Professional Documents
Culture Documents
Ses Bi̇lgi̇si̇ 2022
Ses Bi̇lgi̇si̇ 2022
sezerreyhan
2022
ÜNLÜLER
DÜZ YUVARLAK
Geniş Dar Geniş Dar
KALIN
a ı o u
İNCE
e i ö ü
ÜNLÜ UYUMLARI
1.Büyük Ünlü Uyumu
(Kalınlık-İncelik Uyumu)
Türkçede bir kelimenin ilk hecesinde kalın ünlü
bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler kalın, ince ünlü
bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur.
İLK HECE DAHA SONRAKİ HECELER
1.Kalın(a, ı, o, u) Kalın(a, ı, o, u )
2.İnce (e, i , ö, ü) İnce (e, i , ö, ü)
Boyunduruk, dudak, kırlangıç, bilezik, gelincik…
UYARI
ısırmak,kayıkçı,nitelik,bil
a, e, ı, i a, e, ı, i ek
Sürekli Ünsüzler: Önüne gelen bir ünlü ile birlikte uzun süre ses
verebilen ünsüzlerdir.
Süreksiz Ünsüzler: Ses yolunda bir anda oluşup kaybolan ünsüzlerdir.
ÜNSÜZLER
SERT YUMUŞAK
SÜREKSİZ p, ç, t, k b, c, d, g
SÜREKLİ f, s, ş, h ğ, j, l, m, n, r,
v, y, z
TÜRKÇENİN SES ÖZELLİKLERİ
1.Türkçe kelimelerin sonunda “b, c, d, g” ünsüzleri
bulunmaz. Ancak bu ünsüzler bazı sözcüklerin
sonunda anlam karışıklığını önlemek amacıyla
korunmuştur.
ad(isim) at(hayvan)
od(ateş) ot(bitki)
sac(yassı demir) saç(kıl)
TÜRKÇENİN SES ÖZELLİKLERİ
2. Alıntı kelimelerde ise “hac, şâd, yâd” gibi
birkaç örnek dışında bu kurala
uyulmuştur:
Kitap, sebep, etüt, metot, bent, ahenk…
3. Türkçe kelimelerde ünlü uyumları vardır.
4. Türkçe kelimelerin başında çift ünsüz
bulunmaz: spor, tren, plan, kroki…
TÜRKÇENİN SES ÖZELLİKLERİ
5. Türkçe kelimelerin kökünde aynı iki
ünsüz bulunmaz: millet, sıhhat, hürriyet…
6. Türkçe kelimelerde iki ünlü yan yana
bulunmaz: aile,reis, şiir, iade, şair, saat…
7. Türkçe kelimelerde uzun ünlü bulunmaz:
âlim, istiklâl, millî, kâtip, imkân, dükkân,
yadigâr,askerî…
TÜRKÇENİN SES ÖZELLİKLERİ
8. Türkçe kelimelerde “f, h, j” bulunmaz:
jeton, fikir, ihsan…
9. “o, ö” yuvarlak ünlüleri Türkçe sözcüklerin
yalnızca ilk hecelerinde bulunur. İlk hecenin
dışında bu ünlülerin bulunduğu sözcükler
Türkçe değildir:
radyo, televizyon, baron, balon, moloz…
TÜRKÇENİN SES ÖZELLİKLERİ
10. Türkçe kelime başında birkaç istisna
dışında “c, ğ , l, m , n , p, r, ş, v, z” sesleri
bulunmaz:
can, lahana, mecal,vazo, roman, limon,
ramazan…
SES OLAYLARI
1.Ünsüz Benzeşmesi (Ünsüz Sertleşmesi)
Bir sesin başka bir sesi kendine benzetmesi ya da
kendi özelliklerinden bir kısmını kazandırmasıdır. Sert
ünsüzlerden (f, s, t, k, ç ,ş h ,p) herhangi biriyle biten
sözcükler “c, d, g” ünsüzleriyle başlayan bir ek
aldıklarında, bu ünsüzler(c,d,g) sertleşir. Yani c, ç’ye ;
d, t’ye; g, k’ye dönüşür. Bu olaya “sert ünsüz uyumu”
ya da “ünsüz benzeşmesi” denir.
Ünsüz Benzeşmesi (Ünsüz Sertleşmesi)
saat + ci / saatçi
çiçek + den / çiçekten
alış + gın / alışkın
2015’de / 2015’te
İlet + gen / iletken
as + gı / askı
at + gı / atkı
aç + dı / açtı
bas + gı / baskı
Ünsüz Benzeşmesi (Ünsüz Sertleşmesi)
düş + gün / düşkün
gelmiş + dir / gelmiştir
arkadaş + ca /arkadaşça
çalış + gan / çalışkan
unut + gan / unutkan
sanat + cı / sanatçı
seç + gin / seçkin
coş + gu / coşku
değiş + dir + mek / değiştirmek
simit+ci / simitçi
UYARI:
1. “de, da” bağlacı, sert ünsüzlerin benzeşmesi
kuralından etkilenmez.
Ahmet te aramızda olacak.(Yanlış)
Ahmet de aramızda olacak.(Doğru)
2. Ek olan “ –de, -da ” kendinden önce gelen
sözcükten etkilenerek “ – te, -ta” olur.
YANLIŞ DOĞRU
Seviyor, gülüyor
c. “y” kaynaştırma ünsüzü yalnızca “de-” ve “ye-”
eylem kökündeki “e” geniş ünlüsünü (“deyip,
deyince” sözcükleri dışında) daraltır.
De + y + ecek / diyecek
De + y + en / diyen
De + y + erek / diyerek
De + y + e / diye
De + y + elim / diyelim
Ye + y + en / yiyen
Ye + y + ecek / yiyecek
Ye + y + erek / yiyerek
Ye + y + elim / yiyelim
UYARI: “-yor” ekini alan her sözcükte ünlü
daralması gerçekleşmez. Daralma olması için “-yor”
ekinin ekte ya da kökte bir ses değişimi meydana
getirmesi gereklidir.
bak + ı + yor (kök –k ile bitiyor)
sor + u + yor
gül + ü +yor
gel + i + yor (kök –l ile bitiyor)
sev + i + yor
tut + u + yor
(yardımcı ünlü)
UYARI: Söyleyişteki ünlü daralmaları yazıya
geçirilirse bunlar, yazım yanlışı kabul edilir.
bilmiyen (yanlış) / bilmeyen (doğru)
söyliyen(yanlış) / söyleyen(doğru)
oynıyalım(yanlış) / oynayalım(doğru)
ağlıyarak (yanlış) / ağlayarak (doğru)
anlıyan (yanlış) / anlayan (doğru)
dinliyen (yanlış) / dinleyen
6.Kökte Ünlü Değişmesi(Kalınlaşması)
ben + e / bana
sen + e / sana
7.Ünlü Düşmesi (Hece Düşmesi)
Cümle Vurgusu :
Cümlede , amacımız açısından önemli olan
kelimenin
veya kelime grubunun diğerlerinden daha baskılı
söylenmesine “ cümle vurgusu ” denir.
Dikkat
Dikkat !..
!..
“ Fiil cümleleri”nde vurgu , yükleme en yakın
sözcük
veya sözcük grubu üzerindedir.
Vurgu Fiil
Dolaylı Tümleç Cümlesi
Dikkat
Dikkat !..
!..
İsim cümlelerinde vurgu ;
YÜKLEM üzerindedir.
İsim cümlesi
Vurgu