ΙΟΝΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΩΝ ΗΧΟΥ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΑΣ

Οφθαλμαπάτες

Δημήτρης Τραπέρας, Φυσικός – TechnΑrtist, PhD.

ΚΕΡΚΥΡΑ
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2021
Video με οπτικές ψευδαισθήσεις (3:59)
και (16:56)
Ψευδοκινήσεις
 Η ψευδαίσθηση
ενεργοποιεί περιοχές
του εγκεφάλου που
είναι παρόμοιες με
αυτές που
ενεργοποιούνται από
την πραγματική
κίνηση.
Akiyoshi Kitaoka
Otero-Millan

Όταν εστιάζουμε
στον κεντρικό
πράσινο δίσκο
παρατηρούμε μια
ψευδοκίνηση
στους πράσινους
κύκλους
Peter Sedgley
Hajime Ouchi

Το εσωτερικό του
δίσκου φαίνεται να
κινείται ανεξάρτητα
από το φόντο.
Kitaoka
Miwa Miwa

Vertigo,
(1958) film by
Alfred Hitchcock
Gianni A. Sarcone

Christmas Lights Illusion

Η ψευδαίσθηση του δίσκου Benham

https://michaelbach.de/ot/col-Benham/index.html

https://3otiko.blogspot.com/2019/09/blog-post_93.html
Ψευδαισθήσεις λόγω
γειτνίασης
Edward H. Adel

Τα τετράγωνα Α
και Β έχουν τον
ίδιο τόνο του γκρι
Beau Lotto και Dale Purves

Το καφέ τετράγωνο στην

πάνω πλευρά του κύβου
είναι ίδιο με το πορτοκαλί
στη σκοτεινή πλευρά
Ψευδαισθήσεις προοπτικής
Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, στην εγκυκλοπαίδεια της Φυσικής
Ιστορίας, διηγήθηκε τον θρυλικό διαγωνισμό μεταξύ δύο διάσημων
ζωγράφων στην αρχαία Ελλάδα: του Ζεύξι και του Παρράσιου.
Καθένας από τους καλλιτέχνες έφερε μια καλυμμένη ζωγραφική στο
διαγωνισμό. Ο Ζεύξις αποκάλυψε το έργο του: είχε ζωγραφίσει
σταφύλια τόσο ρεαλιστικά που τα πουλιά πέταξαν προς τον πίνακα
για να τα αρπάξουν. Πεπεισμένος για τη νίκη του, ο Ζεύξις
προσπάθησε να αποκαλύψει τον πίνακα του Παρράσιου για να
επιβεβαιώσει την ανωτερότητα του έργου του. Ηττήθηκε, ωστόσο,
επειδή η κουρτίνα που προσπάθησε να τραβήξει ήταν ο ίδιος ο
πίνακας του Παρράσιου.  Αναγνώρισε την ήττα του, λέγοντας πως ο
ίδιος κατάφερε να ξεγελάσει τα πουλιά, αλλά ο Παρράσιος κατάφερε
να ξεγελάσει ένα καλλιτέχνη.
Το στυλ φωτογραφικού ρεαλισμού
Ολλανδία (trompe l'oeil, ένας γαλλικός
όρος που σημαίνει «να ξεγελάσεις»)
εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην
Αναγέννηση και άνθισε τον 17ο αιώνα
στην Ολλανδία.
Ο τρούλος της εκκλησίας του Αγίου
Ιγνατίου Λογιόλα στη Ρώμη είναι ένα
εξαιρετικό παράδειγμα του μπαρόκ
ψευδαίσθησης. Ο αρχιτέκτονας της
εκκλησίας, Orazio Grassi, είχε αρχικά
προγραμματίσει να χτίσει έναν τρούλο
αλλά πέθανε πριν τελειώσει η εκκλησία
και τα χρήματα χρησιμοποιήθηκαν για
κάτι άλλο. Τριάντα χρόνια αργότερα, το
1685, ζητήθηκε από τον Andrea Pozzo
να ζωγραφίσει ένα ψεύτικο θόλο στην
οροφή πάνω από το βωμό.
Ο Francesco Borromini πέτυχε
ακριβώς αυτό στο Palazzo
Spada σε έναν διάδρομο μήκους
8 περίπου μέτρων να φαίνεται
μεγαλύτερος από 40 μέτρα.
Υπάρχει ακόμη και ένα γλυπτό
στο τέλος του διαδρόμου που
φαίνεται μεγάλο, αλλά στην
πραγματικότητα έχει ύψος μόλις
εξήντα εκατοστά.
Οι δύο φωτογραφίες του Πύργου της Πίζας είναι ακριβώς ίδιες όμως επειδή δεν συγκλίνουν σε ένα
σημείο φυγής, ο εγκέφαλος τους αντιλαμβάνεται λανθασμένα ως μη παράλληλους και αποκλίνοντες..
Φωτογραφία από τους δίδυμους πύργους της Πετρόνας στην Κουάλα Λουμπούρ (πρωτεύουσα της Μαλαισίας).
Ο εγκέφαλος τους αναγνωρίζει ως παράλληλους στο χώρο.
Οι δύο φωτογραφίες είναι ακριβώς ίδιες.
 Η ψευδαίσθηση του κεκλιμένου πύργου δεν εμφανίζεται κατά την προβολή των δύο manga, παρόλο
που οι δύο εικόνες κινουμένων σχεδίων είναι, όπως και οι πύργοι, πανομοιότυπες και κεκλιμένες. Ο
λόγος είναι ότι οι μορφές τοποθετούνται από τον εγκέφαλο στο επίπεδο του χαρτιού και δεν περιμένει
ότι θα συγκλίνουν στο βάθος.
Οι παράλληλες γραμμές δίνουν την ψευδαίσθηση της
απόκλισης στο βάθος. Δηλαδή, το κουτί φαίνεται πιο
φαρδύ στο πίσω μέρος από ό, τι στο μπροστινό μέρος,
ενώ, στην πραγματικότητα, το πίσω και το μπροστινό
μέρος έχουν ακριβώς τις ίδιες διαστάσεις..
Anamorphic Art

Kurt Wenner

Muses
Negative Afterimage –
Αρνητικό μετείκασμα
Κοιτάξτε το X στο μάτι του Yorick για
30 δευτερόλεπτα. Στη συνέχεια,
κοιτάξτε μακριά μια λευκή επίπεδη
επιφάνεια.
 Κοιτάξτε τη μύγα στα
δεξιά για εικόνα για 30
δευτερόλεπτα και μετά
τη μύγα στη μύτη της
αγελάδας στα αριστερά.
Η ανισορροπία
χρώματος στη
φωτογραφία ΄της
αγελάδας θα χαθεί.
Κοιτάξτε πρώτα το μάτι του κόκκινου παπαγάλου (αριστερά) για 30 δευτερόλεπτα και, στη συνέχεια, κοιτάξτε
αμέσως το κέντρο του κενού κλουβιού στη μέση. Επαναλάβετε το ίδιο για το πράσινο πουλί (δεξιά)
Yuval Barkan και Hedva Spitzer

Κοιτάξτε για περίπου 30 δευτερόλεπτα στον «μαύρη τελεία» του πουλιού αριστερά. Στη συνέχεια,
κοιτάξτε αμέσως στο ίδιο σημείο στο πουλί στο δεξιά.
Κοιτάξτε το σταυρό μεταξύ των
άνω και κάτω τετραγώνων για
περίπου30 δευτερόλεπτα. Στη
συνέχεια, κοιτάξτε αμέσως τον
σταυρό στα δεξιά
 Το σχήμα του
περιγράμματος καθορίζει το
συμπληρωματικό χρώμα.
Στερεώστε το βλέμμα σας
στη μαύρη κουκκίδα
ανάμεσα στα χρωματιστά
αστέρια στο μεσαίο πλαίσιο
και κοιτάξτε το για 30
δευτερόλεπτα χωρίς να
κινήσετε τα μάτια σας. Στη
συνέχεια, κοιτάξτε τα κενά
περιγράμματα στην πάνω
σειρά. Το αριστερό γεμίζει
με ένα φανταστικό
γαλαζοπράσινο και το δεξί
κοκκινωπό χρώμα. Όταν
κοιτάζετε τον κάτω πίνακα,
τα χρώματα
αντιστρέφονται.
Κοιτάξτε το μικροσκοπικό μαύρο σημείο στο κέντρο της αριστερής εικόνας για 30 δευτερόλεπτα και μετά δείτε την μαύρη
κηλίδα στο ίδιο σημείο στην ασπρόμαυρη εικόνα του κάστρου Manzanares el Real, κοντά στη Μαδρίτη, στην Ισπανία.
Abigail E. Huang, Alice J.
Hon, Christopher W. Tyler
και Eric L. Altschuler

Κοιτάξτε το λευκό σημείο

μεταξύ των κίτρινων
γραμμάτων M και P στην
πάνω εικόνα. Κρατήστε το
βλέμμα σας για 30
δευτερόλεπτα και μετά
κοιτάξτε έναν λευκό τοίχο
και παρατηρείστε τα
γράμματα. Επαναλάβετε
τη διαδικασία για το
σημείο ανάμεσα από τα
γράμματα Υ και Υ.
 John Bortniak

Κοιτάξτε για 30 δευτερόλεπτα το πορτραίτο αντίστροφου χρώματος και, στη συνέχεια, κοιτάξτε την εικόνα στα δεξιά.
Akiyoshi Kitaoka

Κίτρινο και μπλε φεγγάρι : στην πραγματικότητα και τα δύο φεγγάρια έχουν ακριβώς το ίδιο χρώμα.
Οι δύο λύκοι έχουν ακριβώς το ίδιο χρώμα
Beau Lotto και Dale Purves

Τα μπλε τετράγωνα στην πάνω πλευρά του πρώτου κύβου και τα κίτρινα τετράγωνα στην πάνω πλευρά του δεύτερου
κύβου είναι στην πραγματικότητα όλα γκρίζα όταν προβάλλονται υπό λευκό φως όπως φαίνονται στους άλλους δύο
κύβους.
Και τα δύο τα
μάτια έχουν
ακριβώς την
ίδια απόχρωση
του γκρι.
Michael White

Οι εσωτερικές γκρίζες στήλες είναι ίδιες δεξιά και αριστερά

Στο σχήμα υπάρχουν 12 μαύρες κουκίδες εκεί που ενώνονται οι
γραμμές. Δεν είναι δυνατόν να τις δούμε όλες μαζί.
 Elke Lingelbach

Οι κουκίδες στις τομές

των ευθειών φαίνονται
να σπινθηροβολούν
καθώς κινείται το μάτι
στο σχήμα.
 Dario Varin

Τα χρώματα από τους μικρούς σταυρούς φαίνεται να εξαπλώνονται στη λευκή έκταση που περιβάλλει κάθε διασταύρωση.
Οι γαλάζιες γραμμές (αριστερά) και οι
κίτρινες γραμμές (κάτω) δεν υπάρχουν
παρά μόνο στην περιφερειακή όραση.
Μόνο οι κυματιστές γραμμές έχουν χρώμα. Το φόντο πίσω από το μοτίβο είναι λευκό.
Το φόντο πίσω από τις ματζέντα και κίτρινες γραμμές έχει το ίδιο κόκκινο χρώμα.
Οι σχέσεις φωτεινότητας – αντιθέσης είναι αρκετές για να αναγνωρίσουμε αντικείμενα σε λάθος χρώμα.
Το χρώμα όμως χωρίς τις σχέσεις φωτεινότητας – αντιθέσης δεν είναι αρκετό για να αναγνωρίσουμε αντικείμενα.
Αυτός ο πίνακας του Πικάσο δείχνει ότι ο χρωματισμός μέσα από τις γραμμές δεν είναι απαραίτητος
γιατί ο εγκέφαλός μας προσαρμόζει τα χρώματα προς τα σωστά σχήματα.
 Φαινόμενο του Stroop (από ψυχολόγο John Ridley Stroop)

Πείτε δυνατά και με σταθερό ρυθμό το ΧΡΩΜΑ της κάθε λέξης του κειμένου.

κόκκινο μπλε πορτοκαλί μωβ πορτοκαλί μπλε

πράσινο κόκκινο μπλε μωβ πράσινο κόκκινο
πορτοκαλί μπλε κόκκινο πράσινο μωβ
πορτοκαλί κόκκινο μπλε πράσινο κόκκινο μπλε
μωβ πορτοκαλί μπλε κόκκινο πράσινο
πράσινο μωβ πορτοκαλί κόκκινο
 H ψευδαίσθηση
McCollough

Κοιτάξτε τη μαύρη
κουκκίδα στο κέντρο του
κάθετου ματζέντα ριγέ
κύκλου για ένα πλήρες
λεπτό και στη συνέχεια
κοιτάξτε την κουκκίδα στο
γειτονικό πράσινο κύκλο
για ένα λεπτό επίσης.
Επαναλάβετε το
παραπάνω 3 φορές
συνολικά. εντάξει, τώρα
είσαι έτοιμος Αν κοιτάξετε
τους κάτω κύκλους θα
δείτε ότι οι οριζόντιες
γραμμές είναι
χρωματισμένα ματζέντα
και ότι οι κάθετες γραμμές
είναι πράσινες.
Ο Ιάπωνας οφθαλμίατρος Shinobu Ishihara ανέπτυξε 38 χρωματικούς δίσκους για να ελέγξει τους ασθενείς για αχρωματοψία.
Αναγνώριση χαρακτηριστικών προσώπου
 Καταγραφή τυπικών
σακκαδικών κινήσεων
κατά την παρατήρηση
ενός προσώπου.
Σακκαδικές ονομάζονται
οι γρήγορες ταυτόχρονες
κινήσεις και των δύο
ματιών προς την ίδια
κατεύθυνση. Οι
σακκαδικές κινήσεις
μετακινούν το βλέμμα
από το ένα εστιακό
σημείο στο επόμενο.
Dr Angry και Mr Calm
από τον Aude Oliva
 Κοιτάξτε απευθείας στα χείλη της Μόνα Λίζα και
παρατηρήστε ότι το χαμόγελό της είναι πολύ λεπτό,
σχεδόν απουσιάζει. Τώρα κοιτάξτε τα μάτια της ή το
μέρος στα μαλλιά της, δίνοντας προσοχή στο στόμα της.
Το χαμόγελό της είναι τώρα πολύ πιο ευρύ.
Αυτό συμβαίνει γιατί οι νευρώνες στο κέντρο της
όρασης μας βλέπουν ένα πολύ μικρό τμήμα του κόσμου,
δίνοντάς μας όραση υψηλής ανάλυσης. Αντίθετα, οι
νευρώνες στην περιφέρεια βλέπουν πολύ μεγαλύτερα
τμήματα του οπτικού πεδίου και έτσι έχουν χαμηλότερη
ανάλυση.

Το χαμόγελο της Τζοκόντα

Προσομοίωση από την περιφερειακή προς την κεντρική όραση στο πρόσωπο της Τζοκόντα.
 Salvador Dalí :

Gala Contemplating the Mediterranean Sea, which at

Twenty Meters Becomes the Portrait of Abraham
Lincoln
(Αφιέρωμα στον Rothko).
Richard Russell: Η ψευδαίσθηση του φύλου. Πρόσωπα χαμηλής αντίθεσης εμφανίζονται ως
ανδρικά και πρόσωπα υψηλής αντίθεσης εμφανίζονται ως θηλυκά.
Peter Thompson

Τα δύο δεξιά
κατοπτρικά
πρόσωπα φαίνονται
αρμονικά. Το πάνω
δεξιά ανάποδο
πρόσωπο φαίνεται
αρμονικό γιατί έχει
τα μάτια και το
στόμα σε ορθή
θέση. Το κάτω
δεξιά πρόσωπο,
κατοπτρικό του
πάνω, φαίνεται
παράξενο γιατί έχει
το στόμα και τα
μάτια ανάποδα.
 Craig Mooney

Ο εγκέφαλος απαιτεί ελάχιστες

οπτικές πληροφορίες για να
αναγνωρίσει ένα πρόσωπο.
Craig Mooney
 Αυτό το μπουκέτο από
βιολέτες περιέχει τα
πρόσωπα του Ναπολέοντα
Βοναπάρτη, της Μαρίας
Λουίζ της Αυστρίας
(δεύτερης γυναίκας του
μετά την Ζοζεφίν) και του
γιου τους.
Ο εγκέφαλός μας, με τα κυκλώματα αναγνώρισης προσώπων που
διαθέτει, ανιχνεύει πρόσωπα ακόμη και σε αντικείμενα.
Το μεθυσμένο χταπόδι που σε προκαλεί να παλέψεις μαζί του.
Andrea Butler

Κοιτάξτε το θυμωμένο πρόσωπο (αριστερά) για περίπου 30 δευτερόλεπτα κοιτάζοντας γύρω από το πρόσωπο
από τα μάτια στο στόμα, στη μύτη, πίσω στα μάτια και ούτω καθεξής. Τότε κοιτάξτε το κεντρικό πρόσωπο.
Φαίνεται φοβισμένο. Επαναλάβετε τη διαδικασία για το φοβισμένο πρόσωπο στα δεξιά. Τώρα το κεντρικό
πρόσωπο φαίνεται θυμωμένο.
Mahzarin R. Banaji

Και τα δύο πρόσωπα έχουν τον ίδιο τόνο του δέρματος.

Aude Oliva και Η αντιληπτική ερμηνεία των υβριδικών εικόνων ποικίλλει
Philippe G. Schyns ανάλογα με την σχετική απόσταση θέασης.
Ο εγκέφαλος προσπαθεί να συγχωνεύσει τα επιπλέον χαρακτηριστικά του προσώπου και δίνει ένα ασταθές αποτέλεσμα.
Ανεξάρτητα από το πώς κοιτάζετε
τον Θείο Σαμ, τα μάτια και το
δάχτυλο φαίνεται να σας δείχνουν
Το μόνο που απαιτείται είναι ότι το
άτομο που απεικονίζεται να
κοιτάζει ευθεία μπροστά και το
οπτικό σύστημα φροντίζει τα
υπόλοιπα.
Akiyoshi Kitaoka

Τα μάτια και των δύο κοριτσιών είναι ακριβώς ίδια. Όμως η θέση του προσώπου και του κεφαλιού,
επηρεάζουν την αντιληπτή κατεύθυνση του βλέμματος.
 Τα σχέδια στα φτερά της
πεταλούδας μιμούνται μάτια
μεγαλόσωμου ζώου και
χρησιμεύουν για να
αποτρέψουν, να συγχέουν τους
θηρευτές. Μάλιστα όταν
ανοιγοκλείνουν τα φτερά τους
φαίνεται σαν να
ανοιγοκλείνουν τα μάτια.
 Στην εικόνα στα αριστερά, οι
ενήλικες παρατηρητές βλέπουν
έναν άντρα και μια γυναίκα να
αγκαλιάζονται, ενώ τα μικρά
παιδιά βλέπουν μόνο δελφίνια.
Δεξιά στα πέταλα του
τριαντάφυλλου οι ενήλικες
παρατηρητές βλέπουν ξανά
έναν άντρα και μια γυναίκα ενώ
τα παιδιά βλέπουν μόνο ένα
τριαντάφυλλο.
Ψευδαισθήσεις από σχήματα
που είναι αδύνατον να
υπάρχουν
 Τρίγωνο του Penrose
(Penrose triangle or the
tribar)

Το 1934 ο Oscar
Reutersvärd εμπνεύστηκε
πρώτος το σχήμα αυτό.
Το 1954 ο Penrose ενώ
παρακολουθούσε μια
διάλεξη του εμπνεύστηκε
το σχήμα χωρίς να
γνωρίζει την προηγούμενη
ύπαρξη του.
 Το 1961 ο Penrose
έστειλε το σχέδιό του
στον Escher, που
εμπνεύστηκε τον
Καταρράκτη
(Waterfall) μια από
τις πιο γνωστές
λιθογραφίες του.
Elusive Arch

Todorovic
Impossible Box

Hans Schepker
Industrial-Size Triangle

Brian McKay
A Twist on the Triangle Unity
Hamaekers
Francis Tabary
Guido Moretti

Three-Bar Cube
David MacDonald
M.C. Escher
 Ψευδαισθήσεις με
αντανακλάσεις και σκιές
Fukuda, Underground Piano
Fukuda, Lunch with a Helmet (κατασκευή με 848 πιρούνια,
κουτάλια και μαχαίρια)
Tim Noble και Sue Webster
Ψευδαισθήσεις με τρόφιμα
Giuseppe Arcimboldo

Αριστερά: συστατικά
σούπας minestrone
Δεξιά: η ίδια εικόνα
ανάποδα
Giuseppe Arcimboldo
Hapsburg emperor Rudolf II (αριστερά), Καλοκαίρι (κέντρο) Φθινόπωρο (δεξιά).
Carl Warner

Foodscapes with meats and vegetables

Din Matamoro
Food Art with Little People
Ιστοσελίδες με οπτικές ψευδαισθήσεις:
https://www.illusionsindex.org/about
http://illusionoftheyear.com/
https://michaelbach.de/ot/
http://www.ritsumei.ac.jp/~akitaoka/index-e.ht
ml
https://strobe.cool/
http://www.scrollslowhavefun.com/
Βιβλιογραφία
DiCristina, M. and Stover, D. (eds) (2010) “Mind: The Science of Perception”, Scientific American, Vol.20:1.