SYZYFOWE PRACE

TYTUŁ
• Mityczny król Syzyf za swe krętactwa został ukarany i skazany przez bogów Olimpu
na ciężką, niekończącą się pracę. Miał wtaczać ciężki głaz na skałę, ale kiedy
kamień był tuż u celu, spadał w dół i należało wszystko rozpocząć od początku.
• „Syzyfową pracą” można nazwać wysiłki zaborców, którzy dążąc do całkowitej
rusyfikacji, zmagali się z oporem młodzieży i kiedy mogli sądzić, że są u celu i
młodzi ludzie ulegli ich presji (np. początkowa sympatia Marcina dla rosyjskich
nauczycieli), to dzięki takim osobom jak Zygier, który zniszczył ich starania, musieli
rozpoczynać swój trud od początku. Do pracy Syzyfa można również
porównać wysiłek, poddawanej różnorodnej działalności
rusyfikatorów, młodzieży polskiej. Ci młodzi ludzie musieli się zmagać z
przeciwnościami często przerastającymi ich siły. Walka z potęgą caratu była
pozbawiona racjonalnych przesłanek, ale „tym więcej godna uwielbienia”, jak
pisał o niej Adam Hanuszkiewicz, jeden ze znawców twórczości Stefana
Żeromskiego.
 GATUNEK
• Syzyfowe prace można nazwać powieścią obyczajowo-psychologiczną ze
względu na wątki w niej obecne. Do wątków obyczajowych należą:
wątek radców Somonowicza i Grzebickiego, wątek „starej Przepiórzycy”,
wątki związane z życiem w miasteczku, mentalnością klerykowian (np.
rodzina, w której Andrzej Radek pracuje jako korepetytor). Wątek
psychologiczny jest pierwszoplanowy - to wszystkie wydarzenia związane
z dojrzewaniem Marcina oraz jego kolegów. Widać wyraźnie,
że fabuła powieści jest wielowątkowa.
Warto zauważyć, że wątki są względem siebie kontrastowe (mówimy,
że są kontrapunktami):
• rusyfikacja - walka z rusyfikacją;
• wątek profesora Sztettera (nauczyciela języka polskiego, który wyrzekł się
swojej polskości) - wątek Bernarda Zygiera (ucznia - młodego patrioty).
 CZAS I MIEJSCE AKCJI
• Akcja „Syzyfowych prac” Stefana Żeromskiego obejmuje jedenaście lat z życia głównego
bohatera, Marcina Borowicza. Ustalenie roku rozpoczęcia akcji jest możliwe dzięki zgodności
faktów rzeczywistych, takich jak wprowadzenie reformy szkolnictwa polskiego pod zaborem
rosyjskim (wykłady przeprowadzane wyłącznie w języku rosyjskim, zakaz mówienia po polsku w
obrębie murów szkolnych, historia nauczana przez Rosjan, tytuły podręczników,
obowiązujących w tym czasie w gimnazjach) z obrazem szkoły, ukazanej w utworze. Na
podstawie tego należy przyjąć rok 1874 za datę rozpoczęcia nauki przez Marcinka w klasie
wstępnej.
• Akcja książki obejmuje lata 1871 - 1881, na których przestrzeni rozgrywają się „Syzyfowe
Prace”. Plan wydarzeń obejmuje lata edukacji głównego bohatera powieści Marcina
Borowicza, ale fabularny czas książki sięga czasów powstania styczniowego. Niedawne
powstanie jest przyczyną wielu zjawisk, które wpływają na życie bohatera.
Akcja powieści „Syzyfowe Prace” rozgrywa się w:
• elementarnej szkole w Owczarach, w której bohater rozpoczyna naukę, 
• Gawronkach, czyli rodzinnej posiadłości Borowiczów, 
• Klerykowie, gdzie Marcin uczęszcza do gimnazjum. 
• Każde z tych miejsc posiada swoją specyfikę oraz jest ważne na danym etapie życia i rozwoju
bohatera.
 GENEZA POWIEŚCI
• O powieści, której fabuła opierałaby się na
doświadczeniach lat szkolnych, Stefan Żeromski
myślał przez wiele lat. Już w zapiskach „Dziennika” z
czasów studiów pisarza w Warszawie i późniejszej
pracy guwernera można odnaleźć wzmianki o
planowanym utworze, którego bohaterem miał być
Borowicz.
Z tej idei narodziły się „Syzyfowe prace” – powieść o
dojrzewaniu umysłowym i emocjonalnym, doskonały
szkic psychologiczny głównego bohatera utworu.
 NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE
• Powieść została wydana po raz pierwszy w krakowskim dzienniku
„Nowa Reforma” w 1987 roku. Żeromski opublikował ją pod
pseudonimem Maurycy Zych. Ocenzurowana ukazała się w druku
dopiero w 1909 roku na terenie zaboru rosyjskiego.
• Pisząc „Syzyfowe Prace”, autor korzystał z własnych
doświadczeń. Powieść opisująca walkę młodzieży z rusyfikacją
stała się inspiracją dla wielu późniejszych ekranizacji filmowych
oraz adaptacji telewizyjnych.
• „Syzyfowe Prace” to jedna z najważniejszych lektur polskiego
pozytywizmu, która pokazuje, że poprzez społeczną mobilizację i
zmianę postawy, Polska ma szansę odzyskać swoją
przedrozbiorową tożsamość.