-Binubuo ng mga lalawigang Cotabato, Saranggani,

Timog Cotabato at Sultan Kudarat

-Ang lalawigang Cotabato ay tinaguriang “Rice

Bowl of Mindanao” o “Kamalig ng Palay sa
Mindanao”

- Sagana sa mga pananim

- Napagkukunan ng mga halaman tulad ng
bungang pinya, kape, niyog at
palay.
- May mga lugar na nagtatanim ng goma, bulak,
sorghum at prutas.
- Lugar na lambak o mababang lupain sa pagitan ng mga bundok. -May malawak
at mayamang lupain ang Hilagang Cotabato na umaabot sa humigit kumulang sa
6,565.9 kilometrong parisukat at binubuo ng 18 na munisipalidad.

KABISERA : Kidapawan

-Ayon sa sensus noong 1980, ito ay may kabuuang populasyon na 763,995.

Itinuturing kabukiran ang lalawigan sapagkat 84.646% na populasyon nito ay
naninirahan sa kabukiran samantalang 15.54% lamang ang naninirahan sa
mga
kabayanan.
-Ang ipinagmamalaking lugar ng lalawigang ito ay ang Rio Grande de Mindanao,
Marbel Falls at mga “Hot Springs”, Agco Blue Lake at Lake Venado.

-Ang pangalang Cotabato ay nakuha sa salitang Maguindanao na “Kutawato”

na ang ibig sabihin ay kutang bato o stone fort.

-Ang lalawigan ng Cotabato ay isa sa pinakamalaking lalawigan sa Pilipinas.

-Tinawag itong “Melting Pot” dahil ang mga tao dito ay naninirahan sa ibat-ibang
lugar. Ang 71% ay sinasabing mula sa Luzon at Bisaya, ang 18% ay nabibilang sa
kultong pamayanang Manobo, T’boli at Maguindanao.

DAYALEKTO : Hiligaynon o Ilonggo, Cebuano, Maguindanao at Ilocano.

-Karamihan sa mga mamamayan ay Katoliko at Islam.
-Ang mga naninirahan sa Kidapawan na siyang kabisera ng Cotabato ay
kultong Manobo na tinatawag ding "Kulaman".

-Kilala rin sila sa kanilang tradisyunal pananamit – Pantalon na ang pang-itaas ay

dyaket na walang butones para sa mga lalaki at pulang blusa na may manggas na
itim at palda o pang-ibabang abaka. Ang mga maadornong disenyo ay para sa
mga Datu at may kaya sa buhay.

KINABUBUHAY : Pagsasaka,pangingisda,industriyang pantahanan tulad

ng paggawa ng basket,paghabi ng tela at paggawa ng paso. Mahilig din
sila sa pagkakaingin.

KLIMA : pinakamainit na panahon sa lugar na ito ay mula sa Marso

hanggang Hunyo samantala ang pinakamalamig ay ang buwan ng
Disyembre at Enero.

- Ang Mosque at Taluksangay ng mga muslim ay tirahan ng alagad ni

Mohammed, ang dakilang diyos ng mga Muslim. Simbahan din ito ng
mga Muslim na kung saan ay nagdadasal at nag-aalay sila ng pera sa
kanilang diyos.
-Ito ay pinangalanan mula kay Sultan Mohammed
Dipatwan Qudarat na siyang namuno sa lugar na ito mula
1635 hanggang 1671 A.D.

-Ang lalawigan ay may hangganang matatagpuan sa

Maguindanao at Hilagang Cotabato sa hilaga, ang
gulpo ng Moro sa Kanluran, ang Davao del Sur sa
silangan at Timog Cotabato sa timog.

-Ang Sultan Kudarat ay sumasaklaw sa gawing hilaga ang

kanlurang bahagi ng orihinal na lalawigan ng Cotabato. Ang
tatlong munisipalidad ay – Kalamansig, Lebak at Palimbang
ay
nakahanay sa “Mountain Ranges” na siyang naghihiwalay sa
gitnang bahagi ng lalawigan sa dagat.
-May matatagpuan ding pabrika ng vinyl at plywood,
pabrika ng Ramie at African Oil Palm sa lalawigang ito.
 IKINABUBUHAY : Pangingisda, pag-aalaga ng mga baka at
pagtotroso.

- Binubuo ng 11 na munisipalidad.
KABISERA : Isulan

-Karamihan sa mga naninirahan dito ay mga

Bisaya na nagsasalita ng wikang Ilonggo at
Cebuano bagama’t mayroon na ring mga dayong
Ilokano.

-Ayon sa ginawang sensus noong 1980, ang Sultan

Kudarat ay may populasyong 303,784: at 157,106
 nito ay kababaihan at 146,678 ay kalalakihan.

-Tinatayang 79.07% ng kabuuang populasyon

nito ay naninirahan sa mga rural na pook
samantalang 20.97% ang nasa urbang pook.

- Kilala rin ang lalawigang ito sa paggawa ng Tuba,

isang inuming galing sa katas ng “Coconut
Palm” na kapag tumagal ay sumasarap at
ginagawang inumin ng mga matatanda.

-May 11 na bayan at 1 lungsod

-Kinabibilangan ng Banga, Koronadal, Lake Sebu, Norala,
Polomok, Sto.Nino, Surallen, T’boli, Tambakan,
Tantangan,Tupi at ang nag-iisang lungsod nito, ang Gen.Santos
(Dadiangas).

KAPITAL : Koronadal

-Sagana ang lalawigang ito sa mga prutas tulad ng

pinya,manga,mansanas at buko. Pangunahing produkto rin
ang tabako at abaka.

- Mayaman sila sa produktong metal tulad ng

ginto,pilak,tanso,yero at iba pa. Pinagkukunan din ng
kabuhayan ang pagbubuhangin,graba,bato,guano,asin at
apog.
-Sakop ng lalawigang ito ang mga bayan ng
Gian,Kiamba,Maasin,Maitum,Malapatan at Malungon.

KAPITAL : Alabel

-Ang lalawigan ng Saranggani ay sumasaklaw sa gawing silangan ng Davao del

Sur, Malapantay sa gawing Hilaga, Karagatang Tsina sa kanluran at sa gawing
timog ay ang Lawa ng Saranggani.

-Binubuo ito ng malawak na kapatagan at mga lupaing bulubundukin.

Matatagpuan dito ang mga naggagandahang dalampasigan at mga
pook pangisdaan.

-Nakararami sa lugar na ito ang mga Cebuano at Tagalog.

WIKA : Cebuano, Ingles, Tagalog, Ilonggo, Ilokano at Maguindanao.

- Maganda ang klima sa lalawigang ito sa buong taon. Di sila naaapektuhan ng

bagyo. Maulan sa lalawigan sa mga buwan ng Hunyo hanggang Agosto; Tag-init
mula Marso hanggang Mayo at taglamig mula Nobyembrre hanggang Enero.
-Nagdiriwang din sila ng mga kapistahan.

Katangi-tangi ang LUbi-Lubi Festival gayundin din

ang pista ni Sta.Catalina de Alexandria, ang kanilang
patron.

-Sa panahon din ng mahal na araw, mayroon din silang

pabasa, prusisyon sa Sta.Entierro, Sugat sa
pagkabanhaw at ang tinatawag nilang Lenten Trek to
and Cave. Sa buwan naman ng Mayo, nagdaraos din sila
ng Flores de Mayo at
Santakrusan.

LUBI-LUBI
FESTIVAL PISTA
NI STA.CATALINA DE
ALEXANDRIA
FLORES DE MAYO

-Dalawa ang uri ng panulaan sa panitikan

ng mga Muslim – pasalaysay at liriko.

Ang mga tulang pasalaysay ng mga Muslim

ay kilala sa tawag na "Darangan".

Ang Darangan ay may 25 salaysay na epiko

na nauukol sa isang dakilang bayani na si
Bantugan.

Si Dr.Frank Lauback, isang iskolar

na nagsalin ng isa sa mga salaysayin
sa Darangan.

Ang bawat salaysay sa Bantugan ay

nagtataglay ng katangian ng isang epiko –
kasaysayan ng pag-ibig at
pakikipagsapalaran.
-Kasaysayan ito ni Indarapatra, emperador ng Imperyong
Mantapuli at itinuturing na pinakadakila sa mga Haring
Kanluranin. Kilala si Indarapatra bilang isang mabait, marunong
at matapang na Hari.Napaputok ni Indarapatra ang bulking Mud
Matutum sa pamamagitan ng kanyang sibat.

Hinagud! Dakilang Sibat

Yari sa tigas ng kahoy
May tulis ng pinagpalang
bakal, Tumaas ka ng
lipad,malayo! Tagpuin mo ng
mahiya ang Aking mga
kaaway;
Tudlain mo ang mahiya
Ng aking mga kaaway.
Tumudla ka at tuumudla uli!
Tiyak at mabilis, walang awa.
Sa ngalang ni bathala
Ay nag-uutos ako,
Ako ang emperador sa Indarapatra.

- Isinatula din ni Bartolome del Valle ang Indarapatra

-Epikong hiram sa Malay na naglalahad ng
isang matandang paniniwala na ang buhay ay
napapatagal kung ang kaluluwa ay paiingatan
isang isda,hayop,bato o punong kahoy.

-Ang orihinal na Bidasari ay nasusulat sa

wikang Malay at ito ay ipinalalagay na isa sa
mga
pinakamagandang tula sa buong panitikang
Malay.
-Isinalin ito sa Ingles Ni Chauncey Strekweather.

-Ang mga Muslim ay may “panambitan” na tinatawag.

Ito ay inaawit upang ipakilala ang
pagdadalamhati,pagtangis at pagpapakilala ng
pagluluksa kung sila ay namatayan.
Kilala ito ng mga Muslim sa tawag na Tabe Nona.
“Tabe Nona, tabe sayamao pigi; Kalo
saya mati Jangan susa hati. Makan
shere sato Jangan Buan Loda; Kasi
siom sato Jangan bilang
 suda.”

“Paalam,paalam, ibigay mo ang iyong

kamay Kailangan tayo’y magkalayo;
Kung ang kamatayan ay darating
Huwag mong ikalumbay!

Kung minsan kitang hagkan

Huwag mong sabihing “tama na”
Maging matapang ka, mahal, ngumanga
ka, At lununin mo ang kalungkutan.”
-Ang “Ida-Ida A Wata” ay mga awiting pambata na
may tiyak na kahalagahan sa panitikan ng mga
Maranao. Ito ay maikli lamang subalit magaganda at
kinakanta ng mga bata ng sabay-sabay. Ito ay
nagdudulot ng lubos na kasiyahan at sigla sa mga
batang umaawit nito.

Dayo,dayo capitan
 Dayo somonta sa ig
Dayo di ako ron
sung
Ana ikuluk akun
A bubaruka a nipat.

Kaibigan, kaibigan kapitan

Aking kalaro, papunta sa Ilog,
Kaibigan, ako’y hindi sasama
Dahil ako ay takot
Sa makulay na ahas at buwaya.
markadong
-Awiting pambata sa panghuhuli ng ibon ng mga Maranao.
Inaawit ito ng mga bata habang nakasakay sa kalabaw.

Dao’lan mahal,Dao’lan
Nasaan ka Dao’lan
Anong klaseng ibon ito?
Kapag nakahanda ang patibong
Nagtatago sa mga kawayan
Patayin mo ang bati (Saba) kung gusto
mo
Gumagabi na at ang saba ay iiwan ka
Mag-isip! Noong panahon ng tatay mo
 Iniisip nito ay saba
Ngayon ikaw ay pangit na ibon, Alipin
Kapag nakauwi lahat ay nagtatanong
Sinong pumatay sa saba?
At sasabihin mo : “Hindi ako ang
gumagawa Dahil ibinigay ko ang oras ko sa
kakakain
Ng ipis at paru-paro.”
Mas mabuting mamatay kaysa magkaroon
Ng dalawang pangalan.
-Ang mga Maranao naman ay Romantiko. Mahilig din sila magmahal
ngunit sa malihim na paraan. Sa kanila ang panliligaw ay hindi
sinasabi ng hayagan. Ito ay ginagawa sa pamamagitan ng pagbigkas ng
mga tula na kanilang kinakabisa.

-"Tubad-tubad" ang tawag nila sa kanilang maikling tula nag pag-

ibig at pagmamahal.

Lumilipad nang maigi, ang mabilis na munting ibon

Sumusuubok na makahabol sa lawin
Ngunit di siya makaabot Dahil
siya ay napakaliit. Paghihirap,
paghihirap ay sa akin
Nag aalala at iniisip ang mahal sa buhay
Hindi ko maipakita ang aking damdamin, ang aking
pagmamahal Dahil sa tuwing aking ipakikita
Hinihinto ng tubig.
Paano mo maaangkin ang loro
Kung nakakakulong? Hindi mo pa nga
Napapantayan ang hangin na sadyang mabilis
Bakit di ko dapat sabihin
Na ang lorong iyo ay sa akin
At kung labanan lamang
Di ko ba maaaring ikulong ito?
– ginagamit ng mga Maranao bilang gabay sa
paghubog ng kagandahang-asal ng mga kabataan. Ang kanilang
mga pangaral ay naipahahayag nila sa pamamagitan ng mga
pananaroon.

. Badum mala sa dalog

A pakulilid sa lapad
Na da-akapadal iyan.
Maya kapun sa ilag.
Ogopingka a ginawangka
Ka inogopangka o
Allahotaanan
 Malaki ang kamote
Na gumugulong sa pinggan
Ngunit tiyak walang lasa.
Mahiya ka dapat sa maliit na dungawan.
Tulungan mo ang iyong sarili
At si Allah ay tiyak na tutulong sa
iyo.
. Ilulubung damatai
A bangkal baraniawa.
. Litag sa rorog a pig
A paronga I kaokas.
Karanda sa subangan
Na mapupuno i iipas.

Inilibing na ngunit
buhay Ang buhay na
katawan.
Daga

Bitag sa tabi ng lawa

Sabay na bumubukal.
Pilikmata

Ang sisidlan mula sa

 Silangan Ay puno ng mga pitak.
Lansones
May isang puno ng bayabas na punong-puno ng bunga. Walang nakakukuha ng
bunga nito sapagkat binabantayan ito ng isang matalino at mabagsik na unggoy.
Paano makakukuha ng bunga ng bayabas ?
Batuhin mo ang unggoy hanggang sa ito ay magalit at babatuhin ka
na rin ng bunga ng bayabas.

- Ang mga dula ng Maranao ay tinatawag nilang “sewa-sewai" at pakaradiyan-an

o mga sayaw ng bayan.
Ang Impluwensya ng mga Hindu,Intsik, Indones at iba pang nandayuhan dito
sa Pilipinas ay nababakas sa mga sayaw ng Maranao, Maguindanao at Tausug
na nanirahan sa Mindanao.
Gong at Kulintang ang panaliw nila sa pag-imbay.
Ang mga taga-Lanao at Cotabato ay mga sayaw na pandigma na kung tawagin ay
Sagayan;
Tahing Baile (sayaw panseremonya)
Singkil - isang sayaw na halos katulad ng Tinikling subalit higit na masalimuot
sapagkat ito ay may apat na kawayan sa halip na dalawa lamang. Ang
sumasayaw ay isang prinsesa na pinapayungan habang sumasayaw sa mga
kawayan. Mayroon din silang sayaw na panghukuman na kung tawagin ay
“Koprangkamanis” at “Kipiil” sa Munsala na ginagamitan ng mga bandana.
Bahagi rin ng panitikan ng mga Maranao ang mga pamahiin at paniniwala.
SAGAYAN
 TAHING BAILE

SINGKIL
Isang Maranao si Abdullah Madele, ang may akda ng aklat
na “The Remarkable Maranaos” ang nagsabi ng ganito : “
Kung kayo ay taong makasiyensya, maaaring akalin niyo na
ako’y isang mangmang at hindi edukado sapagkat ako ay
naniniwala sa mga pamahiin ngunit ayon sa kanya, may
ilang mga bagay na hanggang ngayon ay hindi
maipaliwanag ng siyensya.
 - Paniniwala tungkol sa Araw at Buwan
- Paniniwala tungkol sa Mundo
-Paniniwala tungkol sa Impiyerno at Langit

-Alamat ng Nusa
- Nang pumunta sa palengke
Pilandok -Si Pilandok at ang Batingaw
si

-Ang Aso at ang Leon

-Ang Maya at ang Hipon

- Ang kuwento ng Bibe

- Ang Lumikha
- Ang Unang Likha
- Ang Mundo, Araw at Buwan
- Ang Unang Tao
Jaime An Lim

- “The Liberation of Fidele Magsilang” (maikling

kuwento) - “The Changing of the Guard: Three Critical
Essay” - “Yasmin” (tula)
- “The AXOLATL Colony” (maikling kuwento) - “The
Boy and the Tree of Time” (maikling kuwentong
pambata)
-“Warning to a Poet” (tula na isinulat sa

Ingles) Christine Godinez-Ortega

Ilan sa kanyang mga nasulat ay :

- “ Legend of Maria Cristina Falls”
- “High Noon”
- “Ablutions”
- “Dumaguete”
- “Cabbage” at iba pa.