ÜNİTE 3: SIVI ÇÖZELTİLER VE

ÇÖZÜNÜRLÜK
ÇÖZÜCÜ – ÇÖZÜNEN ETKİLEŞİMLERİ
• Çözelti, iki veya daha fazla maddenin birbiri içinde homojen olarak karışmasıyla
oluşan karışımlardır.
• Çözelti, çözücü ve çözünen olmak üzere iki bileşenden oluşur. Bir çözeltide
genellikle miktarı fazla olan ve çözeltinin fiziksel halini belirleyen bileşen çözücü,
diğer bileşen ise çözünendir.
• Çözücüsü sıvı olan çözeltilere sıvı çözeltiler denir. Şekerli su, kolonya ve gazoz sıvı
çözeltilere örnek verilebilir.
• Çözelti oluşumu (çözünme süreci) üç basamakta gerçekleşir.
1) Çözücü tanecikleri arasındaki etkileşimler zayıflar.
2) Çözünen tanecikleri arasındaki etkileşimler zayıflar.
3) Çözücü – çözünen tanecikleri etkileşir.
• Maddelerin birbiri içinde çözünmesi çözücü ve çözünen yapısına,
çözücü ve çözünenin etkileşimine ve etkileşimin şiddetine bağlıdır.

• Yapı olarak birbirine benzeyen maddelerin birbiri içinde çözünmesi

beklenir. Buna göre;

 Polar maddeler polar çözücülerde,

 İyonik katılar polar çözücülerde,

 Apolar maddeler apolar çözücülerde çözünür.

• Polar moleküller arasında dipol – dipol etkileşimleri oluşur.

 HCl, H2S, HBr, CH3Cl gibi moleküller polardır. Bu moleküller kendi aralarında ve polar su molekülü ile dipol –
dipol etkileşimleri oluşturur.

• İyonik bir bileşik ile polar molekül arasında iyon – dipol etkileşimi oluşur.

 KCl - H2O ve NaCl - H2O arasında oluşan iyon – dipol etkileşimi ile iyonik katının suda çözünmesi gerçekleşir.

• İyonik bir bileşik ile apolar molekül veya soy gaz atomları arasında iyon – indüklenmiş dipol etkileşimleri
oluşur.

 NaCl – CCl4 ve MgBr2 – C6H6 arasında iyon – indüklenmiş dipol etkileşimleri gerçekleşir. Bu etkileşimler çok
zayıf olup çözünme yok denecek kadar azdır.

• Polar bir molekül ile apolar bir molekül veya atom arasında dipol – indüklenmiş dipol etkileşimi gerçekleşir.

 H2O – O2, H2O – C6H6 ve C2H5OH – He arasında dipol – indüklenmiş dipol etkileşimleri oluşur. Bu etkileşimler
çok zayıf olup çözünmenin gerçekleşmediği kabul edilir.
• Apolar moleküller ve soy gaz atomları arasında indüklenmiş dipol – indüklenmiş dipol
etkileşimleri (London kuvvetleri) oluşur.

 He, Ne, H2, Cl2, I2, CO2, CCl4, CH4 ve C6H6 gibi tanecikler apolardır. Bu atom ve moleküller arasında
London etkileşimleri oluşur.

 London kuvvetleri, apolar molekül veya atomların birbiri içinde çözünmesini sağlar.

• Elektronegatifliği yüksek F, O, ve N elementlerinin hidrojenli molekülleri arasında hidrojen bağı

oluşur.

 HF, H2O, NH3, C2H5OH, CH3COOH ve C6H12O6 gibi moleküller kendi aralarında ve birbirleriyle
hidrojen bağları, dipol – dipol ve indüklenmiş dipol – indüklenmiş dipol etkileşimleri oluşturur.

 Hidrojen bağı, iki molekül arasındaki en etkin etkileşim türüdür.

 Aralarında hidrojen bağı oluşan moleküller birbiri içinde daha fazla çözünür.
Örnek: Aşağıdaki moleküller arasında oluşan en etkin etkileşim türünü ve
birbiri içinde çözünüp çözünmeyeceklerini belirtin.

a) NH3 – HF = Hidrojen Bağı , Çözünme olur.

b) I2 – CCl4 = indüklenmiş dipol – indüklenmiş dipol , çözünme olur.

c) H2O – Ne = Dipol – indüklenmiş dipol , çözünme olmaz

d) NaI – H2O = İyon – dipol , çözünme olur.

e) KBr – C6H6 = İyon – indüklenmiş dipol , Çözünme olmaz.

f) HCl – CH3Cl = dipol – dipol , çözünme olur.

DERİŞİM BİRİMLERİ
Çözünen Madde Miktarı ve Derişim Birimleri
• Belirli bir miktar çözücüdeki çözünen madde miktarına derişim veya konsantrasyon denir.
Farklı derişim birimleri vardır. Derişim birimi olarak en çok kullanılanlar molarite ve
molalitedir.
Molarite
• 1 litre çözeltide çözünmüş maddenin mol sayısına molarite denir. Molarite ‘’M’’ ile
gösterilir. ‘’Molar’’ olarak da ifade edilebilir. Molaritenin birimi mol/L’dir. mol/L yerine
molar (M) da kullanılabilir.

• 1 M = 1 mol / L (mol.L-1)
• 1 M’lık çözelti, 1 litre çözeltide 1 mol madde çözündüğünü,
• 2 M’lık çözelti, 1 litre çözeltide 2 mol madde çözündüğünü,
• n M’lık çözelti, 1 litre çözeltide n mol madde çözündüğünü belirtir.
Molalite
• 1 kilogram (1000 g) çözücüde çözünmüş maddenin mol sayısına molalite denir.
Molalite ‘’m’’ ile gösterilir. Molalitenin birimi mol/kg’dir. Birim kısaltılarak ‘’molal’’
olarak da belirtilebilir.

• 1 m = 1 mol / kg (mol.kg-1)
• 1 molallik çözelti 1 kg çözücüde 1 mol madde çözündüğünü,
• 2 molallik çözelti 1 kg çözücüde 2 mol madde çözündüğünü,
• n molallik çözelti 1 kg çözücüde n mol madde çözündüğünü belirtir.
 Derişimle İlgili Hesaplamalar
• Derişimi ve hacmi verilen bir çözeltideki çözünen madde miktarı mol veya kütle
olarak hesaplanabilir.
Molarite Hesaplamaları
1) 2 M 500 mL NaOH’in sulu çözeltisini hazırlamak için kaç gram NaOH gerekir?
(NaOH: 40 g/mol)
Çözüm:
Molarite: 2M
V= 500 mL = 0,5 L
40 gram NaOH üzerine su ilave
nNaOH
M= edilerek NaOH’in çözünmesi
V sağlanır. Daha sonra çözeltinin
nNaOH = nNaOH = 1 mol
2= hacmi su ile 500 mL’ye
0,5 tamamlanır.
mNaOH mNaOH mNaOH = 40 g
nNaOH = = 1mol = =
MA 40
2) 117 gram NaCl ile hazırlanan 4 molarlık sulu çözeltinin hacmi kaç mL’dir? (NaCl: 58,5
g/mol)
Çözüm:
mNaCl = 117 g
Molarite = 4M
mNaCl
n=
MA
117 g
n= = 2 mol
58,5 g/mol

nNaCl
M=
V
2 mol
4M = = V = 0,5 L = 500 mL
V
• Derişimi bilinen çözeltiyi seyreltik veya derişik hale getirmek için aşağıdaki eşitlik kullanılır.

M1: 1. çözeltinin molaritesi

V1: 1. çözeltinin hacmi
M2: 2. çözeltinin molaritesi
V2: 2. çözeltinin hacmi
Örnek: 3 molarlık 600 mL KOH çözeltisine aşağıdaki işlemler ayrı ayrı uygulanıyor.
a) Çözeltinin 1/3’ü buharlaştırılırsa oluşan çözelti kaç molar olur?
M1 = 3M , V1 = 600 mL
600. 1/3 = 200 mL su buharlaşır.
V2 = 600 – 200 = 400 mL
M1V1 = M2V2
3M . 600 mL = M2 . 400 mL
M2 = 4,5M
b) Çözeltinin 2 molarlık olması için kaç mL su eklenmelidir?
M1 = 3M , V1 = 600 mL , M2 = 2M
M1V1 = M2V2
3M . 600 mL = 2M . V2
V2 = 900 mL
900 mL – 600 mL = 300 mL
c) Çözeltinin hacmi iki katına çıkarılırsa yeni çözeltinin molaritesi ne olur?
M1 = 3M , V1 = 600 mL , V2 = 1200 mL
M1V1 = M2V2
3M . 600 mL = M2 . 1200 mL
M2 = 1,5M
• Farklı hacim ve derişimlerdeki aynı tür çözeltiler çözeltiler karıştırıldığında oluşan yeni
çözeltinin hacmi veya molaritesi aşağıdaki eşitlik ile bulunabilir.

• Mson = karıştırıldıktan sonra elde edilen çözeltinin molaritesi

• Vson = karıştırıldıktan sonra elde edilen çözeltinin hacmi
Örnek: 2 molarlık 250 mL KCl çözeltisi ile 4 molarlık 750 mL KCl çözeltisi karıştırılıyor.
Oluşan yeni çözeltinin molaritesini bulunuz.
M1 = 2M , V1 = 250 mL , M2 = 4M , V2 = 750 mL , Vson = 1000 mL
M1V1 + M2V2 = Mson . Vson
2M . 250 mL + 4M . 750mL = Mson . 1000 mL
Mson = 3,5M