İLAÇLARIN EMİLİMİ

ve
DAĞILIMI
• İlaçlar belirli bir dokuyu veya organı etkileyebilmek için o
etki yerinde belirli bir konsantrasyon eşiğini aşarak
ulaşmaları gerekmektedir

• ABSORBSİYON / EMİLİM
• DAĞILIM
ABSORBSİYON/EMİLİM
 ABSORBSİYON HIZINI ETKİLEYEN
FAKTÖRLER
1. İlaç ile ilgili faktörler
1. İlaç molekülünün fizikokimyasal özellikleri
1. Molekül büyüklüğü
2. Lipofiliklik
1. Lipid/su partisyon katsayısı
2. İlacın farmasötik şekli ve çözücüsünün fiziksel
özellikleri
1. Disintegrasyon/ Dissolüsyon
3. İlaç konsantrasyonu
4. İlacın farmakolojik özelliği
1. Vazokontrüktör / Vazodilatör
 ABSORBSİYON HIZINI ETKİLEYEN
FAKTÖRLER

2. Veriliş yeri ile ilgili biyolojik faktörler

a) İlacın uygulandığı yerde bulunan kan akım hızı

b) Absorbe eden yüzeyin genişliği ve geçirgenliği

İLAÇLARIN ABSORBSİYONU - EMİLİMİ
• İlaçların geçişleri;
– Pasif difüzyon
– Kolaylaştırılmış difüzyon
– Aktif transport
– Endositoz
– Reseptör aracılı endositoz
İLAÇLARIN ABSORBSİYONU - EMİLİMİ
• Pasif difüzyon
– Enerjiye gereksinim duymaz
– Konsantrasyon farkı önemlidir
– Yüksek konsantrasyondan – düşük
konsantrasyona geçiş
İLAÇLARIN ABSORBSİYONU - EMİLİMİ
• Kolaylaştırılmış difüzyon
– Yüksek konsantrasyondan – düşük
konsantrasyona geçiş
– Enerjiye gereksinim duymaz
– Bir taşıyıcı madde aracılığı ile
membranı geçer
İLAÇLARIN ABSORBSİYONU - EMİLİMİ
• Aktif transport
– Bir taşıyıcı madde aracılığı ile membranı
geçer
– Enerjiye gereksinim duyar
– Düşük konsantrasyondan – Yüksek
konsantrasyona geçiş
– Doyabilir
İLAÇLARIN ABSORBSİYONU - EMİLİMİ
• Üniport
• (Ko-transport) – simport
– Şeker/aminoasitler – Na+
• (Kontra-transport) – antiport
– Ca+2 – Na+
İLAÇLARIN ABSORBSİYONU - EMİLİMİ
• Endositoz
– Büyük molekül ağırlığa sahip
moleküller
– Pinositoz – kolloidal maddeler
– Reseptör aracılı endositoz
• Reseptörler ile kaplanmış çukur
• Reseptör aracılığı
İLAÇLARIN İYONİZASYONU
• İlaçların çoğu kimyasal olarak zayıf asid veya zayıf baz
niteliğindedir
• Bulundukları ortamda tümüyle iyonize olan ilaçların
emilimleri geç ve güç olur
• pH düşmesi asidik olan ilaçların iyonize olmalarının
azalmasına ve emiliminin kolaylaşmasına,
• Bazik olan ilaçların ise daha fazla iyonize olarak
emilimlerinin azalmasına neden olur
ABSORBSİYON SÜRECİNİN KİNETİĞİ
• Birinci derece kinetik
– Absorbsiyon hızı = ka x C
– İlacın absorbe edilen kısmının konsantrasyonu çok azaldığı için
sabit ihmal edilir
• Sıfır derece kinetiği
– İlaçların membrandan geçişi konsantrasyondan bağımsız olarak
sabit bir hız ile meydana geliyor ise söz konusudur
• Aktif transport ve kolaylaştırılmış difüzyon
• Sabit hızda ilaç salan farmasötik şekiller
İLAÇLARIN ABSORBSİYONU - EMİLİMİ
• Absorbsiyonu etkileyen faktörler
1. İlacın farmasötik formu
1. Disintegrasyon
2. Dissolüsyon
2. İlaçın hidrofilik veya lipofilik olması
• Suda yada yağda çözünebilirliği
3. Tuz halinde olma
4. Partikül büyüklüğü
5. Kristal şekli
6. Solvasyon durumu
7. Kompleks oluşumu
İLAÇLARIN DAĞILIMI
İLAÇLARIN DAĞILIMI
• İlaçların dağıldığı kompartmanlar
1. Plazma
• Vücut ağırlığının % 4’ü
2. İnterstisyel sıvı
• Vücut ağırlığının % 13’ü
3. İntrasellüler sıvı
• Vücut ağırlığının % 41’i
İLAÇLARIN DAĞILIMI
• Genellikle ilaçların doku ve organlara dağılımı pasif
difüzyon yardımı ile olur
• İlaçların plazmada dağılımları çoğunlukla homojen olmaz
• Homojen dağılıma sahip ilaçlar
– Polisakkaridler
– Dekstranlar
– Heparin
– Alkol
– Üre
PLAZMA PROTEİNLERİNE BAĞLANMA
• Albumin
– plazma protein fraksiyonunun % 50’sini oluşturur
• α1 – asit glikoprotein
• α veya β lipoproteinler
• Globulin
• Seruloplazmin
PLAZMA PROTEİNLERİNE BAĞLANMA
• İlaçların sadece plazmada bulunan bağlanmamış serbest
molekülleri kapillerden interstisyel sıvıya geçebilir
• İlaç etkinliğinin ölçüsü
– Plazmada bulunan serbest ilaç fraksiyonunun konsantrasyonudur
• Bağlı fraksiyon, ilaç deposu/ rezervuarı görevi görür
• Glomerüllerden sadece serbest ilaç fraksiyonu süzülür
• Tubuluslara sekresyonda ise bağlı fraksiyon iyi süzülür
DAĞILIM HIZI
• Dağılım hızını etkileyen faktörler
1. Difüzyon hızı
2. Doku perfüzyon hızı
3. İlacın doku komponentlerine afinitesi
4. Plazma proteinlerine bağlanma
İYON TUZAĞI
• İlaçların dağıldığı kompartmanlarda pH farkı
mevcut ise;
– İlaç iyonize olduğu kompartmanda birikme
eğilimi gösterir
– Asidik ilaçlar pH daha yüksek olan
kompartmanda
– Bazik olan ilaçlar pH daha düşük olan
kompartmanda
İLAÇLARIN DAĞILIMI
• Sekestrasyon ve depolanma
– Tetrasiklin – kemik ve diş
• Redistribüsyon – Yeniden dağılım
– Anestezik maddeler
– Beyin – Yağ dokusu
 İLK GEÇİŞ ETKİSİ – PRESİSTEMİK
ELİMİNASYON
• Enteral yoldan alınan ilaçlar
• Lipofilik ilaçlar
• Karaciğerde metabolize edilmeleri sonucu ortaya çıkar
BİYOYARARLANIM
• Vücuda uygulanan ilaç miktarının sistemik
dolaşıma geçen oranıdır
• Yüzde olarak verilir
• İntravenöz uygulanan bir ilacın biyoyararlanımı
% 100’dür
• Presistemik eliminasyon bir ilacın
biyoyararlanımını azaltır
ÖZEL MEMBRAN GEÇİŞLERİ
• Kan - beyin bariyeri
– Damar çevresinde ki astrositler
• Plasenta – fetüs bariyeri
• Kan – testis/over bariyeri
• Kan – meme duktus bariyeri
KAN-BEYİN BARİYERİ
• Kan – beyin bariyerinin yapısal özellikleri
1. Endotel hücreleri arasında aralık veya porus
bulunmaz
2. Endotel bazal membranı deliksizdir
3. Beyin kapillerleri astrosit hücrelerinden oluşan
glia katmanı ile sarılmıştır
4. Endotel lümenine geri pompalayan dışa-atım
pompaları bulunur
DIŞA-ATIM POMPALARI
• Aracı p-glikoproteindir

1. D-glukoza ve belirli heksozlara spesifik

2. Asidik ve bazik aminoasidlere
3. Büyük moleküllü ve nötral amino asidler
KAYNAK: AKILCI TEDAVİ YÖNÜNDEN TIBBİ FARMAKOLOJİ, PROF. DR. OĞUZ KAYAALP,