RUHSAL DURUM

DEĞERLENDİRMESİ

Öğretim Görevlisi
Nareg Doğan
Öğrenme hedefleri

1. Psikiyatrik değerlendirmede 5 ekseni tanımlar.

2. Psikiyatrik sınıflamanın yararlarını sıralar.
3. Psikiyatrik öykü almanın alt başlıklarını sıralar ve tartışır.
4. Ruhsal Durum Değerlendirmesinin amacını açıklar.
5. Ruhsal Durum Değerlendirmesinin kapsamındaki alanlarını tanımlar.
6. Ruhsal Durum Değerlendirmesinin kapsamındaki alanlara yönelik
bozuklukları tanımlar.

2
Kavramlar

■ ADLANDIRMA (nomenclature): Bir bilim dalına ait terimler,

terminoloji.

■ TAKSONOMİ(taxonomy): Canlıların sınıflandırılmasıyla

ilgilenen bilim dalı.
Taksis (düzenleme) ve nomos (yasa)’dan.

■ NOSOLOJİ (nosology): [daha çok] tıbbi bozuklukları

sınıflandırma bilimi.

■ SINIFLANDIRMA (classification): Belli bir sisteme göre

gruplandırmak ve adlandırmak.
3
 DSM

■ Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders

■ Ruhsal Hastalıkların Tanılama ve İstatistik El Kiabı
■ DSM-I (APA, 1952)
■ DSM-II (APA, 1968)
■ DSM-III (APA, 1980)
■ DSM-III-R (APA, 1987)
■ DSM-IV (APA, 1994)
■ DSM-IV-TR (APA, 2000)

■ DSM-V-TR (APA,2013)
4
Hastayı birçok değişken ve beş eksen (axis)
bağlamında değerlendirir.

Eksen I ve II, 20 kategori ve 200’den fazla spesifik

hastalıktan oluşur.

Birçok hasta her iki gruptan aynı anda tanı alabilir.

5
Eksen I: Klinik hastalıklar ve klinik ilginin odağı olabilecek diğer durumları içerir.

Eksen II: Kişilik bozukluklarını ve zeka geriliklerini içerir.

Eksen III: Ruhsal hastalıklara ek olarak bulunan fiziksel hastalık (bedensel hastalık,
örn. diyabet, yüksek tansiyon) veya genel tıbbi durumu kodlar. Bu fiziksel hastalık
ruhsal bozukluğun nedeni veya sonucu olabilir ya da ruhsal rahatsızlıkla hiçbir
bağlantısı olmayabilir.

Eksen IV: Şimdiki hastalığın gelişimine katkıda bulunan veya semptomları

alevlendiren psikososyal ve çevresel sorunlar belirtilir.

Eksen V: Hastalıktan önceki dönemdeki işlevselliğin global olarak

değerlendirilmesini içerir. Sosyal, mesleki ve ruhsal işlevsellik değerlendirilerek
hastalık öncesi uyum düzeyi belirlenir.

6
Sınıflandırmanın Yararları
■ Bir psikiyatrik tanının diğerinden ayırt edilebilmesi
■ Klinisyenin hasta için uygun tedaviyi uygulayabilmesi
■ Sağlık hizmeti verenler arasında ortak bir dilin sağlanması
■ Halen etiyolojisi aydınlatılamamış birçok psikiyatrik hastalığın
nedenlerinin araştırılmasına olanak sağlaması
■ Psikiyatrik hastalıkların sınıflandırılmasının etiyolojiye ya da
patofizyolojiye dayanmasına katkıda bulunması

7
DSM-5 Yazarlarına göre;

Ruhsal bozukluk
‘Altta yatan ruhsal işlevselliğin psikolojik, biyolojik veya gelişimsel
süreçlerinde bir işlev bozukluğunu yansıtan,
kişinin bilişinde,
duygusal öz denetiminde ve
davranışlarında klinik olarak belirgin bir bozulma ile tanımlanmış
bir sendromdur.’

8
“Bir miktar delilik karışımının bulunmadığı
mükemmel bir ruh yoktur.” Aristo
DSM-V SINIFLANDIRMASI
NÖROGELİŞİMSEL BOZUKLUKLAR
■ Anlıksal Yetiyitimi Bozukluğu (Mental
retardasyon-zeka geriliği)
■ Öğrenme bozuklukları
■ Otizim
■ Dikkat eksikliği ve yıkıcı dav bzk
■ İletişim bozuklukları
■ Motor bozukluklar ve Tik bozukları
■ Diğer nörogelişimsel bozukluklar
DSM-V SINIFLANDIRMASI

NÖROBİLİŞSEL BOZUKLUKLAR
■ Deliryum
■ Demans
■ Amnestik Bozukluklar
■ Diğer Kognitif Bozukluklar
DSM-V SINIFLANDIRMASI

MADDE KULLANIMI İLE İLİŞKİLİ BOZUKLUKLAR

■ Alkol,
■ Kafein,
■ Hallüsinojen,
■ Uçucu,
■ Sedatif, hipnotik ve anksiyolitik,
■ Uyarıcı,
■ Kanabis, opiyat
■ Nikotin ile ilişkili bozukluklar
DSM-V SINIFLANDIRMASI

ŞİZOFRENİ SPEKTRUMU ve DİĞER PSİKOTİK BOZUKLUKLAR

■ Şizofreni
■ Şizofreniform bozukluk
■ Şizoaffektif bozukluk
■ Sanrısal bozukluk
DSM-V SINIFLANDIRMASI

İKİ UÇLU (BİPOLAR) VE İLİŞKİLİ BOZUKLUKLAR

■ Bipolar bozukluk I
■ Bipolar bozukluk II
• Siklotimik bozukluk
• Tanımlanmamış iki uçlu bozukluk
DSM-V SINIFLANDIRMASI

DEPRESYON BOZUKLUKLARI
■ Major depresyon
■ “Süreğen Depresif Bozukluk (Distimi)
■ Premenstrüel disfori
■ Madde ve ilaca bağlı depresyon
■ Başka bir sağlık durumuna bağlı depresyon
■ Tanımlanmamış depresyon
DSM-V SINIFLANDIRMASI

ANKSİYETE BOZUKLUKLARI
■ Panik bozukluk
■ Sosyal fobi
■ Özgül fobi
■ Ayrılma anksiyetesi
■ Seçici konuşmazlık(Mutizm)
■ Yaygın anksiyete bozukluğu
■ Madde ve ilacın yol açtığı anksiyete boz.
DSM-V SINIFLANDIRMASI

OBSESİF KOMPULSİF VE İLİŞKİLİ BOZUKLUKLAR

■ OKB
■ Beden Algı Bozukluğu
■ İstifçilik Bozukluğu
■ Trikotillomani
■ Deri yolma bozukluğu
■ Madde ve ilaca bağlı OKB
DSM-V SINIFLANDIRMASI

TRAVMA VE STRESÖRLE İLİŞKİLİ BOZUKLUKLAR

■ Tepkisel Bağlanma Bozukluğu

■ Sınırsız Toplumsal Katılım Bozukluğu
■ Post-travmatik stres bozukluğu
■ Akut stres Bozukluğu
DSM-V SINIFLANDIRMASI

SOMATOFORM BOZUKLUKLAR

■ Somatizasyon bozukluğu
■ Konversiyon bozukluğu
■ Hipokondriyazis
■ Yapay bozukluk
DSM-V SINIFLANDIRMASI

DİSOSİYATİF BOZUKLUKLAR

■ Disosiyatif amnezi
■ Disosiyatif kimlik bozukluğu
■ Depersonalizasyon bozukluğu
■ Derealizasyon bozukluğu
DSM-V SINIFLANDIRMASI

DİĞERLERİ

■ Beslenme ve yeme bozukluları

■ Dışa atım bozuklukları
■ Uyku uyanıklık bozuklukları
■ Cinsel işlev bozuklukları
■ Cinsel sapkınlık(parafili) bozuklukları
■ Cinsel kimliğinden yakınma bozukluğu
■ Yıkıcı bozukluklar, dürtü denetim ve davranım
bozuklukları
■ Kişilik bozuklukları
GENEL TANILAMA

PSİKOZ

NEVROZ
22
Genel Tıbbi Değerlendirme
vs.
Psikiyatrik Değerlendirme
GEÇMİŞ
GENEL TIBBI FİZİKSEL
HASTALIK
DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİR
VE
ME
SAĞLIK
ÖYKÜSÜ

PSİKİYATRİK GEÇMİŞ FİZİKSEL

DEĞERLENDİRME HASTALIK RUHSAL DURUM DEĞERLENDİRM
VE SAĞLIK E
DEĞERLENDİRME
ÖYKÜSÜ
Sİ

23
1.PSİKİYATRİK ÖYKÜ
2.RUHSAL DURUM DEĞERLENDİRMESİ

24
 ÖNCE

Kendini tanıtmak
ve
Görüşmenin
amacından bahsetmek
gerekir.

25
PSİKİYATRİK ÖYKÜ
Kimlik bilgileri

Ana yakınma

Şu andaki hastalığın öyküsü

Geçmiş psikiyatrik ve tıbbi

öykü

Aile öyküsü

Psikoseksüel gelişim
26
 Kimlik Bilgileri
■ Yaş, cinsiyet, kardeş sayısı, kaçıncı çocuk, eğitim durumu, medeni
durumu, varsa çocuk sayısı, çalışma durumu

Ana Yakınma (O sıradaki hastalığın öyküsü)

Hastanın kendi kelimeleriyle hastalığın öyküsü
• Neden şimdi yardım arayışında olduğu sorusuyla, hastalığın görünümünün son zamanlarına ve
bu dönemde neyin değiştiğine odaklanılır.
• Psikiyatrik yardıma başvurmasına sebep olan olaylar araştırılır.
• Şu andaki sıkıntısı ne zaman başladı?
• Ruhsal duruma eşlik eden fiziksel şikayetler?
• Mevcut ruhsal durumunu tetikleyen, devam ettiren veya hafifleten olaylar mevcut mu?
• En son ne zaman kendini duygusal olarak iyi hissetti?
• Psikososyal işlevselliğini nasıl değerlendiriyor ve günler, haftalar, aylar öncesinden ne kadar
farklı buluyor? (özbakım, ilişkiler, çalışma yaşamı, rollerin yerine getirilmesi, bir gününü nasıl
geçiriyor öncesinde nasıldı?
27
 Ana yakınmada ortaya çıkmaması
durumunda;
■ Duygudurum: Hiç hüzünlü, çökkün, kolay öfkelenir hissettiğiniz oldu mu? Zevk
alarak yaptığınız şeylerden daha az zevk aldığınız veya onlara ilginiz
kaybolduğunu hissediyor musunuz? Çökkünlüğün tersine, en az birkaç gün süren
normalden fazla olduğunu düşündüğünüz, çok mutlu ya da çok mutlu
hissettiğiniz zamanlar oldu mu?
■ Psikoz: Diğer insanların görmediği görüntüler/sesler veya başka şeyler
gördüğünüz oldu mu? Takip edildiğinizi ya da size zarar vermeye çalışan birileri
olduğunuz düşündüğünüz oldu mu? Hiç başka insanların zihinlerini okuma gibi
özel güçlerinizin olduğunu düşündünüz mü? Hiç radyoda veya televizyonda
konuşulanların sizin hakkınızda olduğunu düşündünüz mü?
■ Kaygı: Geçtiğimiz birkaç ay boyunca sık sık birkaç şey için endişe ettiniz mi?
Endişeyi durdurmak veya kontrol etmek sizin için zor oldu mu? Belirli nesneler,
yerler ya da toplumsal durumlar karşısında çok endişeli hissettiniz mi? Açıkça
beklenmedik bir durumda, sebep yokken, yoğun bir korku, panik hali ya da
endişe hissetiniz mi? Tekrarlayan panik atakları yaşadınız mı? 28
■ Takıntı ve zorlantılar: Sıklıkla istemediğiniz halde, dürtü, düşünce ya da
imgelerin aklınıza girdiği olur mu? Bu istenmeyen görüntüler, düşünceler ve
dürtülerle ilgili sıkıntıyı azaltmak ve önlemek için, yapmak zorunda kaldığınız
fiziksel eylemler oldu mu?
■ Örselenme (Travma): Başınıza gelen en kötü şey nedir? Hayatınızda hiç kötü
yaralandığınız veya ölümcül bir tehlike yaşadığınız ya da başkasının başına
gelen böyle bir olaya tanıklık ettiğiniz oldu mu? Böyle bir durum başınıza
gelmediği halde yaşayabileceğinizi düşündüğünüz oldu mu? Size çok kişisel
bir soru soracağım, rahatsızlık hissederseniz lütfen bana söyleyin; hiç
duygusal, fiziksel ya da cinsel bir istismara uğradınız mı?
■ Çözülme (Disosyatif): Herkes bazen hatırlamakta güçlük yaşar, ancak hiç
kendiniz hakkında önemli ayrıntıları unuttuğunuz ya da belirli bir zaman
aralığını hatırlayamadığınıza ilişkin kanıtlarla karşılaştığınız oldu mu? Hiç
insanların gerçek dışıymış gibi geldiği, bedeninizden bağımsız, vücudunuzdan
ayrılmış kendinizi seyrediyormuşsunuz gibi geldiği oldu mu?

29
■ Bedensel Endişeler (Hipokondriazis): Beden sağlığınız için çoğu insandan daha fazla
endişe duyar mısınız? Diğer insanlardan daha sık hastalandığınızı düşünür müsünüz?
■ Yeme ve Beslenme: Dış görünüşünüzü nasıl bulursunuz? Sağlığınızı ya da kilonuzu
olumsuz etkileyeceği kaygısıyla belirli yiyecekleri yemekten kaçındığınız ya da
kısıtladığınız oldu mu?
■ Uyku: Genellikle uykunuzu niteliksiz veya yetersiz bulur musunuz? Sık sık aşırı uykululuk
yaşar mısınız? Sık sık aniden uykuya dalmak veya önlenemez derecede uyku ihtiyacı
yaşadığınız oluyor mu? Eğer varsa birlikte uyuduğunuz kişi, siz uykudayken olağandışı
bir davranışınız olduğunu size bildirdi mi? Yakınınızda uyuyan kişilerden, uyurken nefes
almakta zorlandığınız ya da soluğunuzun kesildiği gibi sözler duydunuz mu?
■ Madde ve diğer bağımlılıklar: Sık sık alkol alır mısınız? Bir güde kaç adet? İçki içmeyi
kestiğinizde yoksunluğa girer misiniz? İçki içmeniz sonucunda herhangi bir sorunla
karşılaştınız mı? Kumar, hap, madde
■ Dışa Atım: Kıyafetlerinizde, yatağınızda, zemin veya başka uygunsuz bir yerde, çok defa
tekrarlayan idrar veya dışkı bulaşığı fark ettiniz mi? 30
Geçmiş psikiyatrik öykü

■ Belirtiler ilk ne zaman başladı?

■ İlk tedavi arayışı ne zamandı?
■ Hiç tam düzelme hali oldu mu?
■ Geçirilmiş ve şimdiki psikiyatrik hastalıkların ve kullanılan ilaçların öğrenilmesi
■ Daha önceki psikiyatrik yatışlar ve ayaktan tedaviler
• Sayısı
• Süresi
• Hangi şikayetle başvurduğu
• Taburculuk hikayesi
■ Daha önce ve şu anda (bitkisel ilaçlar dahil) kullandığı psikiyatrik ve diğer ilaçlar, EKT, en
çok hangisinin şikayetlerine iyi geldiği
■ Madde ve alkol kullanımının araştırılması.

31
Tıbbi geçmiş öyküsü

■ Kronik bir hastalığınız var mı?

■ Ameliyat?
■ Psikiyatri dışı kullanılan ilaçlar?
– Beslenme desteği, reçetesiz satılan ürünler
■ Fiziksel hastalıklarınız sizi duygusal olarak nasıl etkiledi?
■ Hiç bilinç kaybı oluşturacak şekilde başınızı çarptığınız ya da inme gibi bir
durum yaşadınız mı?
■ Allerjiler:

32
Güvenlik
■ Kendinize zarar vermekle ilgili sık sık düşünür müsünüz?
■ Sinirlendiğinizde insanlara, hayvanlara, eşyalara zarar verdiğiniz, sözel
veya fiziksel tehdit oluşturduğunuz oldu mu?
■ Hiç insanlara ve hayvanlara karşı saldırgan davranışlar sergilediniz mi?
■ Hiç eşya çaldınız mı?
■ Hiç diğer insanları aldattınız mı?
■ Hiç özkıyım girişiminiz oldu mu?
– Kaç kez girişimde bulundunuz? Ne şekilde yaptınız?
– Bu girişimden sonra psikiyatrik tedavi gördünüz mü?

33
 Aile öyküsü

Ailedeki psikolojik ve tıbbi hastalıkların belirlenmesi.

■ Birçok psikiyatrik hastalıkta genetik yatkınlık söz
konusu olabildiğinden psikiyatrik görüşmede aile
öyküsü ayrıntılı olarak alınır.
■ Herhangi bir akrabanızda; aşırı sinirlilik, sinir
krizi, depresyon, mani, şizofreni, hap veya aşırı
içki kullanımına bağlı sorunlarla karşılaştınız mı?
■ Psikiyatrik yatış gerektirecek bir hastalık ya da
özkıyım girişimine sebep olan bir durum yaşandı
mı?
■ (Anne, baba, kardeşler, anne ve babanın
kardeşleri, anneanne, babaanne ve dedeler,
kuzenler)
34
 Psikoseksüel gelişim
psikiyatrik görüşmenin, gelişimsel ve sosyal öykü kısmı

■ Doğum öyküsü VEEE

■ çocukluk, ergenlik yaşantıları, PREMORBİD
■ okul yaşamı, KİŞİLİK
ÖYKÜSÜ
■ meslek ve iş hayatındaki çatışmalar,
■ evlilik ve ilişki öyküsü,
■ anne-baba ve çevreyle ilişkiler,
■ ilgi ve hobiler,
■ kültürel ve dini faktörler,
■ askerlik dönemi
■ cinsel yaşam

35
KOSEKSÜEL Doğum öyküsü
LİŞİM ■ Anneniz size gebeliği sırasında veya doğum esnasında herhangi bir sorunla karşılaşmış mı?
Çocukluk, Ergenlik Yaşantıları
■ Nasıl bir çocuktunuz?
■ Erken çocukluk döneminde herhangi bir sorun oldu mu?
■ Ergenliğe ne zaman eriştiniz, bununla ilgili ne hissettiğinizi hatırlıyor musunuz?
Okul Yaşamı
■ Erken çocukluk döneminde herhangi bir davranış veya öğrenme sorunu yaşadınız mı?
■ Okula başladığınızda davranış veya öğrenme sorunlarından dolayı sınıf arkadaşlarınızla, akademik ve
sosyal ilişkilerinizde sıkıntı yaşadınız mı?
■ Çocukluk döneminde evinizde kimler vardı?
Meslek Ve İş Hayatındaki Çatışmalar
■ Son 5 yıl içinde ne tür işler yaptınız?
■ Bir işte en uzun ne kadar kaldınız?
Evlilik Ve İlişki Öyküsü
■ Evli misiniz? Hiç evlendiniz mi? Çocuklarınız var mı? Evde kimlerle yaşıyorsunuz? Çocuklar kiminle
yaşıyor? Evliliğinizde sorunlar var mı?
■ Şu andaki ilişkinizde kendiniz güvende hissediyor musunuz?
36
 İKOSEKSÜEL
ELİŞİM Anne-baba Ve Çevreyle İlişkiler,
■ Anne ve babanız ve kardeşlerinizle ilişkileriniz nasıl?
■ Arkadaş grubunuz veya dostunuz var mı?

İlgi Ve Hobiler
■ Nelerden hoşlanırsınız?
■ Zamanınızı nasıl geçirirsiniz?

Kültürel Ve Dini Faktörler,

■ Yetiştirilmenizde dini inancın payı oldu mu?
■ Şu anda yaşamınızdaki etkisi devam ediyor mu?
■ Kendiniz ruhsal açıdan nasıl destekliyorsunuz?
37
KOSEKSÜEL
LİŞİM Askerlik Dönemi
■ Hiç askeri görev aldınız mı?
■ Askerlikte yaşadığınız herhangi bir sorun oldu mu?
■ Hiç tutuklandınız mı?
■ Hapis yattınız mı veya hüküm giydiniz mi?

Cinsel Yaşam
■ Cinsel hayatınız nasıl gidiyor?
■ Hiç sizi tekrarlayan bir şekilde uyarılmış hissettiren belirli dürtüleriniz,
fantazileriniz, veya davranışlarınız var mı?
■ Cinsel ilişkiye her zaman olduğunuzdan daha az ilgili olduğunuzu
düşünüyor musunuz?
■ Cinsel beklentilerinizi karşılamanızla ilgili endişeleriniz var mı?
38
RUHSAL DURUM DEĞERLENDİRMESİ
■ Hasta hakkında bilgi toplama sürecidir.
■ Holistik yaklaşım kullanılır.
■ Primer kaynak hastanın kendisidir.
■ Hastadan bilgi alınamazsa aile üyeleri,
arkadaşlar, komşular, polisi sağlık bakım
çalışanları veya tıbbi kayıtlara ulaşılır.
■ Psikiyatrik değerlendirme sırasında, tedavi
de başlamış sayılır.
39
Ruhsal Durum Değerlendirmesinin Amacı
■ Terapötik ilişkiyi başlatmak için bir fırsat
■ Sorunu anlama
■ Fiziksel durumu gözden geçirme
■ Temel vital bulgular oluşturma
■ Hastanın ve diğer kişilerin güvenliğini etkileyen
risk faktörlerini tanımlama
■ Psikososyal işlevlerini tanımlama

40
Terapötik ilişkiyi başlatmak için bir fırsat
■ Bir hastayı dinlerken hastanın zamanla aslında kiminle konuştuğunu ortaya
çıkarırsınız.
■ Hastalarla yapılan görüşmelerde hem hasta, hem de hasta ile görüşen sağlık
profesyoneli bilinçli olmayarak rol ilişkileri üstlenirler. Sizi sevgi dolu bir anne veya
baba, zalim bir akranı veya kayıtsız partneri gibi kabul edebilir.
■ Uygun bir terapötik bağda yapılan görüşmeler hastanın ihtiyacına göre
düzenlenmiştir.
■ Hastanın insanları ve yaşamı güvenilir ya da güvenilmez olarak
kavramsallaştırdığını ortaya çıkarır.
■ Terapötik bağın oluşabilmesi için; hastalarla yapılan görüşmelerde sağlık
profesyoneli, hastanın kendisine yüklediği rol işlevini ve kendisinin hastaya
yüklediği rol işlevini fark edebilme becerisini kendinde sorgulamalı ve farkında
olmalıdır.
41
 RUHSAL DURUM DEĞERLENDİRMESİ
1.1.GENEL
GENELGÖRÜNÜM
GÖRÜNÜMVE
VE
TUTUMU
TUTUMU 5.5.DUYGULANIM
DUYGULANIMALANI
ALANIVE
VE
BOZUKLUKLARI
BOZUKLUKLARI
2.2.DUYUSAL
DUYUSALALAN ALAN
(SENSORİUM)
(SENSORİUM) 6.6.DAVRANIŞ
DAVRANIŞALANI
ALANIVE
VE
- -Bilinç
Bilinçalanı
alanıveveboz.
boz. BOZUKLUKLARI(MOTOR
BOZUKLUKLARI (MOTOR
- -Yönelim
Yönelimalanı
alanıveveboz.
boz. AKTİVİTEVE
AKTİVİTE VEHAREKET)
HAREKET)
- -Bellek
Bellekalanı
alanıveveboz.
boz.
- -Dikkat
DikkatveveKonsantrasyon
Konsantrasyon 7.7.ÖZBECERİ
ÖZBECERİVE
VE
3.3.ALGI
ALGI YETERLİLİKSINAMALARI
YETERLİLİK SINAMALARI

4.4.DÜŞÜNCE
DÜŞÜNCEVE
VEDIŞAVURUMU
DIŞAVURUMU 8.8.PSİKOFİZYOLOJİK
PSİKOFİZYOLOJİKALAN
ALAN
(Konuşma)
(Konuşma) 42
43
1. HASTANIN GENEL GÖRÜNÜMÜ

Fiziksel yapısı, yaşına göre bedensel gelişimi/görünümü

Bedensel engeli, postür
Bedenindeki yara izleri
Öz bakımı
Giyim, kuşam, takı, makyaj, saç, bakış varsa dövmeler
Kıyafetlerinin temizliği, mevsime ve o anki koşullara uyup
uymadığı,
Canlılığı, uykulu halinin olup olmadığı,
Güvenli ya da çekingen duruşu

44
 HASTANIN TUTUMU
■ İşbirlikçi Olma veya İşbirlikçi Olmama
■ İlgisiz/Kayıtsız
■ Özenli
■ Savunucu ve Şüpheci Tutum
■ Göz ilişkisi kurma: boşluğa bakma, gözlerini kaçırma (dikkat ve konsantrasyon/
hostilite, utangaçlık, anksiyete, kuşkuculuk)
■ Duygusal katılım: Duruma yönelik duygusu değişiyor mu?
■ Toplumsal ve cinsel davranış: toplumun değer yargılarına uymayan davranışlar.
(Tanımadığı insanlarla konuşma veya cinsel yaklaşım, birden diz çöküp dua
etmeye başlama vb.)
■ Agresif ve ajite davranış:
45
2. DUYUSAL ALAN (SENSORİUM)

DUYUSAL ALAN (SENSORİUM)

-Bilinç alanı ve boz.
-Yönelim alanı ve boz.
-Bellek alanı ve boz.
-Dikkat ve Konsantrasyon

46
2. DUYUSAL ALAN (SENSORİUM)
- Bilinç alanı ve bozuklukları
Bilinç: Kişinin kendisi ve çevresinin farkında olması ve haberdarlık
derecesidir.
Bilinç beynin genel bir fonksiyonudur ve bilinçlilik beynin
kanlanmasında, oksijenlenmesinde ve metabolizmasında önemli bir
değişiklik olduğunda bozulur. Bilinçte meydana gelen bozukluklar her
zaman beyin hücrelerinin çalışmasını engelleyen bir soruna bağlıdır.

47
BİLİNÇ DURUMLARI
1. Somnolans (letarji, hipersomni): uzun süren patolojik bir uyku durumudur.
Sözlü uyarı ile uyanır, bilinci normal izlenimi verir, bırakılınca uyur.
2. Stupor, semikoma: Çevrede olup bitenlere tepki göstermeme ve bunların
farkında olmama durumu. Dış objeleri izler fakat konuşamaz. Yalnızca en
temel olan ağrılı uyarana cevap verir. Mutizm (konuşmama), Akinezi
(hareketsizlik), Refleksler normal Depresif stupor, katatonik stupor, histerik
stupor
3. (Akinetik mutizm) Koma vijil: Hastanın uyuyormuş ancak uyarılmaya
hazırmış gibi göründüğü koma türü. Sistemik enf. ve akut beyin sendromları.
4. Koma: Bilinçsizlik durumunun ağır derecesidir. Tam bir bilinç kaybı vardır.
Ensefalit,serebral hemoraji, kafa travması, akut alkolizm, entoksikasyonlar,
histerik trans ve katatonik stupordur.
48
 BİLİNÇ DURUMLARI
Bilinç bulanıklığı (Konfüzyon): Her zaman açık bir algıya neden olan, olağan duyusal
uyaranların tam bir algı oluşturamadığı durum. Yönelim, dikkat ve algı bozukluğu vardır.
Uyuşuk görünür, tepkilerinde yavaşlama vardır, düşünceleri karmaşıktır, dış olayları kimi
zaman yanlış yorumlar.
– Sistemik Hastalıklar: Sepsis, Akut Üremi,Hepatik yetersizlik,Kardiyak
yetersizlik,Pulmoner Hastalıklar,Elektrolit Dengesizliği,Hiperkalsemi
– Beslenme Boz:Tiamin(Wernicke Ansefalopatisi),Niasin, B12 vit,Folat yetersizliği
– İntoksikasyonlar.:İlaçlar(yaşlılarda antikolinerjikler),Alkol
– SSS Enfeksiyonları: Menenjit,Ansefalit.
– Hipertansif Ansefalopati, İntrakranial Leziyon, Kafa travması, Subdural Hematom,
Alkol ve ilaç geri çekilmesinde, Uykusuzluk, Sıcak Çarpması
– Şizofreni, Mani 49
BİLİNÇ DURUMLARI
Deliryum: Korku ve halüsinasyonlarla giden; şaşkınlık,
huzursuzluk, konfüzyon ve yönelim bozukluğunun olduğu durum.
Bilinç değişiklikleri, yönelim ve bellek bozuklukları ve dikkat
bozukluğu olur. Bunlar yanılsamalara ve rüyadaymış gibi
sahnelerin yaşandığı halüsinasyonlara yol açar.
Halüsinatuar yaşantılara ikincil olarak yaşanan hezeyanlar kısa
süren sistemsiz hezeyanlardır. Duygusal dengesizlik ve
ölçüsüzlüğün yanı sıra huzursuzluk ve ajitasyon görülür.

50
 -YÖNELİM
YÖNELİM/ORYANTASYON
■ Yer
■ Kişi
■ Zaman
Kişinin bulunduğu yeri, çevresini, zamanı ve kendisiyle ilgili durumları gerçeğe uygun
bir biçimde değerlendirme, farkına varma, uzaydaki konumunu belirleyebilme
yeteneğidir. Oryantasyon yetisi zaman, yer ve kimlik olmak üzere üç bölümde
incelenir. Oryantasyonu normal bir insan o anda nerede bulunduğunu, saati, günü,
haftayı, ayı, mevsimi, yılı ve kendisinin ne durumda olduğunu belirtecektir.
Yönelim Bozukluğu(dezoryantasyon):
Günün hangi saatinde olunduğu, tarihi(zaman), içinde bulunulan mevsimi, nerede
olduğunu (yer), kim olduğu hakkında (kişi) yönelim bozukluğunun(konfüzyon) olması.
51
-BELLEK
Dikkat ve algılama gibi zihinsel eylemlerin yardımıyla
çeşitli bilgilerin kazanılmasına, saklanmasına,
gerektiğinde bilinç alanına getirilerek kullanılmasına ve
geçmişle bağlantı kurulmasına yarayan dinamik bir
süreçtir.

52
BELLEK (HAFIZA)
Anlık bellek • bilginin hemen kaydedilmesini
(çok yakın kapsar. Son 5-15 dakika ile
ilgili
bellek)

Yakın bellek • Son 48 saatle ilgili

• son birkaç gün içinde olan

olayları anımsaması
Uzak bellek • aylar ya da yıllar önce olan
olayları anımsaması

53
BELLEK BOZUKLUKLARI

Hiperamnezi (bellekte •
Mani, hipomani, nostaljik durumlar
artış)

Hipomnezi (bellekte • Dikkat dağınıklığı, bunamalar, ağır

azalma) çökkünlükler

Amnezi • Bunamalar, amnestik bozukluk, büyük ruhsal

(bellek yitimi) örselenmelere bağlı disosiyatif bozukluklar

• Anıların çarpıtılması sonucu ortaya çıkan, gerçeklerin ve

Paramnezi düşlemlerin birbirine karıştırıldığı bellek bozukluğudur.

54
 • Neden olan durum veya etkenin
başlamasından sonra ortaya
Anterograd
Amnezi çıkan olaylara yönelik bellek
kaybı Wernicke- Korsakoff
sendromunda görülür.

• Neden olan durum veya etkenin

Retrograd
Amnezi başlamasından önce ortaya çıkan
olaylara yönelik bellek kaybı

55
 BELLEK BOZUKLUKLARI
• Burada başlıca bozukluk, geçmişini unutup,
Füg birden, beklenmedik bir biçimde evinden ya da
alışageldiği işyerinden ayrılıp gitmedir

Film • Özellikle aşırı alkol kullanımı sonrasında,

alkollü durumda yaşanan geçmiş
kopması yaşantının ayıklık durumu
(blackout) hatırlanamaması durumudur

• Geçmişte yaşanan bir olayın, kişinin içinde

Retrospektif bulunduğu duygusal, bilişsel ve sanrısal
duruma bağlı olarak çarpıtılmasıdır. Paranoid
falsifikasyon hastaların geçmiş yaşantılarını hezeyan
sistemleri ile ilişkilendirmesi
56
BELLEK BOZUKLUKLARI

■ Deja Entandu: Bir şeyi daha önce işittiğini sanmak

■ Deja Fait: Bir şeyi daha önce de yaptığını sanmak
■ Deja Pense: Bir şeyi daha önce de düşünmüş olduğunu sanmak
■ Deja Vu: Bir şeyi ya da kimseyi daha önce görmüş olduğunu sanmak
■ Jamais Vu: Bildiği ve gördüğü bir şeyi ya da kimseyi hiç görmemiş olduğunu
sanmak
■ Konfabülasyon: Anımsanamayan olaylar yerine hikayeler uydurmak. Daha çok
demansta görülür

57
-DİKKAT VE KONSANTRASYON
Dikkat
Bir yaşantının belirli bölümlerine, bir konu ya da nesneye karşı
zihinsel süreçleri yoğunlaştırabilme ve bunu sürdürebilme
becerisidir.

■ Seçici (Volanter, İstemli) Dikkat: Belirli ve ilgi duyulan konu ya

da nesneler üzerine istemli olarak dikkatin yöneltilmesidir.
■ Spontan (İstemsiz) Dikkat: Bilinçli bir çaba göstermeden
kişinin çevresindekilerin farkında oluşudur.

58
DİKKAT VE KONSANTRASYON

■ Distraktibilite: Küçük bir uyaranla dikkatin bir konudan

diğerine kaymasıdır.
■ Seçici Dikkatsizlik: Sadece anksiyete doğuran şeyleri
görmezlikten gelme, dışlama
■ Hipervijilans: Tüm iç ve dış uyaranlara karşı aşırı dikkat
hali

59
DİKKAT VE KONSANTRASYON
■ Zihinsel ve bedensel yorgunluklar, keder, sıkıntı, öfke
sırasında ve depresyon, anksiyete, şizofreni ve bazı organik
ruhsal bozukluklarda dikkat azalır.
■ Manik hastalarda, hezeyanlı, hallusinasyonlu, paranoid
hastalarda belirli obje ya da durumlara karşı dikkat artması
görülebilir. Yine bazı obsesif hastalarda dikkat artışı
gözlenebilir.
■ Bazı nevrotik hastalarda, hastanın bazı durum ve objeleri
görmemezlikten gelmesi şeklinde seçici dikkatsizlik
görülebilmektedir.
60
Dikkat Muayenesi
■ Dikkat muayenesi kolaylıkla yapılabilir. Hastanın gözünü
kapatması istenip görüşme odasında neler olduğu
sorularak spontan dikkat, herhangi bir sözcük verilip
bunun harflerini geriye doğru sırayla sayması istenerek
volenter (seçici) dikkat muayenesi yapılabilir

61
3. ALGI

Algılama, uyaranların duyu organları aracılığı ile beyne iletilmesi ve

değerlendirilmesidir.
Sağlıklı bir algılama fonksiyonunun gelişebilmesi için;
 işlevi tam bir duyu organına
 belli bir eşiğin üzerinde uyaran şiddetine
 sağlam ileti yollarına
 bu uyaranları değerlendirip zihinsel işlevlere dönüştürecek
merkezlere gerek vardır.
62
 3. ALGI
Algısal bozukluklar, algısal çarpıtmalar ve yanılmalar şeklinde
görülmektedir.
■ ALGISAL ÇARPITMALAR
Algılanan durumların yoğunluğunda artma Hiperestezi, azalma Hipestezi.
Dismegalopsi: Objelerin gerçekte olduklarından daha farklı biçimde
algılanmasıdır.
■ ALGISAL YANILMALAR
Depersonalizasyon: Kişinin kendisini vücudundan ayrılmış gibi hissettiği ve kendi
vücuduna ya da zihinsel süreçlerine dışarıdan bir gözlemciymiş gibi bakıyor
olduğu algı biçimi. Şizofreni, disossiatif boz, depresyon ve toksik psikoz
Derealizasyon: Depersonalizasyona benzer algılar çevre için geçerlidir. Dış
dünyanın acayip ve gerçek dışıymış gibi göründüğü algı biçimi. Ör: insanlar
tanıdık değildir veya mekanik bir yaratıktır.
63
Algısal Yanılmalar (devam)
■ İllüzyon (Yanılsama): Gerçek bir uyaranın yanlış algılanması ya da
yorumlanması. Ör; yaprak hışırtısını konuşma sesleri olarak duymak, duvardaki
lekeleri böcek gibi görmek. En sık görme ve işitme illüzyonu görülür. Genellikle
bilinçlilik düzeyinin azaldığı durumlarda görülür. Örneğin deliriumda hasta
cansız nesneleri insanmış gibi algılayabilir. Hastanın odasındaki aydınlatmanın
kötü olması ve uyarı düzeyi azlığında daha sık ortaya çıkar.
■ Halüsinasyon (Varsanı): İlgili duyu organını ilgilendiren bir dış uyaran
olmaksızın ortaya çıkan, gerçek bir algıymış gibi duyumsanan duyusal algıdır.
En sık işitme ve görme halüsinasyonları görülür. Aşırı yorgunluktan psikoza
kadar geniş yelpazede görülebilir.

64
Algısal Yanılmalar (devam)
Basit Halüsinasyonlar: Tek bir duyuya ait ve kısa süreli
Karmaşık Halüsinasyonlar: Birden fazla duyuya hitap eden
■ Görme
■ İşitme
■ Tat (Gustatuar)
■ Komut
■ Koku (Olfakötr)
■ Dokunma (Taktil)
65
 Schneider’in tanımladığı halüsinasyonlar
■ Birbiriyle Konuşan/Tartışan Sesler: Genellikle kendisi hakkında bir tarafın
olumlu, diğer tarafın olumsuz şeyler söylediği konuşma ve tartışmalar duyar.
Ancak bu konuşmaların hastayla ilgili olma zorunluluğu yoktur.
■ Düşüncelerin Duyulabilmesi: Düşüncelerinin söylendiğini ve bunları
duyduğunu ifade eder, bazen de bu seslerin yankılandığını ifade eder.
■ Yorum Yapan Sesler: Hastanın davranışları ya da düşünceleri hakkında
çoğunlukla eş zamanlı yorum yapan sesler duymasıdır. Bu yorumlar daha çok
aşağılayıcı ve eleştirel niteliktedir.
Diğer bazı halüsinasyonlar şunlardır:
■ Somatik Halüsinasyonlar: Kişinin bedeniyle ilgili gerçek dışı duyumlarının
olmasıdır.
■ Hallüsinozis: Kronik alkol kötüye kullanımı sırasında ve bilincin açık olduğu bir
sırada ortaya çıkan, çok uzun süreli çoğunlukla işitsel halüsinasyonlardır. Hasta
algılarının gerçek olmadığının farkındadır.
66
4.DÜŞÜNCE VE DIŞAVURUMU
(KONUŞMA)
■ Düşünce Süreci ve Düşünce İçeriği olarak
değerlendirme yapılır.
■ Düşünce süreci bozuklukları konuşma ile ilgili sorunları
kapsar. Düşünce içeriğinde ise hezeyanların varlığı (sanrılar)
ve türü değerlendirilir.
■ Dilin dışavurum bozukluklarına Afazik Bozukluklar denir.

67
Düşünce Süreci ile ilgili Bozukluklar
■ *Ayrıntıcılık: Ayrıntılara aşırı girilse de varılmak istenen noktaya
varılır.
■ Çevresel konuşma: Sorulan sorulara verilen yanıtların konuya
teğet geçmesi hatta bazen tümüyle ilgisiz kalması durumu.
Çağrışımların amaca yönelik olmaması sonucunda amaca
ulaşılamaması
■ Çağrışımlarda dağınıklık: Cümlelerin anlamsızca dizilimi
■ Enkoherans: Kelimelerin anlamsızca dizlimi
■ Distraktibl Konuşma: bir konudan bahsederken dikkatinin birden
başka bir uyarana kayarak konuyu değiştirmesi.
68
Düşünce Süreci ile ilgili Bozukluklar
■ Düşünce (fikir) uçuşması: Düşüncelerinin konuşma hızına
yetişememesi sonucunda oluşan hızlı konuşma biçimi.
“düşüncelerin zihinde adeta birbirleri ile yarıştıkları hissi”. Akut
manik durumlar. «Düşüncelerinizin sanki yarışıyor gibi birbirlerinin
peşi sıra geldiği oluyor mu?»
■ *Logore: Konuşma mantıklı, miktarı ve hızı artmıştır.
■ *Basınçlı konuşma: Çok konuşma ve hızlı konuşma ile belirli, araya
girilmesi zor ya da olanaksız olan konuşma biçimi. Hiç kimse
dinlemiyor olsa veya uyaran olmasa bile konuşmasını sürdürür.
■ *Çağrışım artması

69
 Düşünce Süreci ile ilgili Bozukluklar
■ Blok: Düşüncelerin ya da görüşlerin anlatımı bitirilmeden önce düşüncenin akışında birden
bir kesilmenin olması. Söyleneceklerin anımsanamaması. Şizofrenide görülür.
■ Konuşma yoksulluğu: Konuşma miktarının kısıtlı olması. Kısa, somut ve ayrıntıdan yoksun
konuşma. Bazı soruları yanıtlamadan bırakabilirler.
■ Persevereasyon: Yeni bir uyaran gelmesine karşın önceki uyarana göre yanıt vermeyi
sürdürme.
■ Sözcük salatası: Sözcüklerin ve deyişlerin enkoheran karışımı.
■ Neolojizm: Diğer sözcüklerin hecelerini yan yana getirerek yeni sözcükler türetme
■ Koprolali: Kompülsif şekilde açık saçık sözcükler söyleme
■ Ekolali: Söylenen sözcükleri papağan gibi tekrarlama. Katatonik şizofreni, mental
retardasyon, Alzheimer
■ Klang Çağrışım: Sözcüklerin anlamlı bir birlikteliği olmadan ses uyumu göstererek konuşma.
0 1 adana boya badana, 0 2 Adıyaman senin adın pek yaman0 3 afyon o güzel bir kamyon
04 Artvin doktor bey verdiğin ilaçlarla sen beni çökerttin.
70
Düşünce İçeriği ile ilgili Bozukluklar
Sanrılar, Obsesyonlar, Fobiler
■ Hezeyan (Sanrı, Delizyon, Delir): Diğer insanların inandıklarına
bakmaksızın mevcut düşüncenin hatalı olduğuna dair kesin kanıtlar olmasına
rağmen değiştirilmeyen ve dış gerçeklikten doğru olmayan anlamlar
çıkartmaya dayalı yanlış inanç.
■ Bu inanç kişinin bağlı olduğu kültürün ya da alt kültürün diğer üyelerince
genelde kabul gören bir inanç da (dinsel inanç gibi) değildir.
■ Sanrısal inanç bir süreklilik gösterir ve bazen kişinin davranışlarından böyle
bir sanrısal inanca sahip olduğu anlaşılabilir.
■ Kronik şizofrenide hastaların sanrısal inançlarının duygu ve davranışlarını
etkilemediği görülebilmektedir. Buna çifte yönelim denir. Kendini bir kral
sanıp döküntü bir evde yaşamak.
71
 Sık görülen hezeyan türleri
■ Grandiyöz (Büyüklük, Megalomanik) hezeyan: Çok değerli, güçlü, zengin, bilgili
olma, üstün kimliği olma ya da ünlü bir kişi ile özel bir ilişkisi olma şeklindeki
nanış biçimi
■ Perseküsyon (Kötülük görme) hezeyanı: Kişinin kendisinin veya bir yakınının
saldırıya uğradığı, ona rahat verilmediği, aldatıldığı, el birliği ile komplo
yapıldığına yönelik hezeyan tipi
■ Referans (alınma) hezeyanı: Hastanın etrafında dönen kimi zaman, hatta çoğu
kez sıradan gelişmelerin kendisi ile ilgili olduğu inancı. Bu hezeyanlar televizyon,
radyodaki bir yayının, sözün kendisi ile ilgili olduğunu düşünmesi, insanların
eylem ve jestlerinin kendisine yönelik olarak algılaması. Referans hezeyanlarının
çoğu perseküsyon ve grandiyöz içerikli olmaktadır.
«Gazetelerde, dergilerde okuduğunuz bazı yayınların, radyoda dinlediğiniz bazı
konuşmaların ya da televizyonda seyrettiklerinizin size yönelik olduğunu, sizin için bir
takım mesajlar taşıdığını düşündüğünüz oldu mu?»
72
■ Erotomanik Hezeyan: Genellikle sosyo-ekonomik açıdan üst düzeydeki
birinin kendisine aşık olduğuna inanma
■ Somatik Hezeyan: Bedensel bir hastalığı ya da bir anormalliği olduğuna
inanma.
■ Suçluluk veya günahkarlık hezeyanı: Yaptıkları ya da olduklarını
düşündükleri şeyler için tanrı veya insanlar tarafından
cezalandırılacaklarına ya da kendileri yüzünden felaketler olacağına
inanma.
■ Yoksulluk hezeyanı: Hiçbir şeylerinin olmadığına ya da her şeylerini
kaybedeceklerine inanma. Suçluluk ve yoksulluk hezeyanları, daha çok
psikotik depresyonda görülürler.
■ Kıskançlık Hezeyanı: Eşinin ya da cinsel partnerinin kendisini aldattığına
inanma.
■ Nihilistik Hezeyan: Ölmüş, yok olmuş olduğuna inanma
73
 Schneider’in tanımladığı hezeyanlar
■ Düşüncelerin Çekilmesi: Düşüncelerinin başkaları ya da bir takım güçler tarafından
zihninden çekilip alındığına inanma.
■ Düşüncelerin Okunması: insanların, düşüncelerini ve zihninden geçenleri anladığına
inanma.
■ Düşünce Sokulması: Bazı düşüncelerin başkaları tarafından zihnine sokulduğuna inanma.
■ Düşüncelerin Yayılması/Yayınlanması: Düşüncelerinin başkaları tarafından duyulacak
şekilde yayınlandığına inanma.
■ Edilgen Duygular: Duygularının başkaları tarafından oluşturulduğuna ya da yönlendirildiğine
inanma.
■ Edilgen Dürtüler: Başka insan ya da güçlerin kendisini bir şey yapmak zorunda olması için
yüklediğine inanma
■ Edilgen Eylemler: Davranışlarının başkaları veya güçler tarafından yaptırlıdığına inanma.
■ Kontrol Edilme Hezeyanları: Düşünce, duygu ya da dürtülerinin başka insanlar ya da güçler
tarafından kontrol edildiğine inanma.
74
 Obsesyonlar (takıntılar)
■ Kişiye saçma ya da anlamsız gelmesine karşın, durduramadığı, zihninden
atamadığı, tekrarlayıcı düşünce veya dürtülerdir. Bu düşünceleri gidermek
için yapılan eylemlere ise kompulsiyon denir. Kişinin sık sık ellerinin kirlenmiş
olabileceğini düşünmesi bir obsesyon, rahatlamak için gidip ellerini yıkaması
ise bir kompulsiyondur.
■ Kirlilik Obsesyonları: Ellerinin ya da bedeninin kirli olabileceğine ilişkin
takıntılı düşünceler.
■ Zarar Verme Obsesyonları: Birilerine zarar verebileceği ya da onların zarar
göreceğine ilişkin takıntılı düşünceler.
■ Sayı Sayma Obsesyonları: Zihninden takıntılı bir biçimde sayı sayma. Bazen
mesela kalorifer dilimlerini, perde kıvrımlarını vb. sayma biçiminde görülür.
■ Cinsel Obsesyonlar: Başkalarının cinsel organlarına bakarsam ya da bakıyor
muyum; birine cinsel bir eylemde bulunursam, biri bana cinsel tacizde
bulunursa gibi obsesyonlardır.
75
 Fobiler (Korku)
■ Somut bir tehdit olmamasına karşın görülen yersiz, aşırı korkulardır. Korku duyulan durum ya da nesne ile
karşılaşıldığında, kişi kendisine de aşırı gelse bile korku, anksiyete ve panik yaşar. 100’den fazla korku tablosu
tanımlanmıştır. Sık görülen fobilerden bazıları şunlardır: Özgül Fobiler: Belirli bir nesne ya da durumla sınırlı
fobilerdir.
■ Hayvan Tipi: Kedi, köpek, böcek, yılan vb.
■ Doğal Olaylar: Gök gürültüsü, fırtına, yıldırım, sel vb.
■ Kan, enjeksiyon, yara tipi durum fobileri: Taşıta binmek, uçak, asansör, köprü, yükseklik.
■ Diğer Özgül Fobiler: Hastalık bulaşması, boğulma, ağrı, yüz kızarması (eritrofobi), yabancılar.
■ Agorafobi: Kelime anlamı açık alan, meydan korkusudur. Klinikte daha çok panik bozukluğu ile birlikte görülür.
Hasta panik nöbeti geçirmekten ve bu sırada bulunduğu yerden çıkamayacağı veya bir hastaneye gidemeyeceği
için, özellikle yalnız başına dışarı çıkmaktan, toplu taşıma araçlarına binmekten, kapalı yerlere, sinema, tiyatro
gibi mekanlara girmekten kaçınır.
■ Sosyal Fobi: Başka insanların yanında yapacağı kimi etkinliklerin küçümsenmesine ya da beğenilmemesine yol
açabileceğini düşündüğü için, toplum içinde yemek yemek, konuşmak, dans etmek gibi çeşitli etkinliklerden bir
veya birkaçından ya da hepsinden sıkıntı duyma ve kaçınma durumudur.
■ Eritrofobi: Yüz kızarması korkusu.
■ Klostrofobi: Kapalı ve dar alanlara girme korkusu.
76
5. DUYGULANIM ALANI VE BOZUKLUKLARI
Duygudurum: Bireyin sürekli olarak, belli bir zaman dilimi içinde kendisini
nasıl hissettiği ile ilgili durumdur.
Duygulanım: Bireyin yaşadıklarına ve düşündüklerine eşlik eden ve dışarıdan
gözlenebilen anlık duygu durumudur.
DUYGUDURUM (MOOD)
DUYGULANIM (AFFECT)

77
Duygudurum
Ötimi: Bireyin duygu durmunda çökme ya da yükselmenin olmadığı, normal bir duygu
durum içinde olduğunu ifade etmektedir.
Yükselmiş, taşkın duygudurum: Kişinin duygularını sınır tanımadan yaşadığı durumdur.
Disforik (Çökkün) duygudurum: Duygularda, üzüntü ve kederin baskın olması.
Öfori: Yaşanan olaylarla ve gerçeklerle uyumlu olmayan, abartılı ruhsal yönden kendini
iyi ve neşeli hissetme.
İrritabl duygudurum: Kızdırılabilme ve öfke çıkartabilme eşiğinin düştüğü duygudurum.
Yas: Gerçek bir kayba bağlı olarak ortaya çıkan üzüntü duygusu.
Anhedoni: Doyum sağlanan etkinliklere karşı hiç ilgi duymama. Zevk almama.
Endiferans: Kişinin çevresinde olup bitenlere karşı ilgisiz ve kayıtsız kalması.
Apati: Çevreden kopukluk ve endiferansın eşlik ettiği donuk duygusal tonus
(duygusuzluk durumu).
78
Duygudurum
■ Aleksitimi: duyguları tanıma ve tanımlama zorluğu
■ Ajitasyon: Motor huzursuzlukla birlikte yoğun anksiyete duyma
■ Hostilite: Agresyonun duygusal karşılığı. Düşmanca duygular besleme
■ Anksiyete: Disfori duygusu ve gerginliğin somatik belirtileri eşliğinde, gelecekte
olabilecek bir talihsizlik ya da tehlikeyle ilgili olarak endişeli beklentiler içinde
olma durumudur.
■ Beklenti anksiyetesi: Fobik hastalar sadece belirli nesnelerin ya da durumların
varlığında değil, aynı zamanda bunları düşündüklerinde de anksiyete duyarlar.
■ Depresyon: Tek başına bir duygu olarak depresyon keder, üzüntü, yalnızlık,
umutsuzluk çaresizlik duygusu olarak tanımlanmaktadır.
■ Panik: Bunaltıcı korku ve endişe duygularının ve otonomik boşalımın eşlik
ettiği, epizodik ortaya çıkan ve akut başlayan yoğun anksiyete atağı.
79
 Duygulanım bozuklukları
■ Uygun duygulanım: Bireyin yaşadığı, düşündüğü ve konuştuğu ile dışa vuran
duygulanımı arasında bir uyumun olması durumudur.
■ Uygunsuz duygulanım: Bireyin yaşadığı, düşündüğü ve konuştuğu ile dışa vuran
duygulanımı arasında uyumun olmaması
■ Donuk (tekdüze) duygulanım: Duygunun dışavurumunda çok az belirti olması ya da hiç
belirti olmaması
■ Künt duygulanım: Duygulanımın dışavurumunun yoğunluğunda belirgin azalma olması
■ Kısıtlı duygulanım: Duygulanımın dışavurumunun yoğunluğunda hafif bir azalma
olması
■ Labil duygulanım: Öfori, çökkünlük, anksiyete arasında gidip gelmelerin olması.
■ Ambivalans: Bieryin aynı konu ile ilgili aynı anda zıt yönelimli iki duygulanımı birlikte
yaşaması halidir.
80
 6. DAVRANIŞ ALANI VE BOZUKLUKLARI
■ Psikomotor Retardasyon: Bireyde motor aktivitelerin azalması halidir.
■ Agresyon: Kızgınlık öfke ve hostilite duygularının motor karşılığıdır.
■ Psikomotor Ajitasyon: Dış uyaranlardan etkilenmeyen, kızışmış motor davranış. Huzursuzluktan
(iç uyarandan) dolayı yerinde duramama
■ Akatizi: Huzursuzluk, adımlama ve yineleyen oturup kalkmaların olduğu durum. Antipsikotik yan
etki.
■ İmpulsif Davranış: Düşünmeden ve olası sonuçları öngörmeden dürtüsel davranmadır.
■ Hiperaktivite: Huzursuzluk ve agresyonun etkin olduğu hareketlerde artma durumu
■ Hipoaktivite: Düşüncelerin gelmesinde, konuşmada ve hareketlerde görünür bir yavaşlama
olması
■ Katalepsi: Bireyin uzun süre hareketsiz kalması durumudur. Balmumu esnekliği. Dışardan verilen
postürü korur. (en az 15 saniye) Katatonik şizofreni ve histeri.
■ Katapileksi: Çoğu zaman kahkaha atma, öfkelenme, korkma yada şaşırma gibi yoğun duygulara
eşlik eden ve kişinin yere düşmesiyle sonuçlanan, birden ortaya çıkan iki taraflı kas tonusu kaybı
epizotlarıdır.(narkolepsi)
81
■ Katatoni: motor hareketsizlik ya da belirli biçimlerde aşırı motor etkinlik, aşırı negativizim, mutizm,
potür alma, katalepsi, basmakalıp davranışlar, ekolali, ekopraksi gibi belirgin motor bozuklukların
görüldüğü durum.
■ Ekopraksi: Başkasının davranışlarını taklit yoluyla yineleme durumu.
■ Distoni, Akut Distoni: Dil, çene, boyun gözler ve bazen tüm vücutta görülen akut kas spazmı. İstemsiz,
süreğen, bükücü, döndürücü nitelikte kas kasılmalarıyla karakterize, tekrarlayan istemdışı hareketlere
veya geçici ya da kalıcı anormal postürlere yol açan bir hareket bozukluğudur. Nöroleptik tedavlerin
başladığı veya dozun arttırıldığı ilk beş gün içinde ortaya çıkar.
■ Tardiv diskinezi: Nöroleptik ilaçların kullanımı ile gelişen dil, çene ya da ekstremitelerin istem dışı
atetoid ve ritmik hareketleri. Genç hastalarda daha çok vücutta yaşlı hastalarda oral bölgelerde. Ağzını
şapırdatma dudaklarda bükülme dilde tekrarlayan dönme hareketleri
■ Mutizm: Yapısal bir bozukluk olmaksızın hiç ses çıkartmama, konuşmama, kakatoni, majör depresyon,
stuporda görülebilir.
■ Negativizm: Hareket etmeye yönelik yönermelere ya da girişimlere açıkça ve nedensiz bir biçimde
direnme.
■ Stereotipi: Yineleyici, görünüşte dürtüsel ve işlevsel olmayan motor davranışlar. (örn. El sıkma ya da
sallama, vücudun sallanma hareketleri, kafa vurma, eşyaları ağzına alma, kendi kendini ısırma, deriyi
kazıma, vücut boşluklarını kurcalama, kendi vücuduna vurma)

82
■ Atetotid hareketler: Kendiliğinden istemdışı yapılan yavaş, kıvrınma ve burulma
hareketleridir. Antipsikotiklerin yan etkileri.
■ Mannierizm: Yer etmiş ve alışkanlık olmuş istemdışı hareketler (örn. Selamlama
hareketleri)
■ Eyleme vuruk davranış (acting- out): Bilinçdışı istek ya da dürtünün doğrudan eyleme
dökülerek anlatılmasıdır.
■ Tremor: Kas gruplarının amaçsız ve istemdışı kontraksşyonları
■ Kompülsiyon: Kişinin obsesyonlarına bir tepki olarak ya da katı bir biçimde uygulanması
gereken kurallarına göre yapmaktan kendini alamama durumu. (el yıkama, kontrol etme)
– Dipsomani: Alkol içme kompülsiyonu
– Kleptomani: Çalma
– Nimfomani kadında Satiriazis erkekte kotius için aşırı kompulsif gereksinmenin
olması
– Trikotilmani: Saç yolma
■ Ritüel: Karmaşık davranış, bir töreni andırırcasına hep aynı düzende yapma. Anksiyeteyi
gidermeye yöneliktir.
83
7. ÖZBECERİ VE YETERLİLİK SINAMALARI

■ Hesaplama yetisi
■ Okuma ve yazma becerisi
■ Görsel-uzamsal yeterlilik
■ Soyutlama yetisi
■ Genel bilgi düzeyi
■ İçgörü ve yargılama
1)Hastanın içinde bulunduğu durumu doğru bir biçimde anlama derecesi?
2) Hastanın rahatsızlığının altında yatan nedenler doğru bir biçimde anlama
derecesi
3) Hastanın çevresinde olan bitenleri doğru bir biçimde anlama derecesi

84
7. ÖZBECERİ VE YETERLİLİK SINAMALARI

■ Mini Mental Durum Muayenesi

Oryantasyon
Dikkat
Bellek
Soyutlama
Yapılandırma

85
8. PSİKOFİZYOLOJİK ALAN
• İnsomnia: Uykuya dalmakta ve uykuyu kesintisz sürdürmekte zorluk çekme
• Hipersomnia: aşırı uykululuk
• Parasomnia: Uyku sırasında ya da uyku uyanıklık geçişleri sırasında olağandışı
Uyku davranışlar ya da fizyolojik olaylar
• Laterji: Derin uyku hali

• Hiperfaji: İştahın artması

• Anoreksiya: İştahin azalması ya da yok olması
İştah • Koprafaji: Kötü şeyler yeme

• Libidoda azalma: Cinsel ilgi ve istekte azalma

• Libidoda artma: Cinsel ilgi ve istekte artma
Libido • Özbakımını gerçekleştirmede, isteksizlik veya aşırı süslenme (uzun vakitlerini
cinsellik harcama)

86
87