Bursa Teknik Üniversitesi

Kimya Mühendisliği
Endüstriyel İşletmeler ve Kimyasal Teknolojiler

NİTRİK ASİT ÜRETİMİ

Esra YAŞAR
160106041
İçindekiler
1. Nitrik Asit Tanıtımı
2. Nitrik Asitin Tehlikeleri
3. Nitrik Asitin Kullanıldığı Yerler
4. Nitrik Asitin Dünya Arz Talep Durumu
5. Nitrik Asit Üretiminin Tarihçesi
6. Nitrik Asit Çevreye Nasıl Salınmaktadır ?
7. Nitrik Asitin Üretimi

Sentetik
 NİTRİK ASİT (HNO3)
Kimyasal Adı Nitrik Asit
Kimyasal Formülü HNO3
Molekül Ağırlığı 63.02 g/mol
Nitrik Asiti Renk/Form Sarımtrak , sıvı
Tanıyalım Yoğunluk 1,339 ( % 55 ) - 1,1150 ( % 20 ) -
1,3667 ( % 60 ) g/cm³

Donma Noktası 17 ° C ( % 20 ) - 22,4 ° C ( % 60 )

Kaynama Noktası 103,4 °C ( % 20 ) - 120,4 °C ( % 60 )

Nitrik Asitin Tehlikeleri
Soluma:
Gaz ve buharı solunmamalıdır. Solunması halinde mağdur açık havaya
çıkarılmalıdır.
Cilde temas:
Cilde teması halinde temas edilen yer bol su ile yıkanmalıdır. Her türlü temasdan kaçınılmalıdır. Temas halinde
temas eden bölge bol su ile en az 15 dakika yıkanmalıdır. Tahriş etkisi geçmiyorsa doktora müracat edilmelidir.

Göze temas:
Akan su ile yıkanmalıdır ve acilen doktora başvurulmalıdır. Ciddi olarak göze zarar verebilir.
Yutma:
Yutulması durumunda ise yutan kişiye bol su içirilmelidir. Kusturulmamalı ve doktora
müracat edilmelidir.

Bazlar ve su ile çok şiddettli bir şekilde reaksiyona girer. Bazik maddelerden ve sudan
uzak tutulmalıdır.
 1. Metallerin saflaştırılmasında nitrik asit kullanılır.

2. Gübre üretiminde nitrik asit kullanılır.

3. PH indirgenmesi gereken yerlerde nitrik asit kullanılır.

4. Boya kimyasalları sektöründe nitrik asit kullanılır.

Nitrik Asidin
Kullanıldığı 5. Roket yakıtında nitrik asit kullanılır.

Yerler 6. Dinamit üretiminde nitrik asit kullanılır.

7. Patlayıcı maddelerin üretiminde nitrik asit kullanılır.

8. Gümüş nitrat üretilmesinde nitrik asit kullanılır.

9. Metallerin dağlanması işleminde nitrik asit kullanılır.

 Nitrik Asitin Dünya Arz Talep
Durumu

Talep açısından Avrupa, 2016 yılında

nitrik asit pazarında lider bölge olmuştur.
 Avrupa'daki talep, ağırlıklı olarak gübre
ve patlayıcı endüstrisinden
kaynaklanmaktadır.
Batı ve Doğu Avrupa bu bölgedeki en
yüksek nitrik asit talebine sahiptir.
Nitrik Asit Üretiminin
Tarihçesi
Güherçile, doğal halde bulunan ve adî
güherçile olarak adlandırılan potasyum nitrat
(KNO3), şili güherçilesi denilen sodyum nitrat
(NaNO3) ve duvar güherçilesi ya da toprak
güherçilesi adı verilen kalsiyum nitrat
(Ca[NO3]2) şeklinde başlıca üç nitrat türüne
verilen ortak isimdir.

Güherçile Çin ve Hindistan’da göçebeler tarafından

potasyum ve kalsiyum içeriği yüksek topraklar
üzerinde yakılan kamp ateşi sonucunda
bulunmuştur.
 Georgia's Agricola, Avrupa’da güherçile üretimi

Lazarus Ercker, Avrupa’da (1574) güherçile üretimi

B:Güherçile çözeltisinin buharlaştırılması,
F-G:Doygun güherçile çözeltisinin kristallendirilmesi
 Nitrat asidi 13.yy dan beri
bilinmektedir. Sodyum nitrat ve sülfat
asidinden olan sentezi, Glauber
tarafından yapılmıştır.

 Nitrat asidi, Birinci Dünya

Savaşından önceki yıllarda ve savaş
sırasında başlıca, Şili nitratının
(güherçilesinin) derişik sülfat asidi
ile reaksiyonundan elde
edilmekteydi.

 Alman kimyacı Fritz Haber, havadaki

azottan amonyak elde etmenin, sonra da
bunu yüksek sıcaklıkta, havadaki
oksijenle birleştirerek nitrik asit
ürettmenin mümkün olduğunu keşfetti.
 Wilhelm Ostwald adlı kimyacı da, bu yöntemin
sanayide kullanıla bilmesi için gereken buluşları
gerçekleştirdi.
Nitrik Asit Çevreye Nasıl
Salınmaktadır?
 Nitrik asit en sık endüstriyel kirlenmeye bağlı
olarak salınan NO2 (azot dioksidin) doğada suyla
birleşmesi sonucu oluşur ve asit yağmurlarının da
bir parçasıdır. Asit yağmurları insanlar tarafından
oluşturulan çevre kirliliğinin en önemli
örneklerindendir.
 Ülkemizde ise Tuzla’daki deri fabrikasında asit
tankının delinmesiyle oluşmuştur.
• Sıcaklık – Nitrik asit
buhar- sıvı faz
dağılımındaki asit
yüzdesi grafiği
 Amonyağın yakılması ile
NİTRİK
ASİTİN Havanın bileşenlerinin
ÜRETİMİ yakılması ile

Şili güherçilesinin sülfürik

asitle tepkimesi ile
 Sentetik
Amonyaktan
Nitrik Asit Üretimi
Akım Şeması
Sentetik NH3’den HNO3 Üretim Prosesindeki Aşamalar(Amonyağın
Katalitik Olarak Yakılması)

1. Amonyağın hava ile katalitik oksidasyonu ile NO üretimi

NH3(g) + 5O2(g) 4NO(g) + 6H2O(g) + Q
2. NO’nun NO2’ye oksidasyonu
2NO(g) + O2(g) 2NO2(g) + Q
3. NO2’nin suda absorpsiyonu HNO3’e dönüştürülmesi
3NO2(g) + H2O(s) 2HNO3 + NO + Q
 2 nolu tepkimede hacim azalması var
basıncın artması ve sıcaklığın azalması
dengeyi sağa kaydırır.
 3 nolu tepkimede de basıncın artması ve
sıcaklığın absorpsiyonu hızlandırır ve HNO3
üretimi artar.
 Atmosfer basıncında üretilen HNO3 derişimi
%50’dir. %50’lik seyreltik HNO3 %93’lük
H2SO4 ve 180-200℃ ‘daki buhar ile
kademeli kolonda %60-65’e kadar
deriştirilebilir.
Havanın Bileşenlerinin
Yakılması İle
 Havada elektrik kıvılcımları oluşturulursa N2 ve O2 tepkimeye
girer.

N2+ 02 + 45 kcal 2NO

Bu reaksiyonun hızı ancak 2000

2500 de oluşan dengede % 2.6 NO meydana gelir.

Sonrasında gazlar oksitlenme odalarına gönderilir ve burada

havadaki oksijen ile birleştirilerek N02 haline getirilir.
Şili Güherçilesinden
Üretimi
•Sodyum nitratın bu yöntemle eldesi , sodyum klorürle
arasındaki soğukta ve sıcakta çözünme farkına dayanır.

•Nitrat ve klorür karışımı doymuş bir çözelti verinceye

kadar çözündürülüp soğutulduğu zaman klorür içeren
bir ürün vermektedir.

•Bu ham ürün arıtılmak amacıyla bir sodyum nitrat

çözeltisi ile sulanır ve içerdiği sodyum klorür çözünür.
Üretim Prensibi
 NaNO4 + H2SO4 NaHSO4 + HNO3

Reaksiyonundan 85 ℃’ de faydalanılır. Meydana gelen sodyum bisülfat daha yüksek sıcaklıkta

NaNO3 + NaHSO4 Na2SO4 + HNO3

Reaksiyonu uyarınca gene nitrat asidi verebilirse de , bu sıcaklık nitrat asidinin bozunması
dolayısıyla ilk reaksiyon ile yetinilir.
 Nitrik Asit potasyum nitrat ile
konsantre sülfürik asidin sıcaklık
altında reaksiyonundan oluşur. Nitrik
asit buharı cam imbik ile bir kaba
alınarak soğuk su ile yoğuşturulur.
Reaksiyon ;
KNO3+H2SO4 KHSO4 +
HNO3 şeklindedir.

Nitrik Asitin Laboratuvarda

Üretimi
 Atmosferik
Basınçta
Seyreltik Nitrik
Asit Üretimi
• Atmosferik basınçta yapılan
üretim tesislerinde amonyağın
oksidasyon basamağındaki
verimi daha iyidir. Katalizör
kaybı da daha azdır. Sıcaklık
yaklaşık olarak 800°C
civarındadır.
• Konvertere gönderilen
karışımda yaklaşık olarak %10-
12 amonyak bulunur.
 Basınç prosesi tesislerinde yapılan bir
değişiklik de, orta basınç kullanmak şeklinde
olmuştur.
Bu proseslerde amonyağın oksidasyonundan
Orta Basınçta önce ve sonra uygulanan basınç yaklaşık 3-4
Seyreltik Nitrik bar olup sıcaklıklar 800-850 ℃ dir. Böylece
üretim hızının biraz düşmesine karşılık enerji
Asit Üretimi sarfiyatı ve platin kaybı daha az olur
Ülkemizde 1967 yılında kurulmuş olan
Kütahya Azot Fabrikaları tesislerinde de bu
yöntem uygulanmaktadır.
Derişik Nitrik Asit Üretimi
• Derişik nitrik asit, sıvı haldeki azot dioksitin su ile reaksiyonu sonucu aşağıdaki reaksiyona göre
elde edilebilir.

2N2O4 + 2H20 + O2 4HNO3

Derişik nitrik asit üretimi için gerekli sıvı azot dioksit, nitröz gazlarının basınç altında
soğutulması ile veya düşük sıcaklıklarda derişik nitrik asit tarafından absorbe edilerek elde
edilir. Azot oksitlerin absorpsiyon yoluyla ayrılması, yoğunlaşma yönteminden daha
ekonomiktir.
Azot dioksit elde
edilmesi için 6 bar
basınç altında
absorpsiyon
yöntemini
kullanan derişik
nitrik asit üretimi
akım şeması;
Endüstride Seyreltik Nitrik Asit Üretimi

Nitrik asidin katalitik ortamda amonyağın yakılması yöntemi ile üretimi için amonyak
bol miktarda hava ile 600° de katalitik olarak azot oksit haline yakılır:
4 NH3 + 5 O2 4NO + 6 H2O + 279 kcal.
Oluşan azot oksit yanma gazlarının soğuması sırasında henüz mevcut olan oksijenle
birleşerek azot dioksit oluşur.
NO + ½ O2 NO2
Oluşan azot dioksit üst taraflarından su serpilen kulelerde hava ve suyun etkisi ile nitrik
aside dönüşür.
Nitrik Asit
Üretim
Şeması

Akım şeması : Nitrik asit üretim şeması

Tipik bir nitrik asit üretim tesisinde sırasıyla uygulanan işlemler
Kaynaklar
1. YENİOVA , Hasip. Akım Şemaları Ders Notları. http://chem.eng.ankara.edu.tr, Ankara,Eylül 2003,
pdf (Erişim tarihi:07.05.2020).

2. BİLİCİ, İbrahim. Nitrik Asit Üretimi,İstanbul , Aralık 2014 , pdf.(Erişim tarihi: 07.05.2020)

3. Google :http://www.nitrikasit.gen.tr (Erişim tarihi: 07.05.2020)

4. Asit Üretimi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2009. Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü
Yönetmeliği.

5. IPPC (Integrated Pollution Prevention and Control), 2007. IPCC Reference Document on Best
Available Techniques for the Mancufacture of Large Volume Inorganic Chemicals – Ammonia, Acids
and Fertilizers.
6. ALHALLAK,Abdülbaset. Nitrik Asit Fizibilte Raporu. https://www.academia.edu. Mersin,pdf .
(Erişim tarihi : 07.05.2020)