İLAÇLARIN

FARMAKOKİNETİĞİ
Absorpsiyon
(Emilim)

Arş. Gör. Dr. Çiğdem ÇENGELLİ ÜNEL

• Absorpsiyon: İlaçların uygulandıkları yerden sistemik kan dolaşımına
geçmeleridir

• Absorpsiyon (emilim) hızı

• Absorpsiyon derecesi Sistemik biyoyararlanım
Biyoyararlanım
• Biyo: hayat (biyoloji) ile ilgili, canlı organizma
• Yararlanım: yararlanılan, aksiyona geçen

• Biyoyararlanım: Canlı organizmaya verilen ilaç dozunun sistemik dolaşıma geçme hızı ve
derecesi
• İntravenöz uygulama: %100 biyoyararlanım
• Diğer uygulamalar: <%100 biyoyararlanım

• Biyoyararlanımı etkileyen faktörler:

• Absorpsiyon hızı
• Absorpsiyon derecesi
• İlk geçiş eliminasyonu
Absorpsiyon Hızı
1.İlaçla ilgili:
• Farmasötik şeklin katı ya da sıvı olması (Katı < Kapsül < Süspansiyon < Eriyik)
• Molekül büyüklüğü (Molekül ↑abs ↓)
• Lipofiliklik - iyonizasyon
• İlaç konsantrasyonu
• İlacın farmakolojik özelliği
Absorpsiyon Derecesi

• Molekül iyonizasyonu
– Lipofilik
– Hidrofilik
Lipid / su partisyon katsayısı (↑ abs fazla, ↓ abs az)
• Bağırsakta yıkılma
• P-glikoproteinler
Absorpsiyon Derecesi
İlaçların iyonizasyonu
• Lipofilik: yağda çözünür
• Hidrofilik: suda çözünür

• Lipofilik olan, lipid yapıdaki membranları kolaylıkla

geçerler
• Hidrofilik olanlar, lipid membranı daha az geçerler.

• Hidrofilik: iyonize
• Lipofilik: non-iyonize «Ortam pH»
Örneğin aspirin asidik bir ilaç olduğuna göre iyonlaşabilmek için çevreye hidrojen iyonu vermesi
gerekmektedir.
Mide içerisinde ortam yoğun bir şekilde hidrojen iyonu içermektedir.
Dolayısıyla aspirin mide içerisinde çevreye hidrojen iyonu veremez. Yani iyonlaşamaz.

• Asit madde asit ortamda çevreye hidrojen iyonu veremediği için iyonlaşamaz.
• Yani noniyonize = lipofilik olarak bulunur.

Bu nedenle aspirinin vücuda emilimi mide mukozasından başlar. Mukoza hücresine giren aspirin
(mukoza hücresi nötr pH’a sahip olduğu için); Çevreye H iyonu vererek iyonlaşır, yani hidrofilik olur.
Absorpsiyon Derecesi
Barsakta Yıkılma

• Enzimatik metabolizma (Sitokrom P450)

• Fiziksel Parçalanma (mideden geçerken asidik ortamda çözünme)
• Mikrobiyota
• (Digoksin+antibiyotik)
Absorpsiyon Derecesi
P-glikoproteinler

• Abs azalır
• Efflux proteinleri
• Dışarı akma (Effluere)

• Barsak
• Kan-beyin bariyeri
• Göz bariyeri
• Plasenta bariyeri
Absorpsiyon Hızı

2. Veriliş yeri ile ilgili

• Kan akım hızı
• Yüzey genişliği ve geçirgenliği
Absorpsiyon Hızı
2. Veriliş Yeri İle İlgili

• İlacın verildiği doku içinden geçen kan akımının hızı: Kan akımının azalmasına neden olan
durumlarda (şok, hipotansiyon, konjestif kalp yetmezliği, miksödem ve arter tıkanıklıkları gibi)
absorbsiyon hızı azalır
• Absorbe eden yüzeyin genişliği ve geçirgenliği: İlaç ne kadar geniş bir yüzeye uygulanmışsa,
absorbsiyonu da o kadar hızlı olur
• İlacın absorbsiyon alanı ile temas süresi: Mide boşalmasını geciktiren durumlar ilaç
absorbsiyonunu azaltır. Bunun nedeni ilacın geniş absorbsiyon alanı sunan barsaklara ulaşamayıp
midede parçalanmasıdır.
Absorpsiyon Yeri

• İnce barsaklar
*Alan: Kerckring kıvrımları, villuslar
*Süre
• Mide (kalış süresi kısa, mukoza yüzeyi küçük, pH düşük!)
• Kalın barsaklar (villus, mikrovillus X, koyu içerik, ilaç mol temas şansı az)
Mikroflora
GİS Absorpsiyonunu Etkileyen İlaçla İlgili
Faktörler
• Disintegrasyon, dissolüsyon (katı/sıvı farmasötik şekiller)
• Lipid/su partisyon katsayısı
• İyonizasyon
• Tuz hali
• Partikül büyüklüğü
• Kristal şekli
• Solvasyon durumu
• Kompleks oluşumu (tetrasiklin-kalsiyum)
GİS Absorpsiyonu Etkileyen Fizyolojik
Faktörler

• Mide boşalma süresi:

• Mide içerik hacimi, yağlı besinler, sıcak besinler, heyecan, efor,ülser, hiperglisemi, bazı ilaçlar
(antikolinerjik,nikotin, morfin), mide boşalması gecikir
• Açlık, soğuk besin, dilüe solüsyon, hafif egzersiz, sağa yatma mide boşalmasını hızlandırır
• Barsak motilitesi (ishal/kabızlık)
• Malabsorbsiyon
Besinlerin İlaç Absorpsiyonuna Etkisi

• Aç karna alınma (açlık/tokluk)

• Son yemekten 2 saat sonra ve gelecek yemekten 1 saat önce
• Oranını değiştirmez, ABS hızını değiştirebilir
• Doz-yanıt eğrisi dik
• Terapötik penceresi dar
Besinlerin İlaç Absorpsiyonuna Etkisi

• Mide boşalması
• Mide asid ve enzim salgısı
• Safra salgısı
• Sıvı hacmi
• Besin ögeleri
• Splanknik kan akımı
Membrandan Geçişle İlgili Olaylar

Absorpsiyon ilaç moleküllerinin hücre içine girişini ve hücre tabakalarından

geçişini gerektirir.

• Transselüler
• Paraselüler – interselüler

• Sitoplazma membranı
Oral alınan ilacın sistemik absorpsiyonunu sınırlayan fizyolojik bariyerler
Pasif Difüzyon

• Transselüler, paraselüler

• Lipid/su partisyon katsayısı

• Konsantrasyon gradiyenti doğrultusunda
Aktif Transport

• Konsantrasyon gradiyenti-yokuşuna karşı

• İyonize atom-molekül
• Taşıyıcı (yarışmalı)
• Enerji gerektirir
• Transport maksimumunda doygunluk
Kolaylaştırılmış Diffüzyon

• Taşıyıcı
• Yüksek  Düşük konsantrasyon
• Enerji gerektirmez
• Pasif difüzyondan daha hızlı
Pinositoz

• Yüksek molekül ağırlıklı

• Kolloidal tanecikler
• Lipozomlar
Reseptör Aracılı Endositoz

• Düşük dansiteli lipoproteinler

• Siklosporin

• Ekzositoz
• Pinositoz/endositoz + ekzositoz = transsitoz
İlaçların İyonizasyonu

• İlaçların bazikliği molekülündeki amino (-NH2) grubuna, asitliği ise karboksil (-COOH)
grubuna bağlıdır.
• Zayıf asit ve bazların sulu ortamda iyonize olma oranı ortamın pH’sına ve ilacın pKa
değerine bağlıdır.
• pKa → ilaç moleküllerinin %50’sinin iyonize durumda olmasını sağlayan pH değeri
• Ortamın asiditesi arttığı veya pH azaldığı durumlarda asidik ilaçların non iyonize kısımları oranı
artar absorpsiyon hızları artar.
• Ortamın pH sı düştüğünde bazik ilaçların iyonize olan kısımlarının oranını artar absorpsiyon
hızlarını düşürür.

• Asidik ilaç asidik ortamda, bazik ilaçlar ise bazik ortamda daha kolay absorpsiyona uğrar.
Absorpsiyonun Kinetiği

• Birinci derece kinetiği

• Pasif difüzyon
• Absorbsiyon hızı uygulama yerindeki konsantrasyon ile doğru orantılı

• Sıfır derece kinetiği

• Aktif transport ve kolaylaştırılmış difüzyon doygunluğa eriştiğinde
• Absorbsiyon olayı konsantrasyondan bağımsız olarak sabit bir hızda
 SORU??

• Yavaş salıveren (slow released) bir tabletin absorpsiyon kinetiği

hangisine uyar ?
Absorpsiyonun Oranını Değiştiren Bazı Spesifik
Durumlar
İlk Geçiş Eliminasyonu
• Presistemik eliminasyon
• Sistemik dolaşım öncesi eliminasyon

• Asıl yer karaciğer (barsak ve portal vende)

• İlacın metabolize edilerek atılmaya hazır hale gelmesi

• Oral/parenteral doz arası fark büyüktür.

• Enteral
• Oral (po): En kolay ve rahat uygulama yolu, ilk geçiş etkisi önemli (%5-
100)
• Sublingual: ilk geçiş etkisi oral yoldan oldukça az (%80-100)
• Rektal: ilk geçiş etkisi oral yoldan daha az (%30-100)
• Parenteral
• İV: etkinin en hızlı başladığı veriliş yolu (%100)
• İm: büyük hacimlerin uygulanması mümkün, ağrı olabilir (%75-100)
• Sc: İlaç hacmi im yoldan daha küçük, ağrı olabilir (%75-100)
• Transdermal: abs yavaş, ilk geçiş etkisi yok. Etki süresi uzun (%80-100)
• İnhalasyon: etkinin ortaya çıkması hızlı (%5-100) (CYP, biyoyararlanım düşebilir)

Sistemik uygulama, lokal etki

• İntraarteriyel
• İntraartiküler
• İntratekal
• İntrakardiyak
 Enterohepatik Döngü

• Karaciğerde safra içine atılan bazı ilaçlar, barsaklara geçer ve oradan tekrar
absorpsiyona uğrayarak kan dolaşımına geçer. Bu şekilde ilaç karaciğer safra
barsaklar ve kan dolaşımı içinde defalarca dolaşabilir.
• Böylece ilacın vücutta kaldığı süre uzayabilir.
• İlaç etki süresi uzar.