EFEKTSHMERIA E BARNAVE

Punoi: Ana Çipi

ÇFARE ESHTE EFEKTSHMERIA E
BARNAVE
 Karakteristikat më të rëndësishme
të një bari ideal janë: efektshmeria,
siguria dhe selektiviteti.
 Në farmakologji, efektshmeria
(Emax) është përgjigja maksimale
e arritur nga një agjent i aplikuar
ose i dozuar, për shembull, një ilaç
me molekulë të vogël.
 Në mënyrë që një ilaç të ketë një efekt, ai duhet të lidhet
me objektivin e tij dhe më pas të ndikojë në funksionin e
këtij objektivi. Objektivi i një ilaçi zakonisht quhet
receptor, por në përgjithësi mund të jetë çdo vend i
ndjeshëm kimikisht në çdo molekulë që gjendet në trup.
 Natyra e një lidhjeje të tillë mund të përcaktohet duke
karakterizuar se sa fort ndërveprojnë këto molekula, ilaçi
dhe receptori i tij: kjo njihet si afiniteti.
 Efektshmeria, nga ana tjetër, është një masë e veprimit të
një ilaçi pasi të ketë ndodhur lidhja. Përgjigja
maksimale, Emax, do të reduktohet nëse efektshmeria
është mjaft e ulët.
SI GJYKOHET EFEKTSHMERIA E
BARNAVE

 Për të gjykuar efektshmerine e barnave duhet të përdoren

rezultatet e orientuara nga pacienti, në vend të rezultateve
zëvendësuese ose të ndërmjetme.
 Shpesh, një ilaç që jep efekt në provat klinike nuk është
shumë i tille në përdorimin aktual.
 Për shembull, një medikament mund të ketë efekt të lartë në
uljen e presionit të gjakut, por mund të shkaktoje aq shumë
efekte negative saqë pacientët e ndërpresin marrjen e tij.
 Rezultatet e orientuara nga
pacienti janë ato që ndikojnë në
mirëqenien e pacientëve. Ato
përfshijnë :
 Zgjatjen e jetës

 Funksionin e përmirësuar (p.sh.

parandalimi i aftësisë së
kufizuar)
 Lehtësimin e simptomave
 Rezultatet zëvendësuese ose të ndërmjetme përfshijnë gjëra
që nuk kanë të bëjnë drejtpërdrejt mirëqenien e pacientëve
 Ato shpesh janë karakteristika të tilla si parametra
fiziologjikë (p.sh. presioni i gjakut) ose rezultatet e testit
(p.sh., përqendrimet e glukozës ose kolesterolit, madhësia e
tumorit në skanimin CT) që mendohet se parashikojnë
rezultatet aktuale të orientuara nga pacienti.
 Për shembull, mjekët zakonisht supozojnë se ulja e presionit
të gjakut do të parandalojë rezultatin e orientuar nga
pacienti të hipertensionit të pakontrolluar (p.sh. vdekja që
rezulton nga infarkti i miokardit ose goditja në tru).
Megjithatë, mund të imagjinohet që një ilaç mund të ulë
presionin e gjakut, por jo të ulë vdekshmërinë, ndoshta
sepse ka efekte negative fatale.
 Nga ana tjetër, rezultatet zëvendësuese mund të përdoren,
për shembull, kur rezultatet e orientuara nga pacienti kërkon
shumë kohë për t'u shfaqur (p.sh. dëmtimi i veshkave si
rezultat i hipertensionit të pakontrolluar) ose janë të rralla.
 Në raste të tilla, provat klinike duhet të jenë të shumta dhe
të zhvillohen për një kohë të gjatë.
 Përdorimi i rezultateve zëvendësuese shpesh mund të
sigurojë shumë më tepër të dhëna për analizë sesa rezultatet
e orientuara nga pacienti, duke lejuar që provat klinike të
bëhen duke përdorur shumë më pak pacientë.
 Megjithatë, në mënyrë ideale, rezultatet
zëvendësuese duhet të vërtetojne se
lidhen me rezultatet e orientuara nga
pacienti. Ka shumë studime në të cilat një
korrelacion i tillë dukej i arsyeshëm, por
në fakt nuk ishte i pranishëm.
 Për shembull, trajtimi i disa grave në
postmenopauzë me estrogjen dhe
progesteron rezultoi në një profil më të
favorshëm të lipideve, por dështoi të
arrinte reduktimin e hipotezuar të infarktit
të miokardit ose vdekjes kardiake.
EFEKTET ANËSORE

 Një pjesë kryesore e procesit të zhvillimit të barnave është

zhdukja e atyre komponimeve, efektet anësore të të cilave
tejkalojne efektet e tyre terapeutike.
 Efektet negative klinikisht të përfshijnë vdekjen, aftësine e
kufizuar dhe shqetësime te ndryshme.
 Nëse një ilaç rekomandohet varet nga balanca e përfitimeve
dhe dëmeve të tij. Në marrjen e gjykimeve të tilla, klinicistët
shpesh marrin parasysh faktorë që janë disi subjektiv, si
përvoja personale, praktikat e kolegëve dhe opinionet e
ekspertëve.
PROVAT KLINIKE TË BARNAVE

 Provat klinike të barnave perdoren per zbulimin ose

verifikimin e efekteve të një ilaçi të ri ose një medikamenti
ekzistues të testuar për mënyra të reja përdorimi terapeutik,
me qëllim të konstatimit të efektivitetit dhe sigurisë të tij.
 Eksperimentimi ndahet në disa faza dhe kryhet fillimisht në
laborator dhe në modele të kafshëve (eksperimentim
paraklinik) dhe më pas në njerëz (eksperimentim klinik).
EKSPERIMENTIMI PARAKLINIK
 Kjo fazë është e dobishme për të vëzhguar se si sillet dhe cili
është niveli i toksicitetit të molekulës në një organizëm të
gjallë kompleks: cila është rruga e administrimit, si
absorbohet dhe më pas eliminohet.
 Fillimisht kryhen studime “in vitro” për të kuptuar
karakteristikat e substancës nga e cila besohet se mund të
merret një medikament. Vetëm kur të konstatohet në
laborator se molekula ka efekte të mundshme terapeutike,
mund të kalojmë në eksperimente me kafshë.
 Këto studime synojnë gjithashtu të japin të dhëna paraprake
mbi sjelljen e molekulës eksperimentale pasi është e
pranishme në organizëm për sa i përket përthithjes,
shpërndarjes brenda indeve, metabolizmit dhe sekretimit
dhe të demonstrojnë sigurinë efektive përpara fillimit të
eksperimentimit njerëzor.
EKSPERIMENTIMI KLINIK
 Prova te njerëzit fillon me studimin e fazës 1.
 Këto studime kryhen në qendra të përzgjedhura mbi një numër të
kufizuar vullnetarësh të shëndetshëm
 Objektivi kryesor është vlerësimi i efekteve anësore të mundshme,
bazuar në rezultatet e eksperimenteve të mëparshme në kafshë dhe
vlerësimin e mënyrës së veprimit dhe shpërndarjes së barit në
organizëm.
 Vullnetarët ndahen në disa grupe, secili prej të cileve merr një dozë
të ndryshme, për të vlerësuar çdo efekt të padëshiruar në lidhje me
sasinë e administruar.
 Nëse objekti i provës janë sëmundje të rënda, këto studime mund të
kryhen drejtpërdrejt tek pacientët që janë të prekur dhe për të cilët
është krijuar ilaçi.
 Nëse ilaçi provon të ketë një nivel të pranueshëm toksiciteti ai mund
të kalojë në fazat e ardhshme të provës.
 Në studimin e fazës 2, fillon të hetohet aktiviteti terapeutik i
ilaçit të mundshëm, dmth aftësia e tij për të prodhuar efektet
e dëshiruara kurative në trupin e njeriut.
 Kjo fazë shërben gjithashtu për të kuptuar se cila do të jetë
doza më e mirë për t'u testuar në fazat pasuese dhe për të
përcaktuar efektin e barit në lidhje me disa parametra (si
p.sh. presioni i gjakut) që konsiderohen tregues të shëndetit
të pacientit.
 Në studimet e fazës 2, substanca u administrohet subjekteve
vullnetarë që vuajnë nga sëmundja për të cilën është krijuar
ilaçi.
 Subjektet ndahen në disa grupe, secilit prej të cilëve i jepet
një dozë e ndryshme e barit.
 Kjo fazë zgjat rreth disa vjet.
 Studimi i fazës 3 përdoret për të përcaktuar se sa efektiv është ilaçi,
nëse ka më shumë përfitime se ilaçet e ngjashme në treg dhe cila
është marrëdhënia midis rrezikut dhe përfitimit.
 Në këtë rast, pacientët e “regjistruar” janë qindra apo mijëra.

 Efektiviteti i barit mbi simptomat, cilësinë e jetës ose mbijetesën

krahasohet, me ilaçe të tjera tashmë në përdorim.
 Tipologjia e studimit në këtë fazë është prova klinike rastësishme.
Ky është një lloj studimi në të cilin pacientëve u caktohet rastësisht
përbërësi i ri aktiv ose një ilaç kontrollues (zakonisht trajtimi
standard që përdoret për sëmundjen që po hulumtohet) dhe është
shumë i besueshëm në përcaktimin e efektivitetit.
 Gjatë kësaj faze, shfaqja, shpeshtësia dhe ashpërsia e efekteve të
padëshiruara monitorohen me shumë kujdes.
 Kohëzgjatja e administrimit të barit ndryshon sipas objektivave të
eksperimentit, por në përgjithësi zgjat me muaj. Periudha e
monitorimit të efekteve të barit është shpesh më e gjatë, në disa raste
arrin 3-5 vjet.
 Faza 4 është faza e provave klinike që përfshin studimet e
kryera pas miratimit të barit brenda fushës së indikacioneve të
miratuara dhe në përputhje të plotë me përmbajtjen e
Përmbledhjes së Karakteristikave të Produktit.
 Quhet “mbikqyrje post marketing” sepse zbatohet pasi
vendoset në treg.
 Në këtë fazë, e cila mund të zgjasë disa vite, më tej merren
informacione të reja dhe vlerësohen reaksionet anësore më të
rralla, ato që nuk mund të shfaqen në studimet klinike, por që
me përdorimin masiv të ilaçit të ri mund të bëhen të
zbulueshme.
FAKTORE TE TJERE
 Për shkak të ndryshimeve individuale, efektshmëria e
medikamenteve ndryshon ne individë të ndryshëm. Faktorët
që ndikojnë janë:
 Pesha dhe përbërja e trupit

 Mosha

 Gjendjet patologjike:
 sëmundjet e veshkave,
 sëmundjet e mëlçise
 çekuilibri acido-bazik
 ndryshimi i statusit të elektrolitit

 Toleranca
 toleranca farmakodinamike
 toleranca metabolike
FALEMINDERIT !