20-24 ARALIK HAFTASI HATIRLATMA

SİYASİ

Mezopotamya uygarlıkları ile ilgili

verilen alanlara ait kavramları
TOPLUMSAL EKONOMİK
yazınız.
MEZOPOTAMYA
UYGARLIKLARI

DİNİ KÜLTÜREL
 SORULAR
1. Mezopotamya uygarlıkları ile bunların bazı
belirgin özellikleri aşağıda eşleştirilmiştir.
Bu eşleştirmelerden hangisinde verilen
uygarlığın yayılmacı bir politika izlediği
savunulabilir?
2. İlk Çağda Mezopotamya’nın;
I. iklim koşullarının elverişliliği,
II. jeopolitik yönden korunaksız bir bölge
olması,
III. tarımsal üretim için elverişli olması

A) Akad - İlk imparatorluk özelliklerinden hangileri, bölgenin

B) Sümer - İlk yazı sürekli istilalara uğramasında ve bu
C) Asur - İlk kütüphane nedenle çok sayıda uygarlığa ev
D) Elam - Maden işlemeciliği sahipliği yapmasında etkili olmuştur?
E) Babil - İlk kanun kitabı A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
27-31 ARALIK HAFTASI

ANTİK MISIR
UYGARLIĞI
(MÖ 3100’-MÖ30’)

“NİL’İN HEDİYESİ”
METİN ANALİZİ
ANTİK MISIR UYGARLIĞI ”NİL’İN HEDİYESİ”*

Mısır’da Nil, hayattır. Nil’in etrafını çevreleyen çölse ölüm… Yanı başlarındaki çöl, Mısır’daki insanlara, yaşamlarının pamuk ipliğine bağlı olduğunu anımsatır. Bu nedenle, Nil Nehri’nin yılda
bir taşması büyük bir ferahlama getirir ve kutlamalarla karşılanır. Su, ölmekte olan toprağın yeniden doğmasını sağlar, insanları besler ve onlara yaşam verir.
Nil vadisinin bereketi, beklenen taşkınlar gerçekleştiği sürece Mısırlıların kendilerini rahatlıkla besleyebileceği kadar ürün sunar. Etraflarındaki korkutucu çölse aslında aşılması güç doğal bir
sur gibidir ve Nil vadisini saldırgan düşmanların istilalarından korumaktadır.

Gerçekten de, coğrafi bakımdan başka uygarlıklarla tanışmaya/savaşmaya açık olan Mezopotamya Uygarlığının tersine, doğal sınırları sayesinde daha korunaklı olan Mısır Uygarlığı nispeten
çok az savaş yaşamış ve çok az sayıda yabancı etkiyle karşılaşmıştır. Böylece, Mısır uygarlığı kesintisiz bir şekilde Sümerlerden çok daha uzun süreler boyunca devam etmiştir.
Nil Vadisi’nin kendine özgü coğrafi koşulları siyasal merkezileşmeye de yardımcı olmuştur. Nil’in her iki yanındaki kıraç çöller, vadiyi gerçekten tehlikeli olabilecek herhangi bir yabancı
saldırısından koruyordu. Arada sırada yapılan akınlar, Mezopotamya’da barbar saldırılarını çok önemli bir sorun haline getiren sayı gücünden yoksundu. Ayrıca, vadinin içinde Nil’in ağırbaşlı
akışı kayıkları kolaylıkla kuzeye taşırken, dönüş yolculuğu, kuzey-kuzeydoğu yönünde nerdeyse durmaksızın esen rüzgârlardan yararlanmayı sağlayan yelkenlerin çekilmesiyle, aynı kolaylıkla
yapılabilmekteydi. Nil üzerinde aşağıya ve yukarıya her iki yöndeki su ulaştırması öylesine kolaydı ki, bu durum tüm öteki ulaştırma biçimlerini gölgede bırakmıştı. Verimli toprakların hiçbir
parçası ırmak kıyısından uzakta değildi ve bir gemi yol boyunca hemen her yerden alabileceği insanları ve malları ırmağın akıntısı yönünde ya da akıntıya karşı yönde taşıyabiliyordu. Bu
koşullarda, ırmak üzerindeki gemiciliği denetlemek, durumun doğası gereği, belirli yolları izlemek zorunluluğu bulunmayan kara ulaşımının herhangi bir biçimini denetlemekten daha
kolaydı. Böyle olunca, Mezopotamya’da bir merkezi yönetimi ayakta tutmak için bin bir güçlükle geliştirilen, yine de etkili olamayan yöntemlere Mısır’da hiç gereksinim duyulmadı. Tanrısal
yönetici, ırmak boyunca belirli aralarla yerleştirdiği az sayıda kendine sadık ve çalışkan hizmetçileriyle, tüm ülkeye kolayca egemen olabilmişti.

Ancak bu korunaklı coğrafya, siyasi istikrar getirse de Mısır’ın diğer toplumlardan bir ölçüde izole olmasına da yol açıyordu. Örneğin Mısır, tarihinin oldukça uzun bir bölümde tek dilli olarak
kalmıştır ve Mezopotamyalıların çivi yazısı, ticaret yaptıkları pek çok topluluk tarafından benimsenip sahiplenildiği halde, Mısırlıların yazı sistemleri diğer insanlar tarafından
benimsenmemiştir.

Mısır coğrafyası bölge insanlarının inançlarında da belirleyici olmuştur. Nil’in yaşam veren koruyucu tanrılarıyla, çölün ölümü simgeleyen korkutucu tanrıları Mısır dinindeki temel ikiliği
oluştururlar. Ancak bu tanrıların tümü Mezopotamyalıların ne yapacağı kestirilemez hırçın tanrılarından daha ılımlıdırlar. Fırat ve Dicle nehirleriyle Nil nehrinin özelliklerinin farklı olması, dini
bakımdan bu tür farklılıkların ortaya çıkmasında belirleyici olmuş olabilir. Nil Nehri önceden tahmin edilebilen bir düzenle taşar ve sakinleşir. Mısırlılar bu suların tamamen kurumasından ve
kültürlerinin yok olmasından korkmuşlardır ancak bu korku, her yıl yataklarını değiştiren ve önlerine ne çıkarsa yok eden, şiddetli ve önceden kestirilemez şekilde akan Dicle ve Fırat
nehirleri karşısında Mezopotamyalıların duyduğu korkular yanında pek temelsiz sayılır.
 
*Herodotos
Metni okuyarak aşağıdaki tabloyu doldurunuz ve soruları cevaplayınız:

1. Metinden yararlanarak Nil Nehrinin özelliklerini yazınız.

2. Mısır ve Mezopotamya’nın coğrafi koşullarıyla ilgili saptamalarınızı aşağıdaki tabloya yazınız.

MISIR MEZOPOTAMYA

3. Metinden yararlanarak Mısır ve Mezopotamya’da coğrafyanın bu toplumların siyasi ve kültürel yapılarına etkisini aşağıdaki tabloya yazınız.

Coğrafyanın etkisi MEZOPOTAMYA MISIR

SİYASİ YAPI
 

KÜLTÜREL YAPI
AŞAĞI MISIR: Memfis Kenti,
Piramitler (Keops, Kefren,
Mikerinos)

YUKARI MISIR: Teb Kenti,

Tapınaklar

İlk siyasal birlik (Nil Vadisi’nde

uygarlığın başlangıcı olarak
sayılır) Aşağı Mısır’ın Yukarı
Mısır’a egemenlik kurmasıyla
başladı.
A. DEVLET YÖNETİMİ
• Mısır’da siyasal hayat nomların (şehir devletleri) kurulmasıyla başladı.
Birbirinden bağımsız bu siyasi yapılar Kral Narmer tarafından
birleştirildi.

• Mısır Uygarlığı’nın siyasal tarihini Kral Menes (Narmer) ile

başlatıyoruz. (Yukarı ve Aşağı Mısır idari anlamda birleştiren
Narmer’dir.)

• Firavun tarafından merkezden yönetilmişlerdi. Merkezi yönetim,

coğrafi koşulların uygunluğundan, uzun süre dayanabilmişti. (Tanrı-
Kral, ülkenin mutlak hükümdarıydı, tüm kaynakların ve toprakların üzerinde
hakim görünüyordu. Kral en yüksek askeri komutandı ve devletin başkanıydı.)
• Taşkınların öngörülmesi ve verimli vadinin kontrollü sulanması,
toplumsal ve kültürel gelişmeyi besleyen ürün fazlasının
üretilmesini sağlamıştı.

• Ürün fazlası
- Nil vadisi ve civarındaki çöl arazisindeki madenleri işletmeyi,
- özgün bir yazı sistemini erken evrelerde geliştirmeyi,
- karmaşık inşaat ve tarım projelerini hayata geçirmeyi,
- dış dünya ile ticareti geliştirmeyi,
- yabancı istilacıları uzak tutmayı
- firavunların üstünlüğünü kabul ettirmeye yönelik bir askeri
yapılanışı sağlamıştır.
 Menes'le ilgili olarak günümüze
ulaşan bir kayıt
bulunmamaktadır.

Bazı bilim insanları, efsanevi

Menes'in, Narmer Paleti’nde
Aşağı ve Yukarı Mısır'ın
birleşmesini simgeleyen bir
törende kraliyet takılarıyla
resmedilen
firavunun Narmer olabileceğini
düşünmekteler.

NARMER PALETİ
• Mısır her ne kadar izole bir uygarlık gibi görünse de
MÖ 1500’lerle birlikte Mısır’ın emperyal hedefleri
olduğunu da söylemek gerekir. (Kuzey ve Güney
yollu genişleme)

• Hititlerle tarihte bilinen ilk yazılı anlaşma yapılmıştı –

Kadeş Anlaşması (MÖ1269, II. Ramses - yaklaşık
70 yıllık hükümdarlık, bol bol çarpıtma)

• MÖ 600’ler Asur egemenliği

• MÖ 500’ler Pers egemenliği
• MÖ 300’ler İskender egemenliği
• MÖ 30’lar Roma egemenliği
• Firavun adına devlet işlerinin
yürütülmesi için atanan kişilerden
oluşan bir bürokrasi bulunmaktaydı.

• Firavunun hemen altında, yönetim

kademesinde «Vezir» bulunur.
Firavunu temsilen hareket
etmekteydi.

• Vezir, arazi kullanımını, devlet

hazinesini, büyük inşaat projelerini,
yasal sistemi ve arşivleri koordine İMHOTEP, BAŞ VEZİR

edebilmekteydi. Bürokrat: Devlet kurumlarında

çalışan üst düzey yöneticiler
(Subaylar, hakimler, vs)
 • Yazı yazmasını, okumasını
bilmek önemli bir ayrıcalık, bu
ayrıcalığa sahip dar bir kadro
firavunun bürokratlarını
oluşturur.

• Vergilerin toplanmasından,
tapınakların yapımına, üretimin
kontrolünden rahipliğe kadar
işleri firavun adına yürütürlerdi.

Katip 4. sülale
askerler
B. EKONOMİ

Tarım
Toprak sürümü ve ekimi
Tarımsal üretimin verimliliği artı ürünü arttıracak
Üretim aracı: toprak, saban, hayvan
Üretici güçler (Kırda): Köleler, özgür köylüler
… ve hasat
Artı ürün, firavunun vergisidir. Vergi orduların, tapınakların, piramitlerin, bürokratların, vs
ortaya çıkmasını sağladı.
Tarımsal faaliyete hayvancılık eşlik ederdi.
Zanaatkarlar

Tarımsal üretimde yer almayıp

tarımsal üretimi besleyenler,
savaş teknolojisini geliştirenler,
piramitleri veya tapınakları yapanlar
ve süsleyenler…

Kuyumcular, doğramacılar,
camcılar, gemi yapım
ustaları, vs…
 Bira yapanlar,
kasaplar,
fırıncılar

Eski imparatorluk dönemi, Sakkara’da (Memfis, ilk piramit)

Ti’nin mezarında bulunmuş, kayık yapımında çalışanlar

Nil nehrinin kontrolü Mısır’ın kontrolü demek

Mısır gemileri (temsili)
C. TOPLUM

Yandaki toplum piramitinden hareketle;

• Antik Mısır’da toplum yapısına ilişkin

nasıl bir çıkarım yapabiliriz?

• Hangi toplumsal sınıflar

görülmektedir?
D. KÜLTÜR ve SANAT
Mezarı 1922 yılında bulundu.

9 yaşında tahta çıktı. 18 yaşında öldü.

Mısır, çok tanrılı dine geri döndü. (babası

saltanatı sırasında geleneksel Mısır’ın
çok tanrılı dinini terk etti, tek tanrılı dini
sahiplendi. Bu durum Mısır’ın toplumsal
hayatında krizlere neden oldu.)

Nasıl öldüğü hala bilinmiyor.

Göz alıcı mezarı ilgi sebebi.

Tutankamon ve eşi, Krallar Vadisi,

MÖ 1332-MÖ 1323
Tutankamonun Kasası

«Firavunun mezarına her kim

dokunursa ölümün kanatları
onu saracaktır.»

Tutankamon’u ilginç kılan yönü

mezarında bulunan, son derece
değerli madenlerden oluşan
koleksiyonudur.
 Inner coffin of
Tutankhamun
Anıtsal firavun heykeli.
Firavun Tutankamon'u
betimleyen yaklaşık 5
metre yüksekliğindeki
kuvarsit heykel.

Ay ve Horemheb
Tapınağı.
Yaklaşık MÖ 1334.

Doğu Enstitüsü Müzesi,

Chicago Üniversitesi,
1935.

takılar
D1. DİN ve MİMARİ

Tanrı ve ahirete ilişkin inançlar,

başlangıcından beri Antik Mısır
Uygarlığında kabul gördü.

Bu inançlar, firavunların
otoritesinin tanrısal olduğunu,
tanrısal düzene dayandığını da
anlattı.
• Mısırlılar çok tanrılı bir dine
sahiptiler.
• Mısır panteonu, doğaüstü güçleri
olan ve yardım ya da koruma için
yakarılan tanrılardan oluşuyordu.
Ancak tanrılar her zaman
yardımsever olarak görülmüyor.
• Mısırlılar, tanrıların doyurulması
için onlara bir şeyler sunmak ve
dua etmek gerektiğine
inanıyorlardı.
• Panteonun yapısı, hiyerarşiye yeni
tanrıların eklenmesiyle sürekli
olarak değişti.
 Bent piramit, eğri piramit

Sakkara, basamaklı piramit, Firavun Zoser’in

(ilk piramit)
 Gize Piramitleri: önde Mikerinos (MÖ 2490), ortada
Kefren (MÖ2520), en arkada Keops ( MÖ2551)
Meidum piramit
10binlerce insanın bu inşaatlarda çalıştığı
düşünülüyor.

ve en öndekiler Firavunların eşlerine ait piramitler

Sfenks, Gize
Yüz tasvirinin firavun Kefren’e ait olduğu düşünülüyor.
 İç organlar özenle yerlerinden
Mumyalama yapılırken
çıkarılırken…
Kedi
mumya,
Kedi kutsal
sayılırdı.
Firavun ölüler ülkesine uğurlanıyor.

Ölüler Kitabı, ölümden sonra firavuna yol gösterici olacağına inanılan metinlerden
oluşan kitaptı. Ölüyle birlikte gömülürdü. Tılsımlı olduğuna inanılırdı.
Veee “hesap günü” gelir: Ölünün ruhu tartılıyor. Thot sonuçları not ediyor. Ölü, Anubis’in elinden tutmuş.
Hatshepsut Tapınağı, MÖ1478-1458
İsmi unutturulan kadın firavun.
Geleneğe ters düşse de gücünü kanıtlamış
bir kadın yönetici.
Luksor’daki Amon Tapınağı’nın girişi
MÖ 1279-1212
Dünyanın en büyük dini yapısıdır.
Tanrıların Kralı olarak bilinen Amon,
kraliyet ailesinin koruyucu tanrılarından
biridir.

Abu Simbel, II. Ramses’in tapınağı
Abu Simbel, II Ramses’in tapınağı
Güçlü firavunlardan biri.
Dağa oyularak yapılmış bir tapınak.
Kadeş Savaşı sonrasında elde edilen başarıyı
onurlandırmak için yapılmıştı.
Akhenaten (IV. Amenofis) with Nefertiti and Their Children.
New Kingdom. Limestone, 1348-1336/5 BCE
(Mısır’da ilk tek tanrılı dinin kurucusu)
Akhenaton, Aton dini
 D2. HİYEROGLİF YAZISI

Dünyanın bilinen en eski çok dilli yazıtı. (Mısır halkının eski dili-Demotik,
hiyeroglif ve Antik Yunanca)

Rozetta Taşı, British Museum Yazıt, Mısır’ın Napolyon işgali sırasında bir Fransız askeri tarafından
rastlantı sonucunda bulundu. (1799)

Hiyeroglif yazısının MS 4. yy.da kullanımı sona erdi. Zamanla imgelerin

anlamları unutuldu.

Uzman Champollion hiyeroglifi büyük ölçüde çözdü.

Yazıt, tapınak rahiplerinin krala bağlılığını anlatıyor.

 Memur: Devlet hizmetinde görevli kişiler

“Papirüs”ün hammaddesi olan bitki

Hiyeroglif yazısı örneği

Katip/Yazman
Mısır’da yaşanması muhtemel bir grip salgınına karşı halkı
bilinçlendirmeye yönelik 10 maddelik bir broşür hazırlayınız.

 Salgın ile ilgili bir başlık belirleyiniz.

 Salgın karşısında alınacak önlemle ilgili bir slogan yazınız.
 Her kuralla ilgili örnekteki gibi bir ikon kullanınız. İkonları
kendiniz çiziniz.
a)

d)
c)

Verilen görselleri uygun kavramları

kullanarak açıklayınız.

Görsellerin Antik Mısır’ın siyasi, dini,

ekonomik, toplumsal ve kültürel
özelliklerinden hangisine ait olduğunu
tespit ediniz.
b)

e)
 SORULAR
3.
• Sümer’de yaklaşık MÖ 3500 yıllarında çivi yazısını
4. İlk Çağda;
bulundu I. Sümerlerin yazıyı bulmaları,
• Mısır’da MÖ 4. bin yılının sonlarında hiyeroglif II. Asurluların başkentleri Ninova’da ilk
adıyla bilinen resim yazısı kullanılmaya başlandı. kütüphaneleri açmaları,
• MÖ 2000 yıllarında Kayseri Kültepe (Kaneş)’ye III. Mısırlıların matematikte “pi” sayısını
yerleşen Asurlu tüccarlar, Anadolu’nun çivi ve bir güneş yılının 365 gün
yazısıyla tanışmasını sağladılar. olduğunu hesaplamaları
etkinliklerinin,
Yukarıda verilen bilgiye göre;
aşağıdaki alanlardan hangisinde
I. Yazının bulunup yayılmasında devletler arası
siyasi ilişkiler etkili olmuştur. gelişmeye neden olduğu söylenebilir?
II. Sümerler ile Asurlular arasında kültürel bağ A) Bilim ve kültür
vardır. B) Tarım ve ticaret
III. Tarih Çağlarına her bölge aynı anda girmemiştir. C) Bilim ve din
yargılarından hangilerine ulaşılamaz? D) Sanat ve edebiyat
A) Yalnız I E) İletişim ve ekonomi
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
5. İlk Çağda Mısır firavunlarca yönetilir ve
bütün ülke firavunun malı sayılırdı. 6. Eski Mısır’da görülen aşağıdaki
Firavunun en yakın yardımcıları ise üst durumlardan hangisinin, ölümden
düzey devlet memuru niteliğindeki maaşlı sonra yeni bir hayatın
kâtiplerdi. başlayacağına olan inancın
Buna göre Mısır’da; göstergesi olduğu savunulabilir?
I. merkeziyetçi yönetim anlayışı, A) Firavunların yarı tanrı veya tanrının
II. kişi hak ve özgürlükleri, oğlu sayılmaları
III. bürokratik örgütlenme B) Çok tanrılı din inancı
C) Ölen kişilerin mumyalanması
kavramlarından hangilerinin önem D) Halkın sosyal sınıflara ayrılması
kazandığı savunulamaz? E) Piramitlerin önüne sfenks denilen
A) Yalnız I büyük heykeller yapılması
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve III
E) II ve III
 8. İlk Çağ Mısır uygarlığında firavun
denilen hükümdarlar, âdeta
tapınılması gereken insanüstü
7. Mısır uygarlığında mumyacılığın bir varlıklar olarak görülmüşlerdir.
meslek dalı haline gelmesi,
beraberinde aşağıdaki bilim dallarından Bu durum aşağıdakilerden
hangilerinin de gelişmesine ortam hangisinin ortaya çıkmasına yol
hazırlamıştır? açacaktır?
A) Kimya – Antropoloji A) Laik devlet kavramının
B) Tıp – Eczacılık B) İnanç ayrılıklarının
C) Eczacılık – Kimya C) Prensler arasında iktidar
D) Biyoloji – Arkeoloji mücadelesinin
E) Tıp – Psikoloji D) Tanrı kral anlayışının
E) Merkezî otoritenin zayıflamasının
9.

Eski Mısır’da sosyal sınıflaşmayı

gösteren yukarıdaki piramite
bakıldığında bu ülke için;
I. Toplumsal kaynaşma sağlanamamıştır.
II. Eşitlikçi bir toplum yapısı görülür.
III. Din adamı, asker ve bürokratlar
ayrıcalıklı bir sınıftır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
Test Sorularının Cevapları

1-E
2-E
3-A
4-A
5-B
6-C
7-B
8-D
9-C