobra, rzadkość. ćw.3

 Dobra
Do zaspokajania potrzeb niezbędne są dobra materialne i usługi.
Fundamentalne założenie ekonomii (klasycznej) mówi o tym, że potrzeby ludzkie są
nieograniczone, a środki będące do dyspozycji każdego społeczeństwa są
ograniczone.
 Dobra
Dobra materialne:
a/ wolne – nie są efektem pracy ludzkiej, prawie nieograniczone,
b/ gospodarcze - są wynikiem pracy ludzkiej, występują w ograniczonej ilości:
- konsumpcyjne – jednorazowego lub trwałego użytku,
- produkcyjne – paliwo, energia, surowce,
- inwestycyjne – maszyny, technologie, urządzenia, hale produkcyjne.
 Dobra
Ekonomia zajmuje się zwłaszcza tymi środkami zaspokojenia potrzeb ludzi, które
są otrzymywane w drodze wydobywania, przetwarzania i przemieszczania zasobów
przyrody.
Skutkiem takiej działalności są różnorodne dobra i usługi – nazywane produktami.
Oprócz produktów istnieją też tzw. dobra wolne, niebędące wynikiem produkcji, a
więc występujące w przyrodzie w postaci nadającej się do zaspokojenia określonej
potrzeby ludzkiej (np. powietrze niezbędne do oddychania).

W praktyce zasoby tego typu dóbr wyczerpują się, zachodzi więc potrzeba
racjonalnego ich wykorzystywania i szerszego zainteresowania się nimi ze strony
nauk ekonomicznych.
 Dobra wolne

Dobra wolne:
- dobra, które mają koszt alternatywny równy 0
- zwiększenie ilości dóbr wolnych nie pociąga za sobą konieczności zmniejszenia
ilości innych dóbr
- z punktu widzenia konsumenta korzystanie z dóbr wolnych jest bezpłatne,
konsument otrzymuje dobra wolne za darmo
Istnienie dóbr wolnych wynika z:
- braku praw własności (np. do plaż, lasów, jezior)
- polityki państwa, które decyduje się na bezpłatne dostarczanie niektórych dóbr (w
niektórych krajach np. szkolnictwo czy ochrona zdrowia są bezpłatne).
 Dobra wolne
Dobra wolne z punktu widzenia konsumenta mają koszt alternatywny równy 0, nie
musi to jednak oznaczać, że są to również dobra o zerowym koszcie alternatywnym
dla społeczeństwa.
Społeczeństwo ponosi koszt alternatywny, gdy np. bezpłatna ochrona zdrowia czy
szkolnictwo wymagają zaangażowania określonych środków, zasobów, które
mogłyby być użyte przez społeczeństwo w inny sposób, pojawia się więc koszt
alternatywny, jaki ponosi całe społeczeństwo.
Dobra wolne z punktu widzenia społeczeństwa są bardzo nieliczne (np. czyste
powietrze, woda, promienie słoneczne docierające na Ziemię czy opady
atmosferyczne.
 Dobra
Według stopnia trwałości dobra środki zaspokajania ludzkich potrzeb można
podzielić na:
- dobra nietrwałe; są to dobra materialne szybko konsumowane i często nabywane
(np. żywność),
- dobra półtrwałe; są to dobra materialne stosunkowo często nabywane, używane
wielokrotnie, o przeciętnym okresie eksploatacji (np. odzież, kosmetyki, książki),
- dobra trwałe; są to dobra materialne, które używane są wielokrotnie i mają długi
okres eksploatacji (np. mieszkanie, sprzęt AGD i RTV),
- usługi; są to oferowane na sprzedaż działania i pożytki z nich płynące.
 Rodzaje dóbr
Rodzaje dóbr z punktu widzenia zachowań konsumenta:
- powszechne: nabywane są najczęściej rutynowo, bez potrzeby poszukiwania
informacji o nich,
- podstawowe, których nabycie przez klienta jest wcześniej uświadomione (np.
żywność, niektóre usługi),
- nabywane pod wpływem nagłej potrzeby – są to produkty kupowane w
wyjątkowych okolicznościach.
 Rodzaje dóbr
- produkty wybieralne; konsumowane są rzadziej niż powszechne a proces zakupu
poprzedza faza zbierania informacji i porównywania jakości, ceny, produktu,
- produkty luksusowe są dobrem rzadkiego zakupu, odznaczają się pewnymi
niepowtarzalnymi cechami które dla nabywców są ważniejsze od ceny (np.
luksusowy samochód, antyki),
- produkty nie postrzegane - to dobra, których klienci nie znają, bądź pozostają one
poza sferą ich zainteresowań i potrzeb, a potrzeba ich kupna ujawnia się tylko w
szczególnych okolicznościach (np. poprawa sytuacji dochodowej, ślub).
 Rzadkość
Cechą szczególną zasobów jest ich rzadkość.
Zasoby są ograniczone – nie mamy ich do dyspozycji w dowolnych ilościach i o
dowolnej jakości, niektóre zasoby zmniejszają się (surowce naturalne, ziemia do
użytku rolnego, woda, jakość powietrza).
W każdym momencie podejmowania decyzji gospodarczej przez
konsumenta lub producenta ilość i jakość zasobów do dyspozycji jest ograniczona,
jest dana.
Równocześnie potrzeby są ogromne i dane zasoby nie wystarczają do zaspokojenia
wszystkich potrzeb.
Powstaje konieczność gospodarowania zasobami – podejmowania decyzji gdzie
dane zasoby przeznaczyć (do produkcji jakich dóbr), a gdzie ich nie stosować ( z
produkcji jakich dóbr zrezygnować).
 Rzadkość
Z faktu ograniczoności zasobów wynika:
• nie możemy mieć wszystkiego przez cały czas,
• determinuje konieczność dokonywania wyboru/problem wyboru.
Pojęcie ograniczoności (rzadkości) zasobów wynika z faktu, że ludzie zawsze
chcą konsumować więcej niż są w stanie wytworzyć.
Powstaje luka między ogólną sumą dóbr i usług potrzebnych do zaspokojenia
potrzeb społeczeństwa, a możliwością ich wytworzenia.
 Rodzaje ograniczonych zasobów – 3 kategorie

• Zasoby naturalne.
Dobra, które są ograniczone i pożądane, nie powstały one na skutek ludzkiego
działania.
Do tych dóbr należy ludzka praca, rozumiana jako energia do pracy, lub ziemia.
Gdy mówimy o ziemi jako o zasobie naturalnym, nie mówimy o polu rolnika.
Pole uprawne jest już dobrem kapitałowym.
Zasobem naturalnym jest ziemia nie przekształcona ludzką ręką wraz ze wszystkimi
złożami surowców, klimatem i innymi czynnikami, które człowiek może
wykorzystać.
 Rodzaje ograniczonych zasobów – 3 kategorie

• Dobra kapitałowe czyli pośrednie.

Nazywa się je pośrednimi, ponieważ są one produkowane przez człowieka nie jako
cel sam w sobie, ale jako środek do celu.
Służą człowiekowi do produkcji dóbr konsumpcyjnych.
Załóżmy, że naszą potrzebą jest zjedzenie chleba.
Aby go upiec, potrzebujemy pieca.
Posiadanie pieca nie jest naszym celem, lecz środkiem do celu.
Dobrami kapitałowymi są więc maszyny, budynek fabryki, narzędzia
czy komputery służące w procesie produkcji.
Dla zasobów naturalnych i dóbr kapitałowych mamy wspólną nazwę: czynniki
produkcji.
 Rodzaje ograniczonych zasobów – 3 kategorie

• Dobra konsumpcyjne czyli finalne.

Służą one bezpośredniemu zaspokojeniu potrzeb ludzkich.
Proces produkcji przedstawia się następująco:
Człowiek, wykorzystując zasoby naturalne, tworzy dobra kapitałowe, które służą mu
do produkcji dóbr konsumpcyjnych czyli finalnych, a następnie następuje
konsumpcja.
 Rzadkość

Ograniczone środki mogą być zastosowane w różny sposób.

Do wytworzenia tego samego produktu można użyć różnych narzędzi, materiałów,
metod i technik produkcji.
Zatem środki te można stosować alternatywnie.
Powstaje więc problem wyboru.
Ponieważ jednak nie można tych samych środków skierować jednocześnie do
różnych dziedzin, by realizować różne cele, należy się zająć ich alokacją, czyli
odpowiednim rozdysponowaniem.
 Rzadkość

Stąd wniosek, że ekonomia stawia sobie za cel sformułowanie teorii racjonalnego

gospodarowania rzadkimi środkami, mającymi alternatywne zastosowanie.
Gospodarowanie
 Producent
Producent więc rozwiązuje problem:
• co wytwarzać i ile?
• jak wytwarzać? / technologia, technika/
• po jakiej cenie sprzedawać?
• dla kogo wytwarzać?
• jak dzielić wytworzone dobra i usługi?
 Konsument
Konsument rozwiązuje dylemat:
• co i ile kupić?
 Pracownik
Pracownik stoi przed problemem:
• dla kogo i ile pracować?
 Rzadkość
Wykorzystując dostępne w danym momencie zasoby w celu wytworzenia
produktów i usług zaspokajających potrzeby napotykamy na problem rzadkości.
W danym momencie ilość i jakość dóbr, jakie ludzie chcieliby posiadać jest większa
od ilości i jakości możliwych do wytworzenia dóbr
Potrzeby są większe od zdolności do ich całkowitego zaspokojenia.
Dlaczego ?
Ponieważ zasoby i technologie są dane – ograniczone – rzadkie.
 Rzadkość
Ograniczoność zasobów i nieograniczoność potrzeb sprawia, że trzeba dokonywać
wyborów :
• co i jak produkować – jakie potrzeby zaspokajać, a z jakich rezygnować.
Każdy wybór oznacza korzyści i koszty.
Stąd konieczność wyboru „coś za coś” –
zawsze jeśli wybieramy jedno to tracimy coś innego.
Pojawia się kategoria kosztu alternatywnego.
• Wybory ekonomiczne –przykład granica możliwości produkcyjnych.
Każdej korzyści (zyskowi) z podjętej decyzji gospodarczej towarzyszy koszt
alternatywny (koszt utraconych korzyści).
 Przykład
Istotę racjonalnych wyborów ekonomicznych (wyborów najlepszych z możliwych
w uproszczonym modelu gospodarki) ilustruje krzywa możliwości produkcyjnych,
która znajduje uzasadnienie w poniższym przykładzie:
Wyobraźmy sobie, ze gospodarka kraju dysponuje określonymi zasobami czynników
produkcji, w tym zasobem 5 pracowników, których może alokować pomiędzy
produkcję różnych dóbr. Inne czynniki wytwórcze (np. maszyny) są nieprzenoszalne i
niezmienne (ceteris paribus).
Korzystając z kolejnych uproszczeń naszej modelowej analizy załóżmy, że w danej
gospodarce produkujemy tylko koszule i komputery, zaś każdy pracownik – ze
względu na swoją uniwersalność – może być zatrudniony zarówno przy produkcji
koszul, jak i komputerów oraz, że każdy kolejny zatrudniony uzyskuje taką samą
wydajność.
 Przykład
W analizowanym przypadku, każdy pracownik może wyprodukować w
porównywalnym czasie 2 koszule lub jeden komputer. Skrajnymi przypadkami
zatrudnienia może być zatrudnienie wszystkich pięciu pracowników
przy produkcji koszul i żadnego przy produkcji komputera lub odwrotnie.
Biorąc pod uwagę, że zaspokojenie potrzeb związane jest z posiadaniem
jednocześnie koszuli i komputera, należy rozpatrzyć rozdysponowanie 5
pracowników pomiędzy produkcję obu dóbr.
 Przykład
Możliwe warianty zatrudnienia i wielkości produkcji prezentuje tabela
 Przykład
Jeśli przedstawimy powyższe kombinacje dóbr za pomocą osi współrzędnych, to
łącząc je uzyskamy wykres zwany krzywą możliwości produkcyjnych.
Przykład
 Przykład
Każdy punkt leżący poniżej krzywej oznacza niepełne wykorzystanie czynników
wytwórczych, zaś każdy punkt powyżej krzywej transformacji oznacza kombinację
dóbr nieosiągalną dla danej gospodarki przy danych zasobach.
 Przykład
W warunkach pełnego wykorzystania czynników wytwórczych - zwiększenie
produkcji jednego dobra, może się dokonać tylko kosztem zmniejszenia produkcji
drugiego dobra.
Zwiększenie produkcji jednego dobra okupujemy utratą drugiego dobra.
Jest to koszt utraconych możliwości produkcji jednego dobra w wyniku zwiększenia
produkcji dobra
alternatywnego.
Przykład
 Przykład

Położenie krzywej transformacji może być różne.

Zależy ono od ilości zasobów oraz efektywności ich wykorzystania, która z kolei
jest uzależniona od takich czynników, jak:
- wiedza i umiejętności ludzi, dyscyplina pracy,
- poziom techniki i organizacji produkcji.
Im są one wyższe, tym granica możliwości wytwórczych bardziej oddala się od
początku układu współrzędnych.
Gospodarki dwu krajów o zbliżonych zasobach gospodarczych mogą się
znajdować na zupełnie innych krzywych transformacji.
To, co dla jednej gospodarki jest osiągalne bez trudu, może być w danym czasie
zupełnie nieosiągalne dla drugiej.
 Koszt alternatywny
Koszt alternatywny to koszt zaniechanych możliwości.
Mierzony jest on wartością tej produkcji, której nie realizujemy lub z której
rezygnujemy w tym celu, aby zwiększyć produkcję innych dóbr.
Koszt alternatywny to najlepsza z odrzuconych alternatyw.
Koszt alternatywny
 Rzadkość
Wzrost zasobów i postęp techniczny i organizacyjny przesuwają granice możliwości
produkcyjnych.

Ekstensywna i intensywna droga wzrostu granicy możliwości produkcyjnych i

wzrostu gospodarczego.

• Ekstensywna – poprzez zwiększanie ilości dostępnych zasobów, np. materiałów

syntetycznych, energii odnawialnej, zasobów pracy.

• Intensywna – zwiększanie intensywności wykorzystania zasobów, np. wydajności

pracy, wydajności produkcji rolnej z hektara.
 Czynniki produkcji
Produkcja jest możliwa dzięki wykorzystaniu czynników produkcji.
Wyodrębnia się zazwyczaj trzy podstawowe czynniki produkcji: pracę,
ziemię i kapitał.
Praca jest to zespół świadomych i celowych czynności człowieka, dzięki
którym oddziałuje on na otaczającą go przyrodę i ją przekształca.
Pracując człowiek nie tylko zmienia swe otoczenie, lecz także siebie, wzbogaca
swój intelekt, gromadzi doświadczenia, modyfikuje swój sposób widzenia
świata, doznania i odczucia, poszerza skalę swoich potrzeb.
Produkcja i praca mają charakter społeczny.
Ludzie, którzy coś produkują, nie pracują w odosobnieniu.
Ich praca łączy się i zazębia.
Proces uspołecznienia produkcji wyraża się również w tym, że dany produkt jest
efektem pracy coraz większej liczby ludzi.
 Czynniki produkcji
Ziemia obejmuje szeroko rozumiane zasoby naturalne, czyli ziemię
w ścisłym tego słowa znaczeniu (ziemię uprawną, grunty pod zabudowę, tereny
rekreacyjne) oraz wszelkie zawarte w niej bogactwa naturalne, lasy, wody itd.
Ograniczoność i nieodnawialność tego czynnika budziła od dawna niepokój
ekonomistów i obawy, że może on stać się głównymhamulcem wzrostu
gospodarczego.
 Czynniki produkcji
Kapitał obejmuje potrzebne do prowadzenia działalności gospodarczej budynki,
maszyny, urządzenia, środki transportu, narzędzia, surowce i zapasy produktów
(które możemy określić jako kapitał fizyczny) oraz różnego typu środki finansowe
np. środki pieniężne i papiery wartościowe, takie jak akcje czy obligacje (kapitał
finansowy).
W odróżnieniu od stałego zasobu ziemi, zasób kapitału ulega zmianie, a w praktyce
prawie zawsze następuje jego wzrost.
 Granice wzrostu

Trudno jednoznacznie określić, jakie mogą być granice tego wzrostu.

Zależy to przede wszystkim od jakości stosowanych mechanizmów regulujących
procesy gospodarcze, a w tym od:
• tworzenia skutecznej motywacji i możliwości zwiększania zysku,
• znoszenia barier w sprawnym funkcjonowaniu rynku,
• zapewnienia równych warunków konkurowania,
• możliwości swobodnego przepływu kapitału,
• umiejętnego wsparcia ze strony polityki gospodarczej prowadzonej
przez państwo.