Zagađenje

vazduha
 Pregled predavanja
o Atmosfera kao resurs
o Tipovi i izvori zagađenja vazduha
• Osnovni tipovi zagađivača
• Izvori zagađivača
• Urbano zagađenje
o Posledice zagađenja vazduha
o Prevencija zagađenja vazduha
 Atmosfera kao resurs
o Sastav atmosfere
• Azot N2 78.08%
• Kiseonik O2 20.95%
• Argon Ar 0.93%
• Ugljen-dioksid CO2
0.04%
o Svrha u ekosistemu
• Sprečava UV zračenje
• Ublažava klimu
• Vrši preraspodelu
vode u hidrološkom
ciklusu
 Tipovi i izvori zagađenja vazduha
o Zagađenje vazduha
• Dodavanje hemikalija atmosferi ljudskom
aktivnošću ili prirodnim događajima u dovoljno
visokoj količini da budu štetne
o Dve kategorije
• Primarni zagađivači vazduha
• Štetne supstance koje se direktno emituju u
atmosferu
• Sekundarni zagađivači vazduha
• Štetne supstance koje nastaju u atmosferi
reakcijom primarnih zagađivača vazduha i prirodnih
sastojaka atmosfere kao i reakcijama primarnih
zagađivača vazduha sa drugim zagađivačima
 Glavne grupe zagađivača vazduha
o Sitne čestice
o Oksidi azota
o Oksidi sumpora
o Oksidi ugljenika
o Ugljenvodonici
o Ozon
 Sitne čestice
o Na hiljade različitih čvrstih ili tečnih čestica
suspendovanih u vazduhu
• Kao npr.: čestice tla, prašina, čađ, olovo, azbest, morska
so i kapljice sumporne kiseline
o Opasne su usled dva glavna razloga
•Mogu sadržati toksične ili kancerogene supstance
• Jako sitne čestice mogu se skupljati u plućima

• Opasne su usled dva glavna razloga

o Sitne čestice najčešće potiču direktno sa izvora (fabrički

dimljaci, gradilišta, neasfaltirani putevi, požari itd.) ali
nastaju i u atmosferi (sumporna kiselina)
o Neke čestice poput prašine, čađi, čestica tla ili
dima su dovoljno velike da se vide golim okom.
Druge su pak toliko male da se moraju
detektovati elektronskim mikroskopom

o U sitne čestice spadaju:

o PM10: inhalacione čestice prečnika 10 mikrometara i
manje
o PM2.5: fine inhalacione čestice prečnika 2,5
mikrometara i manje.
 Oksidi azota i sumpora
o Oksidi azota
• Gasovi koji nastaju hemijskim reakcijama
izmedju kiseonika i azota na visokim
temperaturama
• Problemi:
• Gasovi staklene bašte
• Izazivaju teškoće pri disanju
o Oksidi sumpora
• Gasovi koji nastaju hemijskim reakcijama
sumpora i kiseonika
• Od njih nastaje sumporna kiselina
 Oksidi ugljenika i ugljovodonici
o Oksidi ugljenika
• Ugljen-monoksid (CO) i ugljen-dionsid (CO2)
• Gasovi staklene bašte
o Ugljenvodonici
• Mnogobrojna organska jedinjenja koja sadrže samo
ugljenik i vodonik (npr.: CH4- methane, C4H10 – butan,
C6H6 – benzen, )
• Neki su povezani sa fotohemijskim smogom i
gasovima staklene bašte
• Fotohemijski smog – smog nastao hemijskom
reakcijom raznih zagađivača vazduha pod dejstvom
sunčevih zraka
 Ozon
o Ozon u troposferi (<10 km)
• U nižim delovima atmosfere nastao usled
čovekove aktivnosti
• Sekundarni zagađivač vazduha
• Komponenta fotohemijskog smoga
o Ozon u stratosferi (20-30 km)
• Esencijalna komponenta koja štiti živi svet od UV
zračenja
• Zagađivači nastali ljudskim aktivnostima ga
uništavaju
Glavni zagađivači vazduha
 Izvori zagađenja vazduha
o Dva glavna izvore
• Transport
• Industrija
o Šumski požari,
najčešće posledice
ljudske aktivnosti,
su veliki
zagađivači
 Urbano zagađenje vazduha
o Fotohemijski smog (npr.: Los Angeles na slici)
• Braonkasto-narandžasta izmaglica nastala hemijskom
reakcijom oksida azota, ugljenvodonika i sunčeve svetlosti
Nastajanje fotohemijskog smoga
Zagađenje vazduha u Pekingu i Meksiko
Sitiju

o Peking (levo)
o Meksiko Siti (iznad)
 Posledice zagađenja vazduha
o Nizak nivo izlaganja
• Iritacija očiju
• Uzrokuje zapaljenje disajnih puteva
o Mogu se razviti hronične respiratorne
bolesti tipa bronhitisa
 Uticaj zagađenja vazduha na
zdravlje ljudi
o Sumpor-dioksid i čestični zagađivači
• Iritiraju respiratorni trakt i pogoršava rad
pluća (smanjuje sposobnost razmene gasova)
o Azot-dioksid
• Izaziva smanjenje prohodnosti disajnih puteva
o Ugljen-monoksid
• Vezuje se sa gvožđem iz hemoglobina
• Izaziva glavobolje, zamor, pospanost i smrt
o Ozon
• Izaziva zapaljenje očiju, kašalj i bolove u
grudima
 Uticaj zagađenja vazduha na decu
o Veći je uticaj na decu nego na odrasle
• Deca češće udišu nego odrasli
• Može doći do ometanja razvoja pluća kod dece

o Deca koja žive u delovima gde je visoka

koncentracija ozona imaju veće šanse za
razvoj astme
 Prevencija zagađenja
vazduha
o Taložne komore
o Princip rada taložnih komora
se zasniva na gravitacionom
taloženju čestica usled
smanjenja brzine gasa.
Prednosti su veliki protok
gasa, jeftina izgradnja i
održavanje
o Nedostatak taložnih komora
je nemogućnost izdvajanja
srednjih i sitnih čestica praha
kao i neophodnost velikog
radnog prostora
 Prevencija zagađenja vazduha - Filteri

o Princip rada filtera se zasniva na propuštanju vazduha

kroz više različitih materijala gde dolazi do odvajanja
odredjenih tipova nečistoća. Prednost je visok stepen
izdvajanja i razdvajanja nečistoća
o Nedostatak filtera je kratak vek trajanja, skupo
održavanje i osetljivost na vlagu
 Prevencija zagađenja
vazduha

o Elektrostatički filter

Bez
elektrostatičkog
filtera

Sa elektrostatičkim
filterom
o Princip rada elektrostatičkog filtera se zasniva na
jonizaciji gasa, pri čemu se joni gasa formirani oko
korone pod uticajem električnog polja kreću prema
taložnoj elektrodi. Čvrste čestice se se talože na
taložnoj elektrodi odakle se sakupljaju otresanjem ili
pranjem. Prednosti su veliki zapreminski protoci,
efikasno izdvajanje čestica i relativno niski troškovi
radne eksploatacije

o Nedostaci elektrostatičkih filtera su veliki investicioni

troškovi, neprimenjivost na eksplozivne gasove i
zahtevaju veliki prostor
 Prevencija zagađenja
vazduha
o skruberi – „vodeni
filteri“

o Zagađenje se uklanja uz
pomoć preciznih vodenih
mlazova, gde se nečistoće
vezuju u kapljice tečnosti
o Uklanjanje sitnih čestica se
može kontrolisati primenom
različitih tehnika
o Prednosti skrubera su mali troškovi održavanja,
jednostavna konstrukcija, zahtevaju malo prostora kao
i pogodnost za izdvajanje komponenti u čvrstom,
tečnom i gasovitom stanju

o Nedostaci elektrostatičkih filtera su visoki radni

troškovi, zahteva dopunsko prečišćavanje taložne vode
i mogućnost stvrdnjavanja nekih prahova u kontaktu sa
vodom (npr. cement)
 Prevencija zagađenja
vazduha
o Cikoni
o Princip rada ciklona se zasniva
u delovanju centrifugalne sile
na čestice, koje u dodiru sa
spoljnim zidom uređaja gube
kinetičku energiju i pod
dejstvom gravitacije kreću se
ka sabirniku. Prednost je
jeftini radni troškovi i mala
investiciona ulaganja.
o Nedostatak ciklona je
nemogućnost izdvajanja sitnih
čestica praha
 Akt o čistom vazduhu
o Akt o maksimalnim
dozvoljenim količinama
nekih zagađivača
vazduha
o Fokus na 6
zagađivača:
• olovo, sitne čestice,
sumpor-dioksid, ugljen-
monoksid, oksidi azota i
ozon
o Akt je bio uspešan i
došlo je do smanjenja
zagađenja
 Drugi načini za poboljšanje kvaliteta
vazduha
o Smanjenje maksimalne količine sumpora u
gorivu
• U Srbiji je od avgusta 2013 zabranjen dizel D2
(500 ppm) i sva goriva sarže manje od 10 ppm
sumpora
o Uvođenje zakona o kontroli emisije
izduvnih gasova za sva vozila
o Uvođenje zakona o prečušćavanju vazduha
u industriji
 Nestanak ozonskog sloja u
stratosferi
o Ozon štiti Zemlju od UV zraka
• UV zraci su elektromagnetni zraci nešto manjih
talasnih dužina od vidljive svetlosti
 Smanjenje maksimalne količine
sumpora u gorivu

o Ozonska rupa je prvi put

vuđenja 1985 iznad
Antartika
o Do nastanka ozonskih
rupa dolazi usled dejstva
jedinjenja hlora i broma
koja nastaju ljudskom
aktivnošću
 Uticaj ozonskih rupa
o Veći udeo UV zraka
• Očne katarakte
• Rak kože (na slici)
• Slabljenje imuniteta
o Narušavanje
ekosistema
o Šteta usevima i
šumama
 Oporavak Ozonskog omotača
o Protokol u Montrealu (1987)
• Smanjenje fluor, hlor i bromnih jedinjenja
o Izbacivanje hemikalija koje štete ozonu je
globalni proces
o Satelitski snimci iz 2000. godine ukazuju
na oporavak Ozonskog omotača
o Potpuni oporavak se očekuje tek 2050.
godine
 Nastanak kiselih kiša
o Sumpor-dioksid i azot-dioksid reaguju sa
vodom iz atmosfere i dolazi do formiranja
azotne i sumporne kiseline koje kroz kišu
dospevaju na zemlju
o pH skala
How Acid Deposition Develops
 Uticaj kiselih kiša
o Smanjenje životinjske
populacije na Artiku
o Smanjuje se
reprodukcija ptica
usled uništavanja jaja
• Usled rastvaranja
kalcijuma iz ljuske jaja
pod dejstvom kiselina
o Nestanak šuma
• Npr.: Crna šuma u
Nemačkoj je smanjenja
za više od 50%
Kisele kiše i nestanak šuma
Zagađenje vazduha širom sveta
o Kvalitet vazduha značajno opada u
zemljama u razvoju
o Shenyang, China
• Stanovnici vide sunčevu svetlost
samo nekoliko sedmica godišnje
o Zemlje u razvoju poseduju starije
modele automobila
• U mnogima se još uvek koristi olovni
benzin
o 5 najzagađenijih gradova u svetu
• Beijing, China; Mexico City, Mexico;
Shanghai, China; Tehran, Iran; and
Calcutta, India
Transport zagađivača vazduha na
velikim razdaljinama
 Kućno-unutrašnje zagađenje vazduha

o Zagađenje može
biti 5-100X veće
od spoljašnjeg
o Najčešći
zagađivači:
• Radon, duvanski
dim, ugljen-
monoksid, oksidi
azota,
formaldehidni
pesticidi, olovo,
organski
rastvarači, ozon i
azbest
Izvori zagađenja - Radon
 Indikatori zagađenja u Srbiji
Town m site SO2 čađ NO2 sum. air pollution degree
Beograd 1 0.2 1.0 0.7 1.9 Unhealthy

2 0.1 0.5 0.6 1.6 Unhealthy

3 0.1 0.4 0.3 0.8 Slight

Novi Sad 1 0.4 0.1 0.1 0.6 Slight

2 0.6 0.1 0.06 1.3 Moderately

3 0.5 0.1 0.1 0.7 Slight

Niš 1 0.1 0.1 0.2 0.6 Slight

2 0.2 0.8 0.5 1.5 Unhealthy

Subotica 1 0.04 0.1 0.1 0.2 Favourable

2 0.06 0.1 0.1 0.3 Favourable

1 0.3 0.9 0.4 1.6 Unhealthy

Šabac
2 0.4 1.0 0.4 1.8 Unhealthy

Zrenjanin 1 0.3 0.5 0.3 1.1 Moderately

2 0.4 0.3 0.1 1.0 Moderately

Kruševac 1 0.2 0.3 0.6 1.1 Moderately

2 0.2 0.4 0.2 0.8 Slight

Pančevo 1 0.1 0.3 0.2 0.6 Slight

2 0.1 0.3 0.2 0.6 Slight
1 0.3 0.1 0.1 0.5 Slight
Kikinda
2 1.0 0.1 - 1.1 Moderately
 Outdoor - indoor equalization
Suspended 70 –80 % of outdoor levels + indoor
particulate matter sources (indoor - much higher than
outdoor levels)
Sulfur dioxide Indoor levels – lower than outdoors

Nitric oxides Indoor – lower than outdoor

Photo-oxidants O3 (product in reaction of HC and

NOx)– lower than outdoor
Volatile organic Usually higher than outdoor levels
compounds
Carbon monoxide Indoor levels – close to outdoor levels
 1. COMBUSTION
Indoor pollution from inefficient heating devices

 53% (Serbia) and 66% CO 15 times

(Montenegro) of all (carbon higher than
households use wood monoxide) WHO
and lignite as guidelines
considerable source of TSP (Total 33 X higher
energy for space suspended
heating, domestic hot particulate
water and cooking! matter)
 * tab. (emission of 1kg Benzene 400 X higher
wood/hour in 40 m3 of area)

Formaldehyde 7 X higher
 1.COMBUSTION
different heating devices- health problems

Oil burning stoves 56%

Solid fuels light cooking stoves 42.1%
Gas heaters 41.9%
Wood 39.6%
Central heating 26.3%
Solid fuels masonry stoves
36.7% *
Electricity masonry stoves 8.7% *
Air conditioners 18.4%
Residential heating electricity 12.2%
 Reduction of heating area and low
temperature – health consequences

Heating area Households with health

problems (%)
Up to10 m2 41%
More than 10 m2 30.2%
Quality of heating Households with health
problems (%)

Very poor-only one 49.5%

room
Warm and 38.5%
comfortable
 Reduction of heating area and low
temperature – mortality

 Mortality – much higher during winter time;

 Two times higher than in Ireland
 Mortality: December-February is higher than March
–November (highest seasonal variation during the
year 2000. – electricity “black-outs”)
 Increase seasonal mortality is related to deaths of
chronic patients with cardiovascular and chronic
decrease;
 Child mortality is correlated with living space, indoor
living conditions and poverty…