Metody

wyznaczania
stałej
grawitacji 
Dawid Zając
Wczesne Istnienie stałej wynika z prawa powszechnego ciążenia Newtona opublikowanego w latach
80. XVII wieku (chociaż jej zapis jako G datuje się na lata 90. XIX wieku), ale nie jest obliczony

określanie 
w jego Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica, gdzie postuluje odwrotność kwadratu.
prawo grawitacji. W Principia Newton rozważał możliwość pomiaru siły grawitacji poprzez
pomiar ugięcia wahadła w pobliżu dużego wzgórza, ale uważał, że efekt byłby zbyt mały, aby

wielkości można go było zmierzyć. Niemniej jednak oszacował rząd wielkości stałej, gdy przypuszczał,
że „średnia gęstość ziemi może być pięć lub sześć razy większa od gęstości wody”, co jest
równoważne stałej grawitacyjnej rzędu:
G ≈ (6,7±0,6)×10-11 m3⋅kg-1⋅s-2
W 1738 roku pomiaru dokonali Pierre Bouguer i Charles Marie de La Condamine w ich
„wyprawie peruwiańskiej”. Bouguer zbagatelizował znaczenie ich wyników w 1740 roku,
sugerując, że eksperyment przynajmniej dowiódł, że Ziemia nie może być pustą skorupą, jak
sugerowali niektórzy myśliciele tamtych czasów, w tym Edmond Halley.
Eksperyment Schiehalliona, rozpoczęty w 1772 i zakończony w 1776, był pierwszym udanym
pomiarem średniej gęstości Ziemi, a więc pośrednio stałej grawitacyjnej. Wynik
przedstawiony przez Charlesa Huttona sugerował gęstość 4,5 g/cm3 (4.5 razy gęstość wody),
około 20% poniżej współczesnej wartości. 
To natychmiast doprowadziło do szacunków dotyczących gęstości i mas Słońca, Księżyca i
planet, wysłanych przez Huttona do Jérôme'a Lalande'a w celu włączenia ich do jego tablic
planetarnych. Jak omówiono powyżej, ustalenie średniej gęstości Ziemi jest równoważne
pomiarowi stałej grawitacyjnej, biorąc pod uwagę średni promień Ziemi i średnie
przyspieszenie grawitacyjne na powierzchni Ziemi, poprzez ustawienie na rysunku obok.
Na tej podstawie wynik Huttona z 1778 r. jest równoważny G ≈ 8×10−11 m3⋅kg–1⋅s−2.
Metoda wagi skręceń
Henry'ego Cavendisha
Spośród kilku metod wyznaczania stałej grawitacji, opisze
tutaj najstarszą i najbardziej znaną metodę wagi skręceń
Henry Cavendisha (1798).

Na cienkiej, sprężystej nici, będącej osią obrotu, zawieszono

poziomo lekki pręt P, obciążony na obu końcach kulkami o
jednakowych masach m, tak że może on obracać się w
płaszczyźnie poziomej. W pobliżu tych kulek, na podstawie,
którą można obrócić, umieszcza się symetrycznie, dwie duże
kule o masach M, tak by każda przyciągała „swoją” masę m
z taką samą siłą. 
Pod wpływem przyciągania grawitacyjnego będzie
następował obrót pręta i skręcanie nici, na której jest on
zawieszony. W zależności od tego, z której strony mas m
zbliżymy masy M kierunek obrotu pręta będzie różny.
Skręcenie nici spowoduje powstanie sił sprężystych,
przeciwdziałających obrotowi. 
Warunkiem równowagi statycznej takiego układu jest
warunek, aby moment pary sił przyciągania grawitacyjnego
obu par kulek 2 Ng, i moment sił sprężystości Ns były sobie
równe. Pierwszy z nich obliczymy mnożąc siłę grawitacji
obliczoną wg wzoru przez odległość d środka masy m od osi
obrotu.
Upłynęło wiele lat po Cavendishu, zanim sformułowanie prawa powszechnego ciążenia wykorzystujące stałą grawitacji stało się
standardem. Jedno z pierwszych odniesień do G pochodzi z 1873 roku, tj. 75 lat po pracach Cavendisha. Cavendish swoje wyniki
wyraził jako gęstość Ziemi, a swój eksperyment w korespondencji określał jako „ważenie świata”. Późniejsi autorzy przekształcili
jego wyniki do formy współczesnej, gdzie:
Po przejściu na jednostki SI i podstawieniu gęstości Ziemi wyznaczonej przez Cavendisha 5,448 g · cm−3 otrzymujemy
 G = 6,74 · 10−11 m³ kg−1 s−2,
co różni się tylko o 1% obecnie stosowanej wartości 6,67408 · 10−11 m3 kg−1 s−2.
Z tego powodu historycy nauki twierdzą, że Cavendish nie zmierzył stałej grawitacji.
Jednakże fizycy często stosują jednostki, w których stała grawitacyjna przyjmuje inną postać. Wśród stałych astronomicznych
zastosowanie znajdowała stała grawitacyjna Gaussa (k) zaproponowana przez Gaussa w Theoria motus corporum coelestium in
sectionibus conicis solem ambientum („Teoria ruchu ciał niebieskich poruszających się po krzywych stożkowych wokół Słońca”) z
1809 roku, a porzucona w 2012 roku, kiedy to Międzynarodowa Unia Astronomiczna przestała jej używać. Wiązała się ona
z jednostką astronomiczną, w związku z czym eksperyment Cavendisha można uznać za jej pomiar. W czasach Cavendisha fizycy
stosowali te same jednostki dla masy i ciążenia. W efekcie, biorąc g jako przyspieszenie standardowe, a R ziemi było znane, pziemi
pełniło rolę odwrotności stałej grawitacyjnej. Z uwagi na to, gęstość Ziemi była mocno poszukiwaną wartością w tamtych czasach,
co potwierdzają również wcześniejsze próby jej wyznaczenia, np. eksperyment Schiehallion z 1774 roku.
Dlatego też, w ogólności, fizycy przypisują Cavendishowi zasługi, że to on jako pierwszy zmierzył wartość stałej grawitacji
 Nowoczesne określanie
wielkości
Paul R. Heyl (1930) opublikował wartość 6,670(5)×10 −11 m3⋅kg–1⋅s−2 (niepewność względna 0,1%),
poprawiła się do 6,673(3)×10−11 m3⋅ kg–1⋅s−2 (niepewność względna 0,045% = 450 ppm) w 1942 r.
Opublikowane wartości G pochodzące z precyzyjnych pomiarów od lat 50. pozostawały zgodne z
wartością Heyla, ale w granicach niepewności względnej około 0,1% (lub 1000 ppm) zmieniały się
dość szeroko i nie jest do końca jasne, czy niepewność została zmniejszona w ogóle od pomiaru w
1942. Niektóre pomiary opublikowane w latach 80. i 2000. w rzeczywistości wykluczały się
wzajemnie. Ustalenie wartości standardowej dla G z niepewnością standardową lepszą niż 0,1%
pozostaje zatem raczej spekulacją.
Do 1969 r. wartość zalecana przez Narodowy Instytut Standardów i Technologii (NIST) była
cytowana ze standardową niepewnością 0,046% (460 ppm), obniżoną do 0,012% (120 ppm) do
1986 r. Jednak ciągłe publikowanie sprzecznych pomiarów doprowadziło NIST znacznie zwiększył
niepewność standardową w zalecanej wartości z 1998 r., o współczynnik 12, do standardowej
niepewności 0,15%, większej niż podana przez Heyla.
Niepewność została ponownie obniżona w 2002 i 2006 r., ale ponownie podniesiona, o bardziej
konserwatywne 20% w 2010 r., dorównując standardowej niepewności 120 ppm opublikowanej w
1986 r. W przypadku aktualizacji z 2014 r. CODATA zmniejszył niepewność do 46 ppm, mniej niż
połowę wartości z 2010 r. i jeden rząd wielkości poniżej zalecenia z 1969 r.
Poniższa tabela przedstawia
zalecane przez NIST wartości
opublikowane od 1969 roku:
W styczniowym wydaniu Science, Fixler et al. opisał pomiar stałej
grawitacyjnej nową techniką, interferometrią atomową, podając wartość
G = 6,693(34)×10−11 m3⋅kg−1⋅s−2, 0,28% (2800 ppm) wyższą niż CODATA 2006
wartość. Ulepszony pomiar zimnych atomów przez Rosi et al. opublikowano w
2014 roku o G = 6,67191(99)×10−11 m3⋅kg−1⋅s−2. Choć znacznie bliższy przyjętej
wartości (sugeruje, że pomiar Fixlera i in. był błędny), wynik ten był o 325
ppm niższy od zalecanej wartości CODATA z 2014 r., przy nienakładających się
standardowych przedziałach niepewności.
Od 2018 r. trwają starania o ponowną ocenę sprzecznych wyników pomiarów,
koordynowane przez NIST, w szczególności powtórzenie eksperymentów
zgłoszonych przez Quinna i in.
W sierpniu 2018 r. chińska grupa badawcza ogłosiła nowe pomiary oparte na
wagach torsyjnych 6,674184(78)×10-11 m3⋅kg–1⋅s-2 i
6,674484(78)×10–11 m3⋅kg–1⋅s−2 w oparciu o dwie różne metody.
Uważa się, że są to najdokładniejsze pomiary, jakie kiedykolwiek wykonano,
ze standardową niepewnością przytaczaną tak niską, jak 12 ppm. Różnica
2,7σ między tymi dwoma wynikami sugeruje, że mogą istnieć niewyjaśnione
źródła błędów.
Pomiary z 2018 roku

Zespół naukowców powiązanych z kilkoma instytucjami w Chinach i jedną w Rosji opracował dwa nowe sposoby pomiaru stałej grawitacyjnej. W
swoim artykule opublikowanym w czasopiśmie Nature, grupa opisuje te dwie metody i opisuje ich dokładność. Stephan Schlamminger z National
Institute of Standards and Technology w USA pisze artykuł dotyczący wiadomości i poglądów na temat pracy wykonanej przez zespół w tym
samym wydaniu czasopisma.
Grawitacja jest jedną z czterech podstawowych sił natury (pozostałe to oddziaływanie słabe i silne oraz elektromagnetyzm). Pomimo setek lat
wspólnych wysiłków naukowców z całego świata, wciąż nie ma wyjaśnienia, jak to działa. Frustrację dopełnia fakt, że nikt nie był w stanie znaleźć
sposobu na zmierzenie jego rzeczywistej siły – naukowcy próbowali to robić od setek lat. W czasach nowożytnych badacze zbliżyli się jednak
bardzo do siebie – obecnie akceptowana wartość to 6,67408 × 10−11 m3 x kg-1 x s-2. W ramach tych nowych wysiłków naukowcy pracujący w
Chinach zmodyfikowali standardowy sposób pomiaru stałej grawitacyjnej — wahadła skrętne. Metoda została po raz pierwszy opracowana przez
Henry'ego Cavendisha w 1798 roku i od tego czasu była wielokrotnie modyfikowana, aby była bardziej dokładna.
W pierwszym podejściu naukowcy zbudowali urządzenie składające się z płyty krzemionkowej pokrytej metalem zawieszonej w powietrzu na
drucie. Dwie stalowe kule zapewniały przyciąganie grawitacyjne. Siłę grawitacji mierzono, obserwując stopień skręcenia drutu. Drugie podejście
było podobne do pierwszego, z wyjątkiem tego, że płyta była zawieszona na obracającym się talerzu obrotowym, który utrzymywał drut na
miejscu. W takim urządzeniu mierzono siłę grawitacji, odnotowując obrót talerza obrotowego.
W obu podejściach naukowcy dodali funkcje zapobiegające zakłóceniom powodowanym przez pobliskie obiekty i zakłócenia, w tym sejsmiczne.
Podają pomiary 6,674484 × 10-11 i 6,674484 × 10-11m3 kg-1 s-2 , które według zespołu są dokładniejsze niż inne poprzednie pomiary.
Źródła:
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Eksperyment_Cavendisha
• https://en.wikipedia.org/wiki/Gravitational_constant
• https://phys.org/news/2018-08-ways-gravitational-constant.html