OŚWIECENIE

Nurt kulturalny oraz okres w historii

Europy przypadający na koniec XVII
wieku do początku XIX wieku,
szerzący deizm, indyferentyzm religijny,
naturalizm i krytykę Kościoła.
W rozumieniu szerszym:
epoka w dziejach kultury
europejskiej między barokiem
a romantyzmem ze
sztandarowym dziełem
encyklopedią
powszechną i mottem:
 Ludzie oświecenia najbardziej cenili to, co można pojąć rozumem.
Ważna cecha oświecenia to sekularyzacja państw europejskich
oraz sformułowanie praw człowieka. To myśliciele tej epoki określili
doktrynę katolicką oraz nastawienie Kościoła do kultury mianem
obskurantyzmu.
• Do najważniejszych wydarzeń związanych z oświeceniem należy rewolucja francuska. Idea republiki rządzonej przez
wybrany w wolnych wyborach parlament stała się zaczynem zmian zachodzących w Europie.
• Nowy ustrój polityczny Amerykanie uczynili podstawą swojej konstytucji. Stany Zjednoczone były jednym z bardziej
udanych przykładów wprowadzenia pomysłów wieku rozumu w życie. Jednocześnie idee liberalizmu (łac. liberalis –
dotyczący wolności) stały się podstawą ekonomicznego rozwoju tego kraju.
• Wielka Brytania mimo zachowania ustroju monarchii podążyła tą samą drogą, co doprowadziło do rewolucji
przemysłowej w następnym stuleciu.
• W Prusach i Austrii udało się stworzyć zręby państwa rządzonego według rad filozofów zachowując silną władzę
monarchy; wprowadzając absolutyzm oświecony, którego symbolem są władca Prus Fryderyk Wielki i Austrii Józef II
Habsburg.
• W Polsce idee oświecenia doprowadziły do przyjęcia Konstytucji 3 maja (1791) oraz do nieudanych prób budowy
nowoczesnego państwa. Panował styl określany mianem klasycyzmu wszechpolskiego.
 NAZWA EPOKI
Nazwa epoki we wszystkich językach europejskich (fr. Les
Lumières, niem. die Aufklärung, ang. the Enlightenment, hiszp. la
ilustración. wł. l'illuminazione) odwołuje się do światła lub świateł,
rozumianego jako siła rozpraszająca mrok i zabobon. Światło jest
jedną z naczelnych metafor całej epoki.
Oświecenie w każdym z krajów przybierało swoją specyficzną
formę, wynikającą z lokalnych warunków. Stąd też wobec tych
lokalnych form oświecenia niekiedy używa się nazwy z danego
języka (np. die Aufklärung wobec niemieckiej formy oświecenia).
 RAMY CHRONOLOGICZNE
Oświecenie jest epoką w historii kultury i społeczeństw europejskich, zasadniczo przypadającą na
wiek XVIII. Jak w przypadku każdej z epok, dokładne ramy chronologiczne mają charakter umowny.
Mogą też zachodzić różnice geograficzne i w ramach poszczególnych obszarów życia do których się
odnoszą.

Za ramy chronologiczne epoki uznaje się lata 1680 - 1789. Data początkowa wiązana jest z końcem
klasycyzmu francuskiego (we Francji)[9], a ogólniej, za Paulem Hazardem za początek „kryzysu
świadomości europejskiej” (1680-1715), okresu będącego pomostem między wczesną
nowożytnością a oświeceniem. Datą końcową jest wybuch rewolucji francuskiej (1789). Okres
rewolucji i czasy napoleońskie uznawane są za epokę przejściową, a Napoleona określa się czasem
jako „ostatniego oświeceniowego despotę”.

Kwestią konwencji w ramach dyscypliny jest również stosunek oświecenia do innych epok. W historii
literatury, literatura oświecenia następuje po literaturze baroku, a zostaje zastąpiona przez literaturę
romantyzmu. Poza historią literatury, barok nie jest odróżniany wyraźnie od oświecenia i ostatnie
dekady stylu barokowego (w architekturze czy malarstwie) rozwijają się w epoce świateł. W filozofii,
gdzie barok nie jest uznawany za odrębną epokę, oświecenie jest szczytowym momentem filozofii
nowożytnej.
 GŁÓWNE KIERUNKI W LITERATURZE
• klasycyzm – kierunek, który
uznaje prymat rozumu (a nie
emocji) jako najdoskonalszego
instrumentu poznania świata.
Nakazuje - w sferze poetyki -
kierowanie się ustalonymi regułami,
dbanie o jasność i czystość języka
• sentymentalizm – kierunek,
który uznaje, że uczucie jest
ważniejsze od rozumu. Nakazuje
ufać własnemu sercu. Za cel
literatury uznaje nie nauczanie
odbiorcy, ale jego wzruszanie. Za
twórcę nurtu uznaje się
J.J.Rouseau, autora „Nowej
Heloizy”” i „Umowy społecznej”.
Jego poglądy to m.in. umiłowanie
wolności i powściągliwystosunek
wobec zdobyczy cywilizacji.
• rokoko – nurt, który niektórzy
badacze traktują jako późną fazę
baroku. za najważniejszą wartość
uznaje piękno (sztuka ma być
źródłem przyjemności, a także
zabawy). Poezję rokoka cechuje
wdzięk, galanteria, tematyka
okolicznościowa, niekiedy
konceptyzm. Jest ona lekka,
żartobliwa, często swawolna. W
Polsce poezję taką tworzył m.in.
Stanisław Trembecki
 IDEE OŚWIECENIA
• krytycyzm - jedna z idei i zasad
głoszonych w epoce oświecenia,
idąca w parze z racjonalizmem.
Krytycyzm odnosił się do starych,
tradycyjnych instytucji, do ustaleń
nauki, a także do kościoła i życia
religijnego. Wyznawcy krytycyzmu
głosili konieczność dociekania
swych racji, uznając wagę nowych
faktów, które mogą zmienić stare
przekonania. Możliwość
krytykowania nawet najbardziej
uznanych prawd wpłynęła na
nazwę tego założenia
• racjonalizm - prąd, według którego
najistotniejszą cechą i siłą człowieka
jest rozum. Racjonaliści twierdzili,
że w dochodzeniu do prawdy należy
kierować się rozumem.
• empiryzm - pogląd głoszący, że
świat należy badać poprzez
doświadczenie. Nic, czego nie
można zbadać doświadczalnie,
według empirystów nie jest prawdą
• sensualizm - pogląd głoszący, że
źródłem wiedzy są wrażenia
zmysłowe
• deizm - doktryna dotycząca wiary
w Boga. Uznaje istnienie Boga-
stwórcy, ale zakłada że nie ingeruje
on w dalsze losy świata. Odrzuca
wiarę w cuda. Uznaje nakazy
moralne, wynikające z religii
• ateizm - pogląd, według którego
Bóg nie istnieje
• utylitaryzm - doktryna głosząca,
że pożytek jednostki lub
społeczeństwa powinien stanowić
najważniejszy cel moralny
postępowania ludzi. Dążenie do
osiągania celów praktycznych
• humanitaryzm - uznawanie
godności ludzkiej, braterstwa i
równości między ludźmi za
najwyższą wartość
Prezetacje
wykonała :
Aleksandra
Poznachowska
kl. 1thp