Download

MENAXHIMI I RISKUT DHE SIGURIMI
Bachelor
Risku
Përfitimi
Prof.Dr.Muhamet Aliu
Prof.Dr.Muhamet Aliu 1
Prezantimi njoftues
•Metodologjia e punës
•Literatura dhe Web faqet
•Mënyra e vlerësimit
•Përmbajtja e lëndës
Metodologjia e punës
• Ligjerata
• Ushtrime
• Punime seminarike dhe prezantime
• Testet vlerësuese (Kolokiume)
• Puna praktike (përdorimi i materialeve të
bizneseve
Literatura dhe Web faqet
Literatura bazë:
• Orfea Dhuci, Njohuritë bazë për riskun
dhe drejtimin e tij, OMBRA GVG,
Tiranë, 2011.
Literatura shtesë:
• George E. Rejda, Principles od Risk
Management and Insurance, 10th Ed.,
Addisom Wesley, Boston, 2008.
• Mark S. Dorfman, Risk Management and
Insurance, 9th Ed., Pearson, Prentice Hall,
New Jersey, 2007.
• S. Harrington and G. Neihaus, Risk
Management and Insurance, McGrow Hill,
International Edition, 2003.
Mënyra e vlerësimit
Vlerësimi i studentëve:
• Pjesëmarrja në ligjërata: 0-10 pikë ose %
• Punimi seminarik: 0-10 pike ose %
• Testi I (kolokiumi 1): 0-40 pike ose %
• Testi II (kolokiumi 2): 0-40 pike ose %
– Gjithsej: 100 pikë ose %
Përmbajtja e lëndës
1: Njohuritë dhe qasjet në definimin e riskut
2: Nocionet lidhur me riskun
3: Klasifikimi i risqeve
4: Llojet e risqeve të pastra
5: Nocioni, rëndësia dhe qëllimi i menaxhimit të riskut
6: Fazat e procesit të menaxhimit të riskut
7: Metodat për menaxhimin e riskut
8: Testi i parë vlerësues (Kolokimi 1 – KAPITULLI 1- 4)
9: Risqet dhe dëmet në kushtet e globalizimit dhe ndryshimeve
klimatike
10: Përkufizimi dhe menaxhimi i riskut financiar
11: Menaxhimi i riskut të tregut
12: Menaxhimi i riskut të portofolios
13: Menaxhimi i riskut nëpërmjet sigurimit
14: Sigurimi i pronës, profesionit, jetës, etj.
15: Testi i dytë vlerësues (Kolokimi 2)
Cili është përceptimi i juaj mbi riskun?
Do të punojmë bashkërisht.
Njohuritë e fituara
do të jenë mjeti
kryesor i suksesit!
MENAXHIMI I RISKUT DHE SIGURIMI
Bachelor
Risku
Përfitimi
Prof.Dr.Muhamet Aliu
KAPITULLI - I -
NJOHURITË MBI RISKUN
DHE MENAXHIMIN E TIJ
Përmbajtja:
• Historia e menaxhimit të riskut
• Përgjithësisht mbi riskun
• Natyra e riskut
• Mjedisi që na rrethon dhe risku
• Përceptimi mbi riskun
• Drejtimi i riskut për individët
Historia e menaxhimit të riskut
• Marrja e vendimeve të mira në situata të pasigurta
dhe
• hulumtimi i mundësive për paraqitjen e risqeve,
– ka filluar që nga ekzistenca e hershme e njerëzimit.
?
• Evolucioni ka favorizuar ato grupe njerëzore që kanë
qenë në gjendje të përdorin mendjen dhe përvojën e
tyre për të reduktuar pasigurinë për:
– ngrohtësi, ushqim, dhe mbrojtje.
• Menaxhimi i riskut ka qëllim mbrojten e njeriut nga faktorët që
kanë ndikuar në pasiguri e deri te mbijetesa (ekzistenca).
• Menaxhimi i riskut si një disiplinë ka të bëjë me pasigurinë.
• Thucydides (historian grek) ishte i pari që
propozoi:
– një mënyrë tjetër për të hequr filozofinë që
“zoti e ka shkruar kështu”, dhe
– ngjarjet që ndodhin kanë shpjegimin e tyre.
Ai tha se ekziston mospërputhje, në mes të asaj :

– që presim në bazë të qëllimit që kemi, dhe
– rezultatit që arrihet - ngjarja që ndodh.
• Përvoja dhe informacionet e reja na kanë mundësuar:
– të mendojmë
• në mënyrë inteligjente për të ardhmen, dhe
– të planifikojmë
• për rezultatet e mundshme.
”Më lehtë është me qenë jashtë ekspozimit se sa me dalë prej
tij”
Marc Twai
Shekulli i XX-të filloi me:
pasuri të reja,
paqe relative, dhe
zhvillimin e industrializimit.
Menaxhimi i riskut është një disiplinë shkencore që:
– kërkon gjykim për veprime logjike të vazhdueshme,
për qasje ndaj pasigurive të së ardhmes.
Menaxhimi i riskut na mundëson të jetojmë apo të
vazhdojmë aktivitetet biznisore,
– duke shmangur humbje të panevojshme të
burimeve:
• Njerëzore,
• Financiare, dhe
• Materiale.
Zhvillimi i menaxhimit të riskut ka ndodhur përshkak të
ngjarjeve të ndryshme:
Politike
Ekonomike
Shoqërore
Teknologjike
Ligjore
Ekologjike (Mjedisore)
Disa shembuj janë: automobili, radio, televizioni,

kompjuteri, interneti, etj.
Përgjithësisht mbi riskun
"Bota që kemi krijuar, është një produkt i të

menduarit tonë, ajo nuk mund të ndryshojë, pa
ndryshuar mënyra jonë e të menduarit.“
- Albert Einstein
Qasje për diskutim:

- situata politike?
- gjendja ekonomike?
• Riskun e konceptojmë si diçka që është shumë i:
– rëndësishëm
– shumëdimensional
– kompleks dhe
– i pranishëm në jetën e njeriut
• Risku është i rëndësishëm,
– prandaj duhet të jepet një përkufizim i arsyeshëm,
gjithpërfshirës por edhe konkret.
• Duhet të marrin në konsideratë të gjithë faktorët të cilët e
kushtëzojnë dhe e përcaktojnë riskun.
– Duhet të shpjegojmë ndikueshmërinë (korrelacionin) në
funksionin e riskut.
• Risku dallon nga rreziku!
• Risku është fjalë e zakonshme në komunikimin e
përditshëm, por
• Risku është i lidhur me:
– vlerësimin,
– vendimmarrjen individuale dhe kolektive, gjatë
analizimit të mundësive për arritjen e:
• objektivave, përcaktimeve (planeve) të
tashme,
– nën ndikimin e faktorëve veprues
» në të ardhmen.
• Çdo aktivitet biznesor, financiar apo aktivitet tjetër operativ,
– mund të dalë jashtë kontrollit të menaxherit (drejtuesit) të tij.
Risku është ngjarje e mundshme!
Çka duhet të bëjnë menaxherët në një ngarje të tillë?

Natyra e riskut
Risk apo rrezik?
1. Një student për të arritur në kohë të caktuar në ligjërata, duhet
të kapërcejë (trupojë) rrugën automobilistike, mund të goditet
nga ndonjë mjet automobilistik dhe të humb jetën.
2. Një student që donë të bëhet ekonomist semestrin e paguan
3,000€, mund (ka mundësi) të mos tregojë sukses dhe për
përsëritjen e semestrit duhet të paguaj sërish shumën e njëjtë.
3. Lidhja e një kontrate të re është e ndërlidhur me reputacionin e
mirë që do të krijojë punëmarrësi në përmbushjen e objektivave
të përcaktuara të biznesit. Ka mundësi të mos krijojë reputacion
të mirë dhe i ndërpritet kontrata.
• Më vonë duhet të jepni përgjigje?
Përkufizime
• Fjala rrezik (kërcnim) shpreh dyshime për

realizueshmërinë e vendimeve në të ardhmen,
ose shfaqjen e ngjarjeve të tillë negative,
– të cilat po ndodhën do të rezultojnë me humbje
ekonomike apo edhe të tjera.
Përkufizime
Në situata të ndryshme kur thuhet se ka një risk,
nënkuptojmë se kemi të bëjmë me pasigurinë e
rezultatit dhe me probabilitet të pafavorshëm
për rezultatin e pritur;
– një situatë e tillë kërkon shumë zgjidhje alternative
me probabilitet të lartë të realizimit.
Përkufizime
Në teorinë bashkëkohore ekzistojnë shumë përkufizime
mbi riskun,
• kryesisht varen nga faktorët PESTLE si dhe nga
fushat e aplikimit.
Risku është mundësia për të ndodhë një shmangie

pozitive apo negative nga ajo e planifikuar apo një e
ardhur e pritshme.
Përkufizime
Risku është një ngjarje e pasigurt në të ardhmen, është
variacion (ndryshim) i rezultateve të mundshme nga një
situatë e caktuar në të ardhmen.
• Nëse është e mundur të jetë vetëm një rezultat,
atëherë nuk ka ndryshim, risku është 0.
• Nëse është e mundshme të ketë më shumë
përfundime (rezultate), risku nuk është 0.
• Sa më i madh të jetë ndryshimi (variacioni) edhe risku

është më i madh, apo ka mundësi për rezultate të
pafavorshme.
Përkufizime
• Risku është një gjendje në të cilën ekziston mundësia e
devijimeve negative apo pozitive nga rezultatet që ne i presim
apo që i dëshirojmë.
• Risku paraqet pasiguri dhe mundësi objektive për një rezultat
pozitiv apo negativ, nga ai i parapërcaktuari.
• Risku është përceptim i bazuar në mundësinë e prishjeve
(avarive-dëmtimeve) në sistemet organizative teknikisht të
projektuara,
– dhe po ndodhi (po u materializua) kjo pasiguri (prishje)
– do të kemi një humbje ekonomike, apo
– si pasojë e këtyre aktiviteteve do të ballafaqohemi me
pengesa të realizimit të objektivit ose të dështimit.
Përkufizime
Një përkufizim që shpesh e hasim në literaturë thotë:
• Risku është një gjendje në të cilën rezultati ka mundësi
për devijimin negativ apo pozitiv nga ai i dëshiruar
apo nga ai që ne e presim.
– Për shembull, është e mundshme që dikush do të

humbas 1€ dhe një 1,000€.
Humbja më e madhe është në rastin e dytë, sepse
ndryshimi (devijimi) nga ajo që individi ka shpresuar
se nuk do të humbë 1,000€ ka qenë më i lartë sesa po
të humbte një 1€.
Përkufizime
Risk – Risku
1. business risk management - menaxhimi i riskut të ndërmarrësisë
2. financial risk assessment – vlerësimi i riskut financiar
3. danger – rrezik
4. Peril - rrezik
5. hazard – rrezik, rrezikim, ekspozim, qëndrim në prani të rrezikut
6. uncertainty - pasiguri, paqartësi, panjohuri
7. incertitude - pasiguri
8. insecurity - pasiguri, gjë e pasigurt
9. vulnerability – cenueshmëria
10. threat's, intimidation, menace, threatening, blackmail, saltation – kërcnim
11. disaster – fatkeqësi, katastrofa
12. doubt - dyshim, pasiguri, mosbesim
13. dubiety - pasiguri, dyshim, gjë e dyshimtë
14. contingency - pasiguri, rastisje
• Nëse ekziston mundësia për një humbje të njëjtë, ose
• Nëse dy njerëz kanë nga 1,000€ për shoq,
• risku më i madh është tek ai person për të cilin
ekziston mundësia më e madhe që tì humb këto
para.
• Risku si koncept themelor ndonjëherë përdoret me

terma të veçanta për të përshkruar:
– ndryshueshmërinë rreth vlerës së pritshme, por
– në raste të tjera për të përshkruar dëmet e pritshme.
• Pa marrë parasysh se cili kuptim i riskut përdoret,
risku më i madh si zakonisht nënkupton edhe
shpenzime më të larta.
Një situatë është me më shumë risk, nëse:
– dëmi i mundshëm do të jetë më i madh se ai i pritur
dhe
– pasiguria (ndryshueshmëria për rezultatin e pritur)
është më e lartë
Për të përcaktuar masën e riskut nga një ngjarje e
dëmshme e një sistemi, duhet të përcaktojmë:
– madhësinë (kufijtë) e probabilitetit, si dhe
– madhësinë apo masën e dëmit që mund të shkaktohet nga
një ngjarje me risk.
• Risku mund të paraqitet (shprehet) me terma
matematikorë si vijon:
R (T) = P (T) x L (T)
ku:
T – Risku i padëshiruar apo ngjarja negative
R (T) – Risku nga ngjarja T
P (T) - Probabiliteti që ngjarja T do të ndodhë
L (T) - Madhësia e dëmeve të shkaktuara nga ngjarja T
Pamje skematike e Riskut
Risku Ngjarja e Dëmi

padëshiruar Pasojat nga
T ngjarja e
Ekspozimi ndaj riskut padëshiruar
(Hazard) D(T)
T0 Periudha kohore T1
Probabiliteti i ngjarjes P(T) Madhësia e dëmit të pritur D(T)
Risku nga T
ngjarja R(T)
Risku është shprehur si rezultat i dy komponenteve:

• njëra e cila është e vërtetë (pasojat-dëmi) D (T) dhe
• tjetra që është e imagjinar, e quajtur probabilitet P(T)
Rreziku dhe Risku
Rrezikun dhe riskun është vështirë për tì ndarë nga

njëri tjetri, sepse risku është pasojë e rrezikut apo ai
është ndikuar nga kushtet ose rrethanat e
pasigurisë.
Riskun dhe rrezikun në literaturën bashkëkohore i
gjejmë të definuara dhe të përcaktuara në mënyra të
ndryshme.
• Rreziku nëse mund të parandalohet duhet të
parandalohet.
• Risku nuk mund dhe nuk duhet të parandalohet.
– Në vend të parandalimit risku duhet të menaxhohet.
Çka është rreziku?
• Rreziku është një ngjarrje e ardhshme e pasigurt
(ose e thënë ndryshe e mundshme) që nëse ndodhë
mund të dëmtojë shëndetin, sigurinë, reputacionin,
pasurinë tonë.
– Një zjarr i pakontrolluar, një termet, një shpifje, një
ngjarje e cila na kërcënon apo dëmton, por që nuk është
e lidhur me objektiv.
• Me termin rrezik ne konsiderojmë çdo ngjarje
të mundshme në të ardhmen që ka një ndikim
negativ në jetën tonë.
–Rreziku është vetëm një mundësi hipotetike e ngjarjeve
të mundshme. Prof.Dr.Muhamet Aliu 36
Çka është rreziku?
• Rreziku është mundësi që një situatë të krijoi
dëm nën kushtet specifike
– mundësi që të ndodhë diçka të cilën nuk e
dëshirojmë të ndodhë.
• Konceptualisht rreziku është mundësia e

ndodhjes së ngjarjeve të pasigurta,
– që nuk varen nga vullneti ekskluziv i personave të
përfshirë.
Dangerous
Galilee Road
Definimi i rrezikut në biznes
Rreziku: Çdo çështje, kërcenim apo ngjarje
që:
• mund të ndikojë në humbjen e aftësisë së
kompanisë, dhe
• Rritjen e paaftësisë së saj për të ekzekutuar
strategjinë e saj me sukses.
Definimi i riskut
• Disa teoricienë dhe praktikues financiarë, kanë zgjedhur
një qasje shumë të ngushtë për definimin (përkufizimin) e
riskut, në përgjithësi, dhe menaxhimin e riskut, në veçanti.
• Ata duke e barazuar menaxhimin e riskut me
eleminimin (hedging) e riskut, kanë mohuar (injoruar)
faktin se:
– firmat më të suksesshme në çdo industri, këtë sukses
nuk e kanë aritur duke shmangur riskun, por
– duke kërkuar në mënyrë aktive atë, dhe duke e
shfrytëzuar atë, për të krijuar përparësinë (avantazhin) e
tyre.
Prof.dr.Muhamet Aliu 39
Përgjithësisht mbi riskun dhe rrezikun
• Ku ka aktivitete njerëzore ka edhe risk,

–të gjithë jemi të lidhur me objektet, teknologjinë,
makinat, produktet, lëvizjet, investimet, etj.
• Jetojmë me risk dhe atë e durojmë,
–jemi të vetëdijshëm për praninë e tij,
–por ne nuk mund të shpëtojmë prej tij.
• Për pasojat e riskut, në një masë të caktuar mund të
ndikojmë në parandalim,
–por ka raste/ngjarje kur nuk mund të veprojmë apo
është joracionale ta parandalojmë.
Përgjithësisht mbi riskun dhe rrezikun
• Për ngjarjet me rrezik,

–në shumicën e rasteve merremi vetëm me pasojat e
rrezikut,
–sepse niveli i informacionit paraprak në lidhje me
rrezikun është i mangët apo nuk kemi fare informacion.
Risk apo rrezik?
Çka është risku?
Risku është një ngjarje e mundshme në të ardhmen, e

lidhur me një objektiv, që në jetën tone mund të
ketë:
• jo vetëm ndikim negativ,
• por edhe ndikim pozitiv.
Çka është risku?
Risku është një ngjarje e përceptuar sot, që mund të ndodh

në të ardhmen me një probabilitet (mundësi) të
imagjinuar “veshur” nga njeriu e që ka ndikim të
vlerësuar apo të matur që sot mbi një objektiv të
parapërcaktuar prej tij (njeriut). Risku mund të jetë:
• Risku i anës së sipërme apo risku për të mirë:
– kur ndikimi është pozitiv
• Risku i anës së poshtme apo risku për të keq:
– kur ndikimi është negativ
Çka është risku?
Risku pozitiv:
• rezulton në arritjen e objektivave në nivel më të lartë
sesa që kemi parashikuar.
• paraqet mundësi që duhet shfrytëzuar për të
përmirësuar performancën.
Çka është risku?
Risku negativ:
• rezulton në dështimin për të arritur objektivat në nivelin e
parashikuar.
• paraqet kërcënim që duhet menaxhuar (drejtuar).
Shembull i risqeve negative:
1. Programuesi kryesor i projektit ndalon së punuari për të pirë
duhan.
2. Mungesa e materialeve të ndërtimit (të tilla si betoni), për shkak
të çështjeve politike (të tilla si marrëdhëniet armiqësore mes dy
vendeve në kufi) në rastin e një projekti ndërtimi.
Çka është risku?
• Risku është veprimi i kontolluar apo i lejuar
për të ndodhë, e që pason si rezultat i
ç`rregullimeve në sistemin e planifikuar
tekniko - organizativ,
– efektet e të cilave biznesit mund tì shkaktojnë
humbje ekonomike, të pozitës, reputacionit, vlerës,
etj.
– apo edhe e kundërta fitime ekonomike, të pozitës,
reputacionit, vlerës, etj.
Çka është risku?
Ngjarjet me risk - individi duhet tì vështroi mbi bazë
të objektivave të përcaktuara prej tij.
• Nëse ngjarja nga këndvështrimi i individit është

një ngarje risku, atëherë
– risku duhet të analizohet dhe të trajtohet
Përshkrimi i natyrës së riskut
Risk? apo Rrezik?A mund të jepni përgjigje tani?
• Një student për të arritur në një kohë të caktuar në ligjërata, duhet të
kapërcejë (trupojë) rrugën automobilistike, mund të goditet nga
ndonjë mjet automobilistik dhe të humb jetën!
• Një student që donë të bëhet ekonomist, semestrin e paguan 3,000€,
mund (ka mundësi) të mos tregojë sukses dhe për përsëritjen e
semestrit duhet të paguaj sërish shumën e njëjtë!
• Lidhja e një kontrate të re është e ndërlidhur me reputacionin e mirë
që do të krijojë punëmarrësi në përmbushjen e objektivave të
përcaktuara të biznesit. Ka mundësi të mos krijojë reputacion të mirë
dhe i ndërpritet kontrata!
1. Një zjarr i ardhshëm për pyllin!
2. Nëse kombinojmë probabilitetin e zjarrndodhjes dhe ndikimin në
cilësinë, madhësinë e pyllit apo dobinë ekonomike të tij!
Risku i zjarrit? Rreziku i zjarrit?
Pestova në fund të sezonit të grumbullimit të
patates lidh një kontratë me bujq për blerjen e
produkteve të tyre për vitin e ardhshëm, me një
çmim prej 0.10€. Nga ana tjetër obligohet që
bujqëve në fillim të sezonit tìu sigurojë
1.000.000kg farë që do tì kushtojë – vlera
80,000€ (0.08€ x 1.000.000kg). Prognozat
meteorologjike vlerësuan se vera do të jetë e
nxehtë. Për pasojë mundësia e rendimentit
mund të përgjysmohet. Menaxherët vendosën që
menaxhimin e riskut ta bëjnë përmes kompanisë
së sigurimit, duke paguar 20% premi të
sigurimit, apo vlerën prej 16,000€
Sa është risku nga kjo kontratë?

R (T) = P (T) x L (T)
R (T) = ½ x 80,000€ = 40,000€

Probabiliteti i ngjarjes 50%
Ngjarja
Sigurimi Premia€ Përfitimi€ Dëmi€
(thatësia)
Jo Jo 0 80,000
Po Jo 0 40,000
Po Po 16,000 64,000
Sa është risku nga kjo kontratë? R (T) = P (T) x L (T)
R (T) = ½ x 80,000€ = 40,000€
Ju faleminderit!
Deri këtu me
mua.
Më tutje
vazhdoni
vetë!
Ligjeratë K-1
Përceptimi mbi riskun
Ambienti që na rrethon a po bëhet me më shumë risk
Kishin më parë më shumë risk?
Kemi tani më shumë risk?
Do të kenë më shumë risk?
• Interpretimet se bota është një vend me më shumë
risk nuk mund të argumentohet përmes:
– fakteve dhe të dhënave empirike.
• Arritjet e reja nuk mund të realizohen pa risqe.

• Njëkohësisht risitë sjellin risqe të reja.
Ambienti që na rrethon a po bëhet me më shumë risk?
• Instrumentet financiare, i ekspozojnë përdoruesit
me risqe të reja e të cilat duhet të menaxhohen.
Diskuto nga aspekti i kontabilitetit dhe financave?
Wildavsky:
• Përpjekjet për të menduar dhe përceptuar se
ndryshimi (zhvillimi) do të arihet pa risqe,
– janë njëkohësisht paradoksale dhe të pabazuara
(përcipta).
• Të luash në mënyrë të sigurt d.m.th të mos bësh
asgjë,
– do të thotë të reduktosh oportunitetet nga të cilat mund
të përfitosh duke dënuar në këtë mënyrë njerëzit.
• Mos ndërmarrja e asnji aktiviteti nuk është
reduktim i riskut
• Inovacioni pa risk është paradoksal sepse procesi i
inovacionit ka të bëjë me riskun e vjetër.
• Zavendësimi i të vjetrës me të renë e bën jetën
tonë më të sigurt.
• Inovacioni pa risk është paradoksal sepse procesi i
inovacionit ka të bëjë me riskun e vjetër.
• Zavendësimi i të vjetrës me të renë e bën jetën
tonë më të sigurt.
Pse lindën instrumentet financiare?

• Instrumentet financiare, i ekspozojnë përdoruesit ndaj
risqeve të reja e të cilat duhet të menaxhohen:
– Risqet e:
• Normave të interesit
• Monedhës si dhe vlerës këmbyese
Përceptimet e gabuara mbi riskun
1. Risku gjithmonë është i keq!
2. Disa risqe janë aq të këqija saqë duhet të

eliminohen patjetër!
3. Të veprosh në një teren të sigurt është gjëja

më e sigurt për të bërë!
Përceptimi i parë i gabuar:
Risku është gjithmonë i keq?
Risku nuk është as i mirë as i keq!

Risku thjesht është risk!
• Risku është një ngjarje e mundshme e
ardhshme e cila mund të përfaqësojë kërcënim
ashtu edhe mundësi (oportunitet).
Përceptimi i parë i gabuar:
Risku nuk është as i mirë as i keq!
Risku thjesht është risk!
Tufani,
• për pronarët e shtëpive është kërcnim, kurse
• për shitësit e materialit ndërtimor është mundësi.
Veprimet me risk
E njëjta ngjarje risku - tufani (Tornado) për individin
apo SHT që ishte:
– risk pozitiv mund të jetë edhe
– risk negativ
• nëse tufani (Tornado) nuk ndodh - do të jetë risk
negativ.
– sepse do të mbingarkohet nga stoqe të
tepërta dhe shpenzime fikse.
Veprimet me risk
Përfitimet nga ngjarjet me risk kanë qenë temë e

diskutimeve dhe kritikave.
- Aktiviteti i blerjeve në pritje të tregut dhe blerjet për
tregshtrirje,
- u konsideruan antishoqërore dhe u ndaluan me ligj.
• Blerjet për pritje të tregut:
– blerja e produkteve me çmime më të lira në kohën kur ka
prodhim në masë, me shpresën e rishitjes me çmime më të larta
atëherë kur produktet do të ishin më të pakta.
• Blerjet për tregshtrirje:
– blerja e produkteve në një qytet (treg), me shpresë për shitje në
një qytet (treg) tjetër me një marzhë më të lartë se të kostove të
transportit.
Veprimet me risk
Adam Smith te “Pasuria e Kombeve”:
– ishte përkrahës i Blerësve për pritje dhe të Blerësve për
tregshtrirje;
– Operatorët më të rëndësishëm të tregtisë.
Përceptimi i dytë i gabuar:
Disa risqe janë aq të këqija saqë duhet të eliminohen patjetër!
• Prandaj, shumë individë mendojnë se eliminimi i këtyre risqeve është
domosdoshmëri.
– Shembull: goditja e tokës nga një kometë?
• Eliminimi mund të arrihet:
– Përmes krijimit të sistemeve kozmike zbuluese dhe mbrojtëse, për të
ulur mundësinë e goditjes së tokës (ulja e probabilitetit të ngjarjes), ose
– Përmes sistemeve zbuluese e mbrojtëse në tokë (bunkerëve, tuneleve),
për të ulur ndikimin në rast të goditjes (pakësimi i ndikimit)
Ulja e gjasës së ndodhjes së ngjarjes

Zbutja e riskut =
Ulja e ndikimit të ngjarjes
• Meqenëse teknikisht është shumë e vështirë, atëherë vetëm mundohemi të

zbusim risqet e këqija.
Përceptimi i dytë i gabuar:
Disa risqe janë aq të keqija saqë duhet të eliminohen patjetër!
Krahasimi i përfitimeve dhe shpenzimeve
Risku i Kthimit
Matrica e llogarisë Ndryshimi i të Ndryshimi në
së synuar ardhurave nga interesi vlerën e tregut
Ndryshimi në normën
Ndikuesit
e interesit
Shprehja (paraqitja) Pasqyra e të
Bilanci i gjendjes
e ndikimeve ardhurave
Risku
Përfitimi
Krahasimi i përfitimeve dhe shpenzimeve
• Një ngjarje risku duhet të shikohet nga aspekti i gjasës
apo probabiliteti që ajo të ndodhë.
• Nëse probabiliteti është shumë i ulët, vendimi për
zbutjen e riskut duhet të merret duke bërrë dy
krahasime:
– Midis shpenzimeve për zbutjen e riskut me përfitimet nga
kryerja e këtyre shpenzimeve dhe
– Midis shpenzimeve që mund të bëhen për zbutjen e riskut
me përfitimet e mundshme nëse këto shpenzime bëhen për
qëllim tjetër (shkollë, spitale)
Në vend të reduktimit të ndotjes!
Vlerësimi përfundimtar mbi riskun
• Edhe pse ka disa risqe që nuk na pëlqejnë, por kur për
menaxhimin e tyre, kostot janë më të larta se përfitime,
për Ne:
– Është e arsyeshme të zhvendosemi nga risku i lartë në një
risk të ulët, kurse
– Është më pak e arsyeshme që të zhvendosemi nga risku i
ulët në riskun zero.
• Risku nuk mund të eliminohet, por mund të zbutet,
– poqese shpenzimet e zbutjes janë të arsyeshme.
• Risku duhet të drejtohet.
Përceptimi i tretë i gabuar:
Të veprosh në një teren të sigurtë është gjëja më e
sigurtë për të bërë!
• Ky përceptim i tretë i gabuar për riskun ka të

bëjë më shumë me definicionin e sigurisë sesa
me faktin nëse njerëzit janë ose nuk janë të
mosprirur ndaj riskut.
• Në mikroekonomi dhe financë jepet një
supozim:
– investitorët dhe individët janë të mosprirur ndaj
riskut. (konflikti apo kosto e korporatës)
Prirja apo mosprirja ndaj riskut
• Një person i mosprirur ndaj riskut preferon sigurinë në raport

me pasigurinë,
– atëherë kur pasiguria përfshin një rezultat potencial më të keq se rasti i
sigurisë.
• Personi i mosprirur ndaj riskut nuk preferon të luaj llotari,
– pavarësisht faktit se ekziston gjithashtu mundësia për dyfishimin e
parave të tij.
• Shembull: blerja e një tikete kushton 500€, probabiliteti është
50% për tì humbur apo 0€ të ardhura, dhe 50% për të fituar apo
1,000€.
Sa është vlera e të Ardhurave të pritshme
Ap= ½(0) + ½(1,000€) = 500€

Shembull: një tregtar mobil ka mundësi të blej 100

çadra (ombrella) me çmim prej 1€/copë.
• Nëse bie shi është e mundur që mbrenda ditës tì
shetë të gjitha me çmim prej 2€/copë.
Probabiliteti për tì shitur është 50%.
• Nëse nuk bie shi fitimi i tij është 0€, por nëse bie
shi ai do të krijojë të ardhura në vlerë prej 200€ .
Sa është fitimi nga ky veprim me risk?
Të ardhurat e pritshme = ½(0) + ½(200€) = 100€
• Marja e një vendimi të keq investiv nga ana e

menaxhmentit do të penalizohej nga bordi, dhe
– për pasojë të politikave restriktive
– menaxhmenti do të kufizohej edhe për marrjen
e vendimeve të mira.
• Në aspektin statistikor kjo dukuri njihes si

prirja për gabime të Tipit I dhe Tipi II.
Prirje apo mosprirje ndaj riskut
është
e Mirë Refuzuar Gabim i tipit I
Hipoteza është
e Gabuar Pranuar Gabim i tipit II
Gabimi i Tipi I, ndodh kur një hipotezë (vendim) i mirë nuk

aprovohet
Gabimi i Tipit II, ndodh kur një hipotezë (vendim) e gabuar

aprovohet
Hipoteza: një ilaç është i dëmshëm, aprovohet?
Prirje apo mosprirje ndaj riskut
Në vendet e prapambetura, ata që nuk kanë këpucë:

1. Hipoteza: do të blejnë?
2. Hipoteza: nuk do të blejnë?
Do të blejnë Nuk blejnë
Pranuar Vendim i drejtë Gabim i tipit II
Hipoteza është
Refuzuar Gabim i tipit I Vendim i drejtë

Gabimi i Tipi I, ndodh kur një hipotezë (vendim) i mirë nuk
aprovohet
Gabimi i Tipit II, ndodh kur një hipotezë (vendim) e gabuar

aprovohet
Menaxhimi i riskut individual
• Menaxhimi i riskut individual nënkupton:

– përpjekjet e individit për tu siguruar se
risqet ndaj të cilave ai është ekspozuar,
• janë pikërisht ato risqe që ai mendon dhe
dëshiron të ekspozohet,
–në mënyrë që ta bëjë jetën ashtu siç
dëshiron.
Menaxhimi i riskut nuk është sinonim i

pakësimit të riskut.
• disa risqe pranohen siç janë,
• disa të tjerë i konsiderojmë të pakësuar,
– për aq sa ne i dëshirojmë.
• Menaxhimi i riskut personal mbështetet mbi konceptin

e njeriut-ekonomik.
• Përditshmëria, zgjimi, përdorimi i mjeteve dhe
mënyrave më të mira për të mos e dëmtuar shëndetin
fizik dhe mendor.
– Marja e vendimit për të mos u zgjuar (ngritur) në mëngjes,
paraqet rastin më ekstrem për mos menaxhimin e riskut.
• Bazë e menaxhimit të riskut personal janë:

– Shëndeti dhe
– Siguria
• Individi nuk përballet vetëm me riskun fizik

por edhe me risqe tjera të cilat mund të
ndikojnë në cilësinë e jetës së tij.
– Risku i reputacionit (një menaxher që mer një
vendim të keq)
– Risku i profesionit (kontabilisti, mjeku, dentisti,
profesori, avokati)
Të gjithë llojet e risqeve ndërlidhen me

riskun financiar (zvogëlimin apo
humbjen e të ardhurave).
• Risku nuk është as i mirë as i keq,
thjesht ai është risk.
• Eliminimi i riskut pa krahasuar
koston e përfitimit është një vendim
joekonomik dhe i dëmshëm.
Ju faleminderit!
Deri këtu me
mua.
Më tutje
vazhdoni
vetë!
KAPITULLI 2
QËNDRIMI I INDIVIDIT NDAJ

RISKUT
Përmbajtja
• Dobia dhe funksioni i dobisë
• Sjellja e individit dhe SH.T. ndaj riskut
• Lojrat e fatit dhe sigurimet
• Teoria e dobisë dhe e investimeve
• Preferencat e investitorit dhe treguesit e njohur
statistikor
Risku, individët dhe shoqëria tregtare
• Shoqëria tregtare përbëhet prej individëve.
– Disa individ janë interesmbajtës e disa jo.
• Sjellja e SHT ndaj riskut është funksion i

– sjelljes së individëve në përbërje të saj ndaj
riskut.
• Sjelljen e individit ndaj riskut e shohim si
raport ndërmjet individit dhe riskut.
• Sjelljet mund të jenë:
– Mosprirjen ndaj riskut
– Indiferentizmin ndaj riskut dhe
– Prirjen ndaj riskut të individëve të veçantë.
Sjellja e individit sipas nivelit të pasurisë:

• Sjelljet e individit të njëjtë janë të
ndryshme në nivele të ndryshme pasurie
apo mirëqenjeje.
– Ka raste kur risku pranohet, por
– Ka raste kur risku nuk pranohet
Në fund, nuk do të vlerësoheni se sa risk keni ndërmarrë
por me atë që ju keni realizuar.
—Donald Trump, businessman
Përgjigja e individit ndaj riskut:

• Përgjigja e individit ndaj riskut varet nga
sjellja e tij ndaj riskut
– për nivele të ndryshme pasurie apo mirëqenjeje,
por edhe
– nga rrethana tjera.
Dobia dhe funksioni i dobisë
• Teoria Mikroekonomike e dobisë

- Sjellja e individit ndaj riskut sipas kësaj
teorie,
– dobia është e lidhur me:
• mirëqenien ose konsumin sipas funksionit
matematikor.
Karakteristikat e lidhura me dobinë
1. Pasuria më e madhe i’u siguron individëve një kënaqësi
më të madhe.
- Preferojnë sa më shumë pasuri apo të mira materiale.
2. Individët nuk ngopen kurrë me dobinë e arritur

pavarësisht nga niveli i saj.
- Insistojnë për një pasuri më të madhe.
3. Shtesa e dobisë për të njëjtën shtesë pasurie mbi nivel të

pasurisë vie duke u pakësuar.
- Kënaqësia e individit kur pasuria është 100€, është shumë më e
madhe se sa kur pasuria është 1,000€
Këto tri karakteristika

- quhen edhe aksiomat e dobisë.
Aksioma është:
- një deklaratë që është pranuar pa prova, dhe
- konsiderohet e rëndësishme për ndërtimin e njërës

apo tjetrës teori matematikore.
Nëse funksioni i dobisë së pasurisë së një individi
shënohet me U(W) dhe pasuria me W, atëherë
U(W) është një funksion dobie nëse plotësohen
kushtet:
1. U(W) > 0 për çdo W
2. Uw(W) > 0 për çdo W
3. Uww(W) < 0 për çdo W
Uw - derivati i parë i funksionit të dobisë

Uww – derivati i dytë i funksionit të dobisë
Kushtet e funksionit të dobisë:
Kushti i parë: nëse U(W) > 0 për çdo W

• tregon se njerëzit marrin më shumë kënaqësi
(dobi)
– kur kanë një pasuri më të madhe,
– për të gjitha nevelet e pasurisë.
Kushti i dytë: nëse Uw(W) > 0 për çdo W

• kur derivati i parë është pozitiv, tregon se:
– individët për të gjitha nivelet e pasurisë
– preferojnë “më shumë” se sa “më pak”.
Kushti i tretë: nëse: Uww(W) < 0 për çdo W

• kur derivati i dytë i funksionit është negativ,
– tregon se individët preferojnë “më shumë”
se sa “më pak” me një normë rënëse.
Kushtet e funksionit të dobisë
• Matematikisht një funksion që i

plotëson këto tre kushte,
– grafikisht paraqitet nga një kurbë
konkave (e mysët).
Funksioni i dobisë së individëve
Çdo vlerë pasurie ka vetëm një vlerë të dobisë. Për
nivelin e pasurisë X njësia e dobisë është U(X), dhe për
pasurinë Y vlera e dobisë është U(Y)
DobiaU(W)
U(W)
U(y)
U(x)
X Y Pasuria W
• Kurba konkave (e mysët) e funksionit U(W) i
plotëson të gjitha karakteristikat matematikore dhe
ekonomike të funksionit të dobisë.
DobiaU(W) • Me rritjen e vlerës së pasurisë rritet edhe vlera e
dobisë.
U(W)
U(y)
U(x)
X Y Pasuria W
Aksioma e dytë e mosngopjes reflektohet nga
fakti që vlerat e funksionit të dobisë ka pjerrësi
rritëse.
DobiaU(W) Dobia shtesë e fituar është gjithmonë pozitive
pavarësisht nga niveli i pasurisë.
U(W)
U(y)
U(x)
X Y Pasuria W
Forma konkave (e mysët) e grafikut tregon që
pjerrësia e drejtëzës tangente me grafikun
zvogëlohet me rritjen e pasurisë.
DobiaU(W) Dobia shtesë nga pasuria ulet me rritjen e
nivelit të pasurisë.
U(W)
U(y)
U(x)
X Y Pasuria W
Sjellja ndaj riskut
Sipas funksionit të dobisë sjelljet e individit ndaj riskut

mund të jenë:
1. I prirur
2. Neutrale
3. I mosprirur

Funksioni i dobisë së një individi i dashuruar (prirur)
pas riskut
Dobia e pasurise U (W) U(W)
Individi i dashuruar me riskun

karakterizohet nga një dobi
U(1,000)
shtesë në rritje.
Është i kënaqur nga një rritje e
E[U(W)=1/2U(0)
+U(1,000)
vogël në pasuri kur është i
pasur se sa kur është i varfur.
U (500)
Funksioni i dobisë është
konveks.
500 1,000 Pasuria W

Sjellja neutrale ndaj riskut
• Për idividin i cili ka qëndrim neutral

(indiferent) ndaj riskut:
– shtesa e dobisë është e njëjtë, pavarësisht sa është i
pasur individi.
Ky individ ka një dobi shtesë konstante nga pasuria.

Sjellja neutrale ndaj riskut
Shembull: Blerjen e një bilete me çmim prej

500€.
Në këtë rast e krahasojmë dobinë e pasurisë prej
500€ me dobinë e vlerës së pritshme të të
ardhurave nga kjo biletë pasurie që është 500€.
- Pra ky është një krahasim ndërmjet dobisë së
një pasurie me dobinë e pasurisë së pritshme
që është e barabartë.
E[U(W) = ½ U (0) + ½ U(1,000)
= 500€
Funksioni i dobisë së një individi me sjellje neutrale
Dobia e pasurisë U (W) U(W)
U (1,000)
Indiferent në marrjen
e vendimeve
U(500)
500 1,000 Pasuria W

Funksioni i dobisë së një individi i mosprirur ndaj
riskut
Dobia e pasurise U (W)) Funksioni i dobisë është i mystë (konkav)
U(W)
U (1,000)
U( 500)
E {U(W)=1/2U(0) +
½U(1,000)
500 1,000 Pasuria W

Karakteristikat e përbashkëta
Funksioni i dobisë së individit indiferent ndaj riskut dhe
atij të mosprirur ndaj riskut i ka dy karakteristika të
përbashkëta:
1. “më shumë“ është gjithmonë më mirë se “më pak”
dhe
2. Individi asnjëherë nuk është i ngopur me pasuri.
Individi i dashuruar me riskun karakterizohet nga një

dobi shtesë-kufi (cak) në rritje.
• Ky individ është më i kënaqur nga një rritje e vogël
në pasuri kur është i pasur se sa kur është i varfër.
Dallimet kryesore në mes tri rasteve
Dallimi ndërmjet tri rasteve qëndron në varësinë e dobisë shtesë
të individit nga niveli i pasurisë:
1. Individi asnjanës ndaj riskut ka një dobi shtesë konstante.
- Dobia që vjen nga një njësi pasuri më shumë nuk varet nga
niveli i pasurisë që ka ai.
2. Individi i mosprirur ndaj riskut, dobia e tij nga pasuria ulet
kur niveli i pasurisë shtohet.
- Nuk merr përsipër riskun e një humbje të madhe për të
patur shansin e një fitoreje të madhe.
3. Individi i dashuruar me riskun, do të vinte në risk gjithë
pasurinë e tij me qëllim për të siguruar një fitore të madhe.
- Dobia shtesë-kufi (cak) rritet me shtesën e pasurisë së tij.

Lojrat e fatit dhe sigurimi
• Analistët kanë konstatuar se sjellja e njerëzve nuk

është plotësisht e qëndrueshme me atë që
parashikon funksioni i dobisë (Bileta e llotarisë
dhe polica e sigurimit).
• Blerja e biletës së llotarisë mund të kuptohet që
individi është i dashuruar pas riskut, kurse
• Blerja e policës së sigurimit tregon që individi
është i mosprirur ndaj riskut.

• Analizat më të thelluara të dobisë dhe
funksioneve të saj mund të shpjegojnë edhe një
sjellje të tillë të individëve.
– Friedman dhe Savage (1948) e shpjeguan një sjellje
të tillë nëpërmjet të ashtëquajturës funksion i dobisë
me një kurbë në formë të shkronjës “S”
• Grafikisht kjo dobi e pritshme korrespodon me
mesin e segmentit ndërmjet U(0) dhe B(0).
Matematikisht kjo dobi shprehet kështu:
E[U(W) = ½ U (0) + ½ U(B)
Për nivele të ulëta të pasurisë – zona 0 deri B, kurba e funksionit të dobisë është
e mysët (konkav) – paraqet dobinë shtesë rënëse. Individi i mosprurur ndaj
riskut do të blejë policën e sigurimit.
U (W) U (W
U(D))
[U(C)=1/2U(B)+
½ U (D)
U(C)
U(B)
U (A)
[U(A)=1/2U(0)+
1/2U(B)
0 A B C D Pasuria W

Teoria e dobisë dhe e investimeve
• Ngjarjet të cilat shkaktojnë pakësimin e dobisë janë
ato që në të vërtetë duhet të konsiderohen risqe.
• Dobia e pritur e investitorit nga pasuria mund të
shprehet si funksion i karakteristikave statistikore
të variablit të pasurisë së rastit duke përdorur serinë
e Teylor-it rreth dobisë së pritur nga pasuria.
• Dobia e pritur është vlera e pritur e pasurisë në
kushtet që ajo është pasojë e ndikimit të ngjarjeve
të ndryshme të riskut, dhe të niveleve të ndryshme
të pasurisë.

Treguesit statistikorë të shpërndarrjes së probabilitetit
Përcaktimi Simboli Termi Shpjegimi
E(W) μ Pritja Vlera e pritur e W
E(W-E(W)2 δ Varianca Shpërndarja reth vlerës së pritur
Përqëndrimi i shpërndarjes nga njëra anë ose
tjetra, ose tregues i asimetrisë së
E(W-E(W)3 γ Asimetria
shpërndarrjes së vlerave ekstreme në
krahasim me vlerat e pritura
E(W-E(W)4 k Kurtuoza Trashësia e bishtit dhe piku i qendërzimit
Preferencat e investitorit dhe treguesit e
njohur statistikor
• Analiza e preferencave të investitorëve duhet të
bëhet në kontekst të teorisë dhe të funksioneve të
dobisë.
• Shkenca ekonomike shpjegon tri aksiomat e
zakonshme të sjelljes:
 Investitori preferon “më shumë” se “më pak”.
 Investitori nuk është asnjëherë i kënaqur.
 Investitori preferon “më shumë” se “më pak”
me një normë zbritëse.
• Preferencat e investitorëve duhet të lidhen me variancën
ose shpërndarjen e vlerave të pasurisë rreth vlerës
mesatare.
– Varianca e kthimeve të letrave me vlerë me risk është
gjithmonë pozitive, sepse ajo matet si shumë e katrorëve të
devijimeve të vlerave të variablit nga mesatarja e tyre.
– Investitorët e mosprirur ndaj riskut,
• funksionin e dobisë e kanë të mystë (konkav) dhe Uww
është negativ.
• nuk preferojnë luhatjet e kthimeve në letra me vlerë, kurse
– Investitorët e prirur ndaj riskut, preferojnë varianca
(ndryshimet) të jenë më të larta, sepse edhe dobia është më e
lartë.

Preferencat e investitorëve sipas shpërndarjes
simetrike përkundrejt asaj asimetrike
A– paraqet shpërndarrjen
B A C simetrike
B dhe C - paraqesin
Proabiliteti
shpërdarjen asimetrike
Pasuria

A – paraqet shpërndarrjen simetrike sepse çdo
vlerë më e vogël se mesatarja ka të njëjtin
probabilitet sikurse vlerat më të mëdha se
mesatarja.
B dhe C - paraqesin shpërdarrjen asimetrike

sepse me të njëjtën largësi nga mesatarja kanë
probabilitete të ndryshme, në varësi të faktit
nëse janë mbi ose nën mesatare.

• Në shpërdarjen asimetrike B një rritje në pasuri
prej 10% ka më shumë mundësi të ndodhë se sa
një rënie prej 10%, sepse probabiliteti i vlerave
në anën e djathtë është më i madh se në anën e
majtë.
– Rritjet ekstreme në pasuri kanë probabilitet më
të lartë se rëniet ekstreme.
– Kjo quhet shpërndarje e anuar pozitivisht,
sepse koeficienti i animit është numër pozitiv.

• Në shpërdarjen asimetrike C një rënie prej 10%
ka më shumë mundësi të ndodhë se sa një rritje
prej 10%, sepse probabiliteti i vlerave në anën e
majtë është më i madh se në anën e djathtë.
• Rëniet e mëdha në pasuri kanë mundësi më të
lartë ndodhje se rritjet e mëdha.
• Kjo quhet shpërndarrje e anuar negativisht,
sepse koeficienti i animit është numër negativ.

Shpërndarrjet leptokurtike dhe platikurtike
Probabiliteti i ndryshimit të W t ok u r tike

d a rj a Lep
Shpërn
B
A Shpërndarja normale
Shpërndarja
C Platikurtike
Ndryshimi në pasuri (W)

Prof.dr.Muhamet Aliu
Ju faleminderit!
Pyete vetveten në cilën kategori je?

KAPITULLI 3
SHOQËTITË TREGTARE
DHE ANOMALITË E TYRE
LIDHSHMËRIA E RISQEVE DHE
SHOQËRIVE TREGTARE

Përmbajtja
• Shoqëritë tregtare – SHT dhe përbërja e saj
• Individët e brendshëm, Individët e jashtëm dhe
risku moral
• Informacionet dhe përfitimet e individëve
• Skema e Ponzit
• Zgjedhja negative
• Mallkimi i fituesit
• Blerësit e tregut dhe marrësit e pozicioneve

Pikat kryesore:
1. Çka paraqet SHT nga aspekti i riskut?

2. Kush e përbëjnë SHT?
3. Kush është interesmbajtës i një SHT?
4. Si klasifikohen interesmbajtësit e një
SHT?
5. Si klasifikohen SHT nga aspekti i
menaxhimit të riskut?

Shoqëritë tregtare dhe përbërja e saj
• Si i definojmë SHT nga aspekti i menaxhimit të riskut?
– SHT janë një grumbull individësh apo interesmbajtësish dhe
i klientëve të saj.
• Kush është Interesmbajtës në një SHT?
– Interesmbajtës në një SHT, është çdo individ mirëqenia e të
cilit ndikohet nga suksesi i SHT.

SHT - Shoqëritë tregtare dhe përbërja e saj
SHT dhe risku i tyre?
• SHT ushtrojnë aktivitetin e tyre ekonomik –
financiar, dhe
– marin vendime në një mjedis me:
• anomali dhe
• konflikte
–të krijuara nga individët të cilët e
përbëjnë atë.

Klasifikimi i interesmbajtësve:
1. Interesmbajtësit primarë
- Aksionarët dhe pronarët e SHT.
2. Interesmbajtësit sekondar
– Kreditorët.
3. Interesmbajtësit tjerë
– menaxhuesit dhe punonjësit.

Klasifikimi i SHT duke u bazuar në risk?
SHT për qëllim të drejtimit (menaxhimit) të

riskut klasifikohen, në:
1. SHT të hapura
2. SHT të mbyllura
3. SHT financiare

Karakteristikat e SHT sipas riskut
1. SHT të hapura – menaxhuesit zakonisht janë një

grup individësh të ndarë nga pronarët e SHT.
2. SHT të mbyllura – menaxhimi dhe pronësia nuk janë

të ndara nga njëra tjetra (menaxhues dhe pronarë
njëkohësisht.
3. SHT financiare: si ndërmjetësues financiar (bankat,
fondet e investimeve) – menaxhimi dhe pronësia janë
rreptësisht të rregulluara nga rregullatorët e veprimtarisë
përkatëse.
Përgjigje
1. SHT nga aspekti i riskut, është …. ?

2. SHT e përbëjnë …..?
3. Interesmbajtës i një SHT është… ?
4. Interesmbajtësit e një SHT
klasifikohen…?
5. SHT nga aspekti i menaxhimit të riskut
klasifikohen…..?

Objektivat e SHT, janë krijimi i rrjedhave

monetare.
• Rrjedhë monetare hyrëse, SHT krijon nga
klientët, kurse
• Rrjedhë monetare dalesë, SHT i krijojnë

Interesmbajtësit

Jensen dhe Meklin (1976):

• SHT karakterizohet si një grup individësh të cilët janë të
lidhur me njëri-tjetrin (me shkrim ose jo me shkrim) me
kontratë (Nexus of contract – lidhje e kontratës).
– Si pasojë e kontratave, SHT ndikohen shumë nga
risqet ndaj të cilave individët interesmbajtës dhe
klientët janë të ekspozuar.
• Risqet e kontratave identifikohen, maten, trajtohen dhe
monitorohen.
Vlera
Shembull: risku i
?
një kontratë? Mënyra e pagesës
Kontrata
?
Periudha kohore
Norma e interesit FOB

Pyetje:
1.Cilat janë anomalitë (risqet) e kontratave që menaxhohen?
1. Risqet fizike
1. Pasojat nga zjarri, përmbytjet, tërmeti, etj.
2. Risqet financiare
1. Risku i çmimeve të tregut
2. Aftësitë kredipërdoruese e palëve të kontraktuara
3. Risku i mos-balancimeve
4. Risku operacional
2.Cilat janë anomalitë (risqet) e kontratave që nuk mund të
menaxhohen?
1. Risku moral
2. Zgjedhja negative
3. Skemat e Ponzit
4. Mallkimi i fituesit
5. Individët me sjellje të ndryshme ndaj riskut
- Bërësit e tregut dhe marrësit e pozicioneve
Rrisqet që menaxhohen ndahen në:
1. Risqe Fizike – kompania i merr përsipër

pasojat e:
zjarrit, përmbytjeve, tërmeteve,etj.
2. Risqet Financiare
risku i çmimeve të tregut,
risku i aftësisë kredituese,
risku i mosbalancimeve, dhe
risku operacional.

Rrisqet që nuk menaxhohen
Kontratat që i mbajnë individët të lidhur në një SHT nuk janë

të plota, kështu që:
- nuk sigurojnë një barazi (paritet) të përfitimit dhe
përgjegjësive;
- Natyra e këtyre kontratave krijon anomali apo risqe që
nuk mund të menaxhohen, por mund të kontrollohen.
Këto janë:
- Risku moral (anomalia në me individëve të brendshëm dhe të
jashtmëve),
- Zgjedhja negative,
- Skema e Ponzit,
- Mallkimi i fituesit dhe
- Individët me sjellje të ndryshme ndaj riskut (Bërësit e tregut
dhe marrësit e pozicioneve)
Individët e brendshëm, individët e jashtëm dhe risku moral
1. Individ i brendshëm – konsiderohet çdo person që i ka të gjitha
informacionet mbi traksaksioninin, aktivin, portfolion, detyrimet
dhe kapitalin, apo për SHT.
2. Individ i jashtëm – konsiderohet çdo person që ka interes mbi këto
informacione, por nuk ka mundësi që tì ketë.
Ose në:
1. Individë kryesorë dhe
2. Individë agjent
Agjentët kryejnë punë për llogari të individëve kryesorë, pa pasur
pasoja për veprimet e tyre por vetëm përfitime nga ato transaksione.
• Ndërmjet individëve të brendshëm dhe të jashtëm ka një konflikt, i
cili buron nga njëanshmëria e informacionit dhe njëanshmëria e
përfitimeve
- e cila quhet njëanshmëria e shtysave!

Njëanshmëria informative
• SHT financiare, kanë transaksione të shumta e të specializuara.
– Për këto transaksione punësojnë ekspert të fushave përkatëse
për të qenë konkurent me shoqëritë tjera.
– Këta specialistë për shkak të kualifikimit dhe specializimit
(ekspertizës) dhe përvojës së tyre, informatat që i posedojnë
ato do të jenë më të plota se informacionin që mund ta kenë
punonjësit e tjerë brenda institucionit.
• Ekspertët e SHT financiare, për shkak të njëanshmërisë së
informacionit quhen punonjës të vijës së parë.
– Por edhe ato vetë ndahen në disa nëngrupe:
• shitëblerësit;
• drejtuesit e pozicioneve; dhe
• punonjësit kërkimor

Punonjësit e vijës së parë:
1. Shitblerësit, marketerët ose strukturuesit: janë

ata të cilët negociojnë transaksionet.
2. Drejtuesit e pozicioneve: rezultojnë nga
transaksionet e negociuara dhe njihen si tregtarë,
drejtues të pozicioneve ose drejtues risku.
3. Punonjësit kërkimorë: Ata bëjnë kërkime,
ndërtojnë modele ose sisteme të cilat mbështesin
procesin e vendimmarrjes.
 Secili nga këto nëngrupe ka informacion të plotë për
pjesën e transaksionit që realizon vetë.

Analiza e njëanshmërisë së shtysave
• Punonjësit e vijës së parë për ti kryer transaksionet me
sukses do tù duhet mbështetja e punonjësve tjerë të SHT.
– Zyra, pajisje, system i TI, kontabilistë, etj.
• Individët e brendshëm gëzojnë të gjitha informacionet për
transaksion:
– në rast suksesi ata perfitojnë një pjesë të rezultatit,
kurse
– në rast dështimi ata nuk marrin përsipër humbjen.
Individët e jashtëm, nuk kanë të gjitha informacionet për
transaksionin, në rast fitimi përfitojnë por në rast dështimi ata
mbajnë të gjithë humbjet potenciale.

Informacionet dhe përfitimet e individëve
Kanë Në rast
Në rast dështimi
informacion suksesi
Individë të Nuk mbajnë

Të plotë Përfitojnë
brendshëm humbje
Individë të mbajnë të gjitha

Jo të plotë Përfitojnë
jashtëm humbjet
Individët e brendshëm që përfitojnë në rast suksesi dhe

nuk kanë përgjegjësi në rast dështimi,
- janë të nxitur për të marrë risk gjithnjë e më shumë.

Risku moral
Fshehja e informacionit dhe veprimeve nga individët e
brendshëm, të cilët përfitojnë në rast suksesi dhe nuk mbajnë
përgjegjësi në rast dështimi, quhet risk moral
Kotowitz (1989): riksu moral përkufizohet si veprim i
agjentëve ekonomik për të maksimizuar dobinë e tyre në
kurriz të dobisë së të tjerëve,
• në situata në të cilët ata nuk bartin plotësisht pasojat, ose
– ekuivalentisht nuk gëzojnë plotësisht përfitimet e veprimeve të
tyre,
• për shkak të pasigurisë dhe kontratave jo të plota ose të
kufizuara,
– të cilat parandalojnë kalimin e të gjithë dëmeve tek agjentët
përgjegjës.

Risku moral
Shembujt e informacioneve të fshehura janë:
Shërbimet e specialistëve:
Fizikantët, avokatët, riparuesit, menaxherët
dhe politikanët.
Njëanshmëria e shtysave e vë në veprim

njëanshmërinë e informacioneve.
Kostoja e kompanisë!

Risku moral
A mund të ketë një zgjidhje që njënashmëria e shtysave
të mos çoj në njëanshmëri të informacionit?
Është shumë e vështirë, sepse do të zvogëlohej vullneti i
individëve të brendshëm për tu marë me aktivitete
(transaskione) me risk.
Janë dy zgjidhje të mundshme:
a) Sigurimi i humbjeve për shkak të riskut moral.
b) Rritja e mbikëqyerjes nga ana e individëve të

jashtëm mbi individët e brendshëm.
Risku moral
• Shoqëritë e sigurimit nuk mund tì sigurojnë

shoqëritë e tjera tregtare për riskun moral,
– Për SHT rezulton se e vetmja zgjidhje ngelet
te:
• balancimi i nevojës për të maksimizuar
vlerën e SHT në treg me drejtimin e:
–risqeve të transaksioneve,
–aktiveve dhe portofolion e saj.

Risku moral
Njëanshmëria shfaqet edhe në marëdhënien ndërmjet

drejtuesve të SHT dhe monitoruesve të jashtëm të saj.
• Monitoruesit përfaqësohen kryesisht në tre grupe:
1. Kreditorët e firmës,
2. Aksionerët dhe
3. Rregullatorët.
• Të tre këto grupe kanë shtysat të cilët ndryshojnë nga
ata të drejtuesve, meqë:
– Monitoruesit janë të ekspozuar ndaj humbjeve që varen
nga performanca jo e mirë e SHT.
– Drejtuesit nuk përgjigjen për humbjet e SHT

Njëanshmëria e shtysave
1. Tek Kreditorët, njëanshmëria e shtysave është e dukshme, nëse shoqëria
punon mirë atëherë kreditorëve do t’u paguhen të gjitha pretendimet, dhe
e kundërta.
2. Tek Aksionerët, njëanshmëria e shtysave reflekton tek pasojat për
humbjet.
3. Tek Rregullatorët, njëanshmeria e shtysave lidhet me shëndetin e
ekonomisë.
- Falimentimi i një SHT ndikon negativisht në të gjithë ekonominë e
vendit.
- Risku moral i SHT do të shtohej sepse aksionerët dhe menaxherët do
të mundohen të shtojnë mundësitë e fitimit.
- Në këtë rast mundësitë e qeverisë në ato fitime do të ishin të
kufizuara.
- Në rast falimentimi Qeveria i bart të gjitha pasojat!
Diskuto me student: aktualitetin!
Njëanshmëria tek monitoruesit është më e theksuar se sa njëanshmëria e
informacionit që shfaqet brenda SHT.
Risku moral
• Kompanitë e sigurimeve përballë riskut moral:

– Individi që e siguron automjetin nga vjedhja,
• Nuk i kushton rëndësi vjedhjes së mundshme!
• Bankat tregtare përballë riskut moral:
– Aprovimi i kredive nga zyrtari me qëllim arritjes
së cakut (target),
• Rregullimi kontabël i pozicioneve bilancore!
– Mshefja e informacionit nga klienti përballë
zyrtarit të kredisë,
• Borxh i padeklaruar, falimentim, emigrim, etj.

Risku moral
• Kreditorët, aksionerët dhe rregullatorët përballë riskut moral (marrin

vendime duke u bazuar në mendimin e auditorëve)
– Rishqyrtuesit e pasqyrave financiare (auditorët) japin mendime të
pakualifikuara (angazhimi dhe pagesat).
• Risku moral për bankat nga vlerësuesit e institucioneve:
• Bankat klasifikohen në pozita jomeritore,
– Pagesat për angazhim në vlerësime!
• Debat i madh për cilësinë e informacioneve,
– Edhe pse janë audituar - mendim i pakualifikuar!
• SOX – Sarbanes – Oxley Act i 2002 (Akti për Reforma në
Kontabilitet dhe Mbrojtjen e Investitorëve). Senatori Paul Sarbanes
dhe Përfaqësuesi SHBA Michael G. Oxley co-sponsors of the
Sarbanes–Oxley Act.
– SOX - përforcon përgjegjësinë e korporatave për raportet
publike financiare.

Risku moral
Raportimi jocilësor (mashtrues).

Shembull: skandalet e vitit 2002, Enron,
WolrdCom, etj.
• Falimentimi i vitit 2008, i firmës së auditimit
“Arthur Anderson”.

Risku moral
• Njëanshmëria e shtysave në mes menaxhmentit

dhe aksionarëve,
– kryesisht për shkak të pasojave nga humbjet, janë
krijuar SHPK.

Risku moral
• Informacioni i kontabilitetit paraqet risk moral, në mes të

brendshmëve dhe të jashtmëve:
– Menaxhmenti frikësohet nga informacioni që mund ta fitojnë
të jashtmit – që mun dta përdorin si mjet për ta zgjëruar
mbikëqyrjen dhe kontrollin për veprimet e menaxhmentit.

Skema e Ponzit

Skema e Ponzit
Charles Ponzi lindi në vitin 1882 në Carlo
Ponzi në Parma, Itali, ndoqi Universitetin e
Romës La Sapienza. Ponzi erdhi në Amerikë -
në Boston në nëntor 1903. Ishte një mashtrues
famëkeq që pagoi kthimet me paratë e
investitorëve të tjerë. Ai drejtoi një skemë
investimi mjaft fitimprurëse dhe të gjerë. Ponzi
u arrestua në 12 gusht 1920 dhe u akuzua për 86
akuza për mashtrim me “postë” për 7 milion
dollarëve, kaloi 14 vjet në burg.
Skema Ponzi" është emëruar pas tij.
Ai vdiq në 18 Janar 1949, në Rio de Janeiro,
Brazil.

Skema e Ponzit
• Skema e Ponzit është një ndërmarrje kriminale

ku investitorët mashtrohen duke besuar se ata
do të marrin kthime shumë të larta nga
investimet e tyre,
– duke i paguar investitorët e hershëm me norma të
larta kthimi,
– pagesa që sigurohet nga paratë e arkëtuara nga
investitorët e mëvonshëm.
• Investitorët e hershëm marrin kthime të larta.

Skema e Ponzit
• Ritmi i investimeve të reja mund të jetë i lartë,

duke krijuar iluzionin për fitime në kohë të
gjatë.
• Lakmia e investitorëve të rinj për të vendosur
para në këtë skemë,
– zmadhon mundësinë për tì bërë investimet
të duken shumë fitimprurëse, kështu
• Krijohet lakmia tek investitorët e rinj.

Skema e Ponzit
• Një skemë Ponzi, është një situatë e

paramenduar.
• Të brendshmit normalisht duke pas
informacione dyshojnë për fundin e saj më
shumë se të jashtmit;
– Risku moral: të brendshmit nuk reagojnë sepse
humbin bonuset nga fitimet që realizohen!

Zgjedhja negative
Zgjedhja negative, është risku që SHT të zgjedh ose të zgjidhet
nga klientë më të këqinj.
Kjo ka të bëjë me përzgjedhjen ose të produktit të keq, ose të
klientit të keq,
- në kushtet kur shtësit dhe blerësit kanë një informacion të
njëanshëm (asimetrik) për tregun, për produktin apo klientin.
Shembull: Një bankë e cila përcakton një tarifë të njëjtë për
mirëmbajtjen e llogarive rrjedhëse.
– ajo mbart riskun që ky produkt të zgjidhet nga klientët e saj
të cilat kanë lëvizje të shumta në numër por mbetje të ulët të
llogarisë (përzgjedhja e produktiti të keq).
– kreditimi i individëve, klientëve për shkak të njëanshmërisë
së informacionit (zgjedhja e klientit të keq).

• Zgjedhja negative e produktit të keq
Shembull tipik të zgjedhjes negative kemi

detergjentin Ariel i cili nuk ka mundur të depërtojë
në tregun e Arabisë, për shkak të emrit të tij i cili
në gjuhën arabe është i kundërt me Zotin e tyre.

• Zgjedhja negative është risku që SHT të
zgjedhë ose
– të zgjidhet nga klientët më të këqij.
• Risku i zgjedhjes negative është i ngjashëm
me riskun moral, ngase të dytë burojnë nga
njëanshmëria e informacionit.

Dallimi midis riskut moral dhe riskut të zgjedhjes
së keqe
• Risku moral i referohet marrjes së risqeve

gjithnjë më të mëdha duke i fshehur
informacionet për këto risqe nga të tjerët.
• Risku i zgjedhjes së keqe i referohet marrjes së

risqeve më të mëdha për shkak të fshehjes së
informacioneve nga të tretët (klientët).

Zgjedhja negative
• Çdo tregtar gjatë zgjedhjes së klientit, duhet të vlerësojë
njëlloj si:
– lëvizjet e tregut, ashtu edhe
– informacionin që pala tjetër zotëron.
• “ne nuk duam të fitojmë nga klientët e zgjuar; ne duam
të fitojmë duke u shitur klientëve budallenj (pa
informacion).”
Shembull?

Mallkimi i fituesit
• Mallkimi i fituesit është një anomali

ekonomike që tregon se një ankand, po edhe
ata të cilët zotërojnë informacionet e duhura
tentojnë të paguajnë më tepër se sa duhet.
• Mallkimi i fituesit u identifikua fillimisht në

ofertën për të marrë me qira rezervat e naftës.

Mallkimi i fituesit
Thaler (1992), e ka spjeguar mënyrën që çon në mallkimin e

fituesit:
Nëse nuk keni para në xhep për të dalur një natë në qytet, provoni
këtë eksperiment: marrni një qyp dhe mbusheni me monedha.
Mbajni shënim për vlerën totale të tyre. Qypin vendoseni në
ankand për njërëzit në një kafiteri.
Oferta mesatare do të jetë shumë më pak se sa vlera e
monedhave.
Oferta fituese do të tejkalojë vlerën e monedhave në qyp.

Mallkimi i fituesit
• Mallkimi i fituesit në tregti ndodh më shpesh te bërësit e tregut të

produkteve më pak likuide.
• Tregtarët janë në konkurencë me njëri tjetrin, ai që vlerëson një

produkt të veçantë me një vlerë më të lartë se konkurenti, ka
mundësi të fitojë më shumë.
• Mallkimii fituesit mund të kontrollohet duke shmangur ankandet

ose përmes përfaqësimit të përshtatshëm – duke vlerësuar çmimet
me konzervatizëm (si i mosprirur ndaj riskut).

Mallkimi i fituesit

Mallkimi i fituesit
• Shembull: për mallkimi i fituesit:

– shitjet promocionale,
– Shitjet 3 në 1

Bërësit e tregut dhe marrësit e pozicioneve
Bërësit e tregut krijojnë tregje me dy drejtime duke u
angazhuar njëkohësisht në blerjen dhe shitjen e të njëjtit
instrument, duke u përpjekur të ruaj pozicionin sa më
minimal dhe duke përfituar kryesisht nga diferenca
ndërmjet çmimeve të njëkohshme të shitjes dhe të blerjes.

• Marrësit e pozicioneve, krijojnë pozicione

nga njëra anë ose nga ana tjetër e tregut, duke
shpresuar për të fituar nga lëvizjet e tregut në
favor të tyre gjatë kohës nëpërmjet blerjes dhe
shitjes.
• Pozicionet mund të merren në interes të vetë

shoqërisë ose në interes të një klienti
individual ose grup klientësh.

• Bërësit e tregut në çdo rast marrin risk, sepse

blerja dhe shitja nuk mund të ndodhin
gjithmonë njëkohësisht.
– Diferenca nëpërmjet çmimit të blerjes dhe të
shitjes është e tillë që i detyron ata të ndjekin
tregun dhe të mbyllin menjëher pozicionin.
• Marrësit të pozicionit, kan risk gjithashtu, por
– Diferenca ndërmjet çmimit të blerjes dhe të shitjes
i lejon që të pres kur në treg të krijohet çmimi më i
favorshëm.

Objektivat e bërësve të tregut dhe mbajtësve të
pozicioneve varen edhe nga:
– përdorimi i modeleve dhe
– teknikave të vlerësimeve
• Mbajtësit e pozicioneve përdorin modele për
parashikimin e vlerave më të mira për mbylljen e
një pozicioni pas një periudhe të caktuar kohe.
– Duhet tì kushtojë kujdes çmimit të tregut për
instrumentin në të cilin ai ka marë pozicion.
• Një mbajtës pozicioni nuk do të shqetësohet shumë
nëse çmimet lëvizin në kah të kundërt me
pozicionin e tij.
Një shprehje shumë e dëgjuar për mbajtësit e

pozicionit është:
• Nëse unë e pëlqej pozicionin me çmim me të cilin
e blej unë atë do ta pëlqeja më shumë për një
çmim më të ulët.
• Bërësi i tregut zbaton modelin për zbërthimin e
riskut me qëllim që t’i vlerësojë çmimet
alternative aktuale me të cilat mund të ekzekutohet
një pozicion.
– Për të janë të rëndësishme çmimet aktuale të tregut, si
tregues për të dalë nga pozicioni.
Ju faleminderit!
Anomalitë e
SHT i trajtuam
bashkë, por
punën në treg
do ta bëni vetë!

Download

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Download

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Download

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MENAXHIMI I RISKUT DHE SIGURIMI

Ai tha se ekziston mospërputhje, në mes të asaj :

Disa shembuj janë: automobili, radio, televizioni,

"Bota që kemi krijuar, është një produkt i të

Qasje për diskutim:

Çka duhet të bëjnë menaxherët në një ngarje të tillë?

• Më vonë duhet të jepni përgjigje?

• Fjala rrezik (kërcnim) shpreh dyshime për

Risku është mundësia për të ndodhë një shmangie

• Sa më i madh të jetë ndryshimi (variacioni) edhe risku

– Për shembull, është e mundshme që dikush do të

• Risku si koncept themelor ndonjëherë përdoret me

Risku Ngjarja e Dëmi

Risku është shprehur si rezultat i dy komponenteve:

Rrezikun dhe riskun është vështirë për t`i ndarë nga

• Konceptualisht rreziku është mundësia e

• Ku ka aktivitete njerëzore ka edhe risk,

• Për ngjarjet me rrezik,

Risku është një ngjarje e mundshme në të ardhmen, e

Risku është një ngjarje e përceptuar sot, që mund të ndodh

• Nëse ngjarja nga këndvështrimi i individit është

Sa është risku nga kjo kontratë?

R (T) = ½ x 80,000€ = 40,000€

Sa është risku nga kjo kontratë? R (T) = P (T) x L (T)

R (T) = ½ x 80,000€ = 40,000€

• Arritjet e reja nuk mund të realizohen pa risqe.

Pse lindën instrumentet financiare?

1. Risku gjithmonë është i keq!

2. Disa risqe janë aq të këqija saqë duhet të

3. Të veprosh në një teren të sigurt është gjëja

Risku nuk është as i mirë as i keq!

Përfitimet nga ngjarjet me risk kanë qenë temë e

Ulja e gjasës së ndodhjes së ngjarjes

• Meqenëse teknikisht është shumë e vështirë, atëherë vetëm mundohemi të

Në vend të reduktimit të ndotjes!

• Ky përceptim i tretë i gabuar për riskun ka të

• Një person i mosprirur ndaj riskut preferon sigurinë në raport

Sa është vlera e të Ardhurave të pritshme

Ap= ½(0) + ½(1,000€) = 500€

Shembull: një tregtar mobil ka mundësi të blej 100

Të ardhurat e pritshme = ½(0) + ½(200€) = 100€

• Marja e një vendimi të keq investiv nga ana e

• Në aspektin statistikor kjo dukuri njihes si

Gabimi i Tipi I, ndodh kur një hipotezë (vendim) i mirë nuk

Gabimi i Tipit II, ndodh kur një hipotezë (vendim) e gabuar

Në vendet e prapambetura, ata që nuk kanë këpucë:

Gabimi i Tipit II, ndodh kur një hipotezë (vendim) e gabuar

• Menaxhimi i riskut individual nënkupton:

Menaxhimi i riskut nuk është sinonim i

• Menaxhimi i riskut personal mbështetet mbi konceptin

• Bazë e menaxhimit të riskut personal janë:

• Individi nuk përballet vetëm me riskun fizik

Të gjithë llojet e risqeve ndërlidhen me

QËNDRIMI I INDIVIDIT NDAJ

• Sjellja e SHT ndaj riskut është funksion i

Sjellja e individit sipas nivelit të pasurisë:

Përgjigja e individit ndaj riskut:

• Teoria Mikroekonomike e dobisë