YUNIT 2

FILIPINO SA HUMANIDADES,
AGHAM PANLIPUNAN
AT IBA PANG KAUGNAY NA LARANGAN
FILIPINO SA HUMANIDADES,
AGHAM PANLIPUNAN AT IBA
PANG KAUGNAY NA
LARANGAN
 Sitwasyong
Pangwika sa
Humanidades at
Agham Panlipunan
 Kilala ang Pilipinas bilang isang multilingguwal
na bansa na dumanas ng kolonyalisasyon mula sa
mga makapangyarihang kontinente tulad ng
Europa, Hilagang Amerika at Asya na nagdulot ng
malawakang impluwensya hindi lamang sa
kabihasnan at kultura ng mga Pilipino kung hindi
maging sa sinasalitang wika na pundasyon ng ating
pagka-Pilipino.
 Higit mang matagal na napasailalim sa
kapangyarihan ng Espanya ang bansa kaysa sa
Estados Unidos, kapansin-pansin ang napakalakas
na kapit ng wikang Ingles sa mga Pilipino. Ito ay
sa kadahilanang hindi ipinagkait ng Estados
Unidos ang kanilang wika at sa halip, ginamit nila
itong estratehiya upang ipakita ang kanilang
pagmamalasakit sa mga Pilipino at sa bansa.
 Sa kasalukuyang sistema ng edukasyon, kung
saan ipinatutupad ang ​mother
tongue-based/multilingual education,​ nakasilip ng
pagkakataon ang Filipino na ipagamit bilang
wikang panturo sapagkat simula sa paggamit ng
wika ng komunidad bilang pangunahing wikang
panturo sa primaryang antas, unti-unting pagpasok
ang paggamit ng wikang Filipino at Ingles sa
sekondarya at tersiyarya.
Sitwasyong Pangwika sa Humanidades at Agham Panlipunan

Humanidades at Agham
Panlipunan
At ayon nga sa
pahayag nina San
Batay sa Probisyon ng Juan et al., mula kay
Patakaran ng Bilinggwal Ferguson, 2006:
Ang katanyagang
taglay ng wikang
Ingles sa Sistema ng
Wikang Filipino bilang edukasyon lalo na sa
Panturo. mga kolehiyo at mga
unibersidad ay may
kakambal na Sosyo-
ekonomiko.
Kolehiyo Ingles
 Sitwasyong Pangwika sa Humanidades at
Agham Panlipunan

VS
Humanidades Agham Panlipunan

Higit na nauna ang larangan ng Humanidades kaysa sa Agham

Panlipunan subalit madalas na nagkakasalimbayan ang dalawang
larangan sapagkat maraming paksa at isyu na kapwa tinatalakay
ng mga ito, tao at lipunan. Marami sa mga teoretiko at
pilosopikong pundasyon ng agham panlipunan ay nagmumula sa
humanidades.
Bawat larangan ay may tiyak na set ng mga terminong
ginagamit na tinatawag na Register.
Ang mga salitang ito ay maaaring magkaroon ng:

 Isangkahulugan lamang dahil ekslusibo itong

ginagamit sa isang tiyak na disiplina.
 Dalawao mahigit pang kahulugan dahil ginagamit sa
dalawa o mahigit pang disiplina.
 Larangan ng

PANGUNAHING Layunin: Hindi kung ano ang gagawin ng tao, kundi

kung paano maging TAO

“Ang kaisipan, kalagayan at kultura ng tao ang binibigyang-tuon sa

pag-aaral ng larangang ito

Sana’y mapagtanto natin na ang

Ang Layon ng Humanidades
edukasyon at ang Humanidades ay
ay ang gawin tayong tunay na
dapat pahalagahan sa pagpapaunlad ng
tao sa pinakamataas na
ating mga isipan at ng panlipunan sa
kahulugan nito.
kalahatan, at di lamang para magkaroon
ng karera sa hinaharap.
-J. Irwin Miller
-Newton Lee
 Ang larangang ito ay binubuo ng mga
sumusunod.

Panitikan
Pilosopiya Sining Malayang Sining
(Wika at teatro)
(Relihiyon) (Biswal; (calligraphy,
Pelikula, Teatro studio arts, art
at Sayaw, history, print
Applied: making, at
Graphics, media)
Industriya
(Fashion,
Interior)
Saan nga ba nagmula ang
Umusbong bilang reaksiyon sa
iskolastisismo sa panahon ng mga
Grireyo at Romano

Inihanda ang
mga tao na
maging doctor,
abogado at sa
mga kursong
praktikal,
propesyonal at
siyentipiko.

Kadalasang lapit analitikal, kritikal at ispekulatibo ang

metodolohiya at estratehiyang ginagamit sa larangang ito
upang mabigyan ng pagkakataong suriin ang isang teksto
sa paraang sistematiko at organisado.
 AngAnalitikal na lapit ay ginagamit sa pag-oorganisa ng mga
impormasyon sa mga kategorya, bahagi, grupo, uri at mga
pag-uugnay-ugnay ng mga ito sa isa’t isa.
 Ang Kritikal na lapit ang ginagamit kung ginagawan ng
interpretasyon, argumento, ebalwasyon at sa pagbibigay ng
sariling opinion sa ideya.
Ispekulatibong lapit ay kadalasang ginagamit
sa pagkilala ng mga senaryo, mga
estratehiya o pamamaraan ng pagsusuri,
pag-iisip at pagsulat.
May tatlong (3) anyo ang pagsulat sa larangan ng
Humanidades batay sa layunin
~Quinn at Irvings.
1. Impormasyonal
a. Paktwal ang mga impormasyon- bilang background gaya ng talambuhay
o maikling bionote, artikulo sa kasaysayan at iba pa.
b. Paglalarawan- nagbibigay ng detalye, mga imahe na dinedetalye sa isipan
ng mambabasa, sinasabayan ng kritikal na pagsusuri na karaniwan ay
isinasagawa sa mga akdang pampanitikan gaya ng kritisismo, tula, kwento,
nobela at iba pa.
c. Proseso- binubuo ng paliwanag kaugnay ng Teknik, paano isinagawa at
ang nagging resulta na kadalasan ay ginagawa sa sining at musika.
2. Imahinatibo- binubuo ng mga malikhaing akda gaya ng
piksyon (nobela, dula, maikling kwento) sa larangan ng
panitikan, gayundin ang pagsusuri dito.

3.Pangungumbinse- pangganyak upang mapaniwala o di-

mapaniwala ang bumabasa, nakikinig at nanonood sa teksto
o akda. Subhetibo ito kaya’t ang mahalagang opinion ay
kaakibat ng ebidensya at katuwiran o argumento.
Larangan ng Agham Panlipunan
 Ang Agham Panlipunan ay isang larangang akademiko na pumapaksa
sa tao-kalikasan, mga gawain at pamumuhay nito, kasama ang mga
implikasyon at bunga ng mga pagkilos nito bilang miyembro ng
lipunan.
 Tulad ng Humanidades, tao at kultura ang sakop nito subalit
itinuturing itong isang uri ng siyensya o agham.
 Sarbey, obserbasyon, pananaliksik sa larangan at mga datos na
sekondarya.
 Ang pagsusuri o metodolohiya dito ay dayakroniko (historikal) at
sinkroniko (deskriptibo).
 Sikolohiya Lingguwistika
Antropolohiya
Sosyolohiya

Mga Disiplina sa Larangan ng Agham

Kasaysayan Heograpiya
Panlipunan

Agham
Arkeolohiya
Pampolitika
Ekonomiks Area Studies

Relihiyon
Pagsulat sa Agham Panlipunan

Impersonal Direkta

Tiyak ang
Simple Agham Panlipunan
tinutukoy

Naglalahad Argumentatibo
Mga Anyo ng Sulatin?
Karaniwang mga anyo ng sulatin sa Agham Panlipunan ang ​
report, sanaysay, papel ng pananaliksik, abstrak, artikulo,
rebyu ng libro o artikulo, biyograpiya, balita, editorial,
talumpati, adbertisment, proposal sa pananaliksik,
komersiyal sa telebisyon, testimonyal at iba pa.

 Mahalagang maunawaan muna ang iba’t ibang katangian

ng bawat anyo, pormat, layunin, wika, nilalaman at
inaasahang mambabasa.
Proseso
Sa
 kalahatan, may sinusunod na proseso sa pagsulat sa
Agham Panlipunan. Ang mga ito ay ang sumusunod:

a. Pagtukoy sa ​genre.
b. Pagtukoy at pagtiyak sa paksa.
c. Paglilinaw at pagtiyak sa paksang pangungusap.
d. Pagtiyak sa paraan ng pagkuha ng datos at
Pagkalap ng datos bilang ebidensya at suporta sa tesis.
Proseso

f. Analisis ng ebidensya
g. Pagsulat ng sulatin gamit ang lohikal, malinaw, organisado
(simula, gitna at wakas),angkop, sapat at wastong paraan ng pagsulat.
h. Pagsasaayos ng sanggunian at talababa sa mga ginamit na sulatin
ng ibang may-akda​.
Kasaysayan at
Tungkulin ng
Pagsasalin sa
Pagsulong ng
 Karagdagang
Kaalaman sa
“PAGSASALIN”

KARAGDAGANG KAALAMAN!
Buksan ang link sa ibaba gamit ang inyong mga GSuite account
upang mapanuod muli ang:
https://www.youtube.com/watch?v=UowWHj6xk_A
Bakit mahalaga
ang Tungkulin ng
Pagsasalin sa
pagsusulong sa
 Napakahalaga ng papel na ginampanan ng pagsasalin
sa patuloy na pagsulong ng wikang Filipino sa
akademya. Kung muling babalikan ang kasaysayan,
noon pa mang panahon ng mga Español, nagkaroon na
ng pagsasalin sa ilang dokumentong panrelihiyon at
pampanitikan.
Lalo itong naging masigla noong panahong ng mga
Amerikano at maging noong panahon ng mga Hapon at
lalong lumalakas sa kasalukuyang panahon bilang
paraan ng patuloy na intelektuwalisasyon sa wikang
Filipino.
 Ang pagsasalin ay nagmula sa
salitang Latin na ​translatio, na
translation naman sa wikang Ingles.

Metafora o Metaphrasis ito sa Wikang

Griyego na pinagmulan ng salitang Ingles na ​
metaphrase ​o salitang-sa-salitang pagsalin.
 Ang pagsasalin ay isang sining
at agham na nangangailangan ng
malawak at malalim na kaalaman
sa larangan ng lingguwistika
at gramatika.
 Ang mga sumusunod na mga pakahulugan sa pagsasalin ay mula sa
aklat nina A.Batnag at J.Petra(2009):

1. Ang pagsasalin ay pagbuo sa tumatanggap na wika ng

pinakamalapit at likas na katumbas ng mensahe ng
simulaang wika, una ay sa kahulugan at ikalawa ay sa estilo.

2. Ang pagsasalin ay maaaring maisagawa sa

pamamagitan ng pagtutumbas sa ideyang nasa likod
ng pananalita.
 Ang mga sumusunod na mga pakahulugan sa pagsasalin ay mula sa
aklat nina A.Batnag at J.Petra(2009):

3. Ang pagsasalin ay muling pagbubuo sa tumatanggap na wika

ng tekstong naghahatid ng kahalintulad na mensahe sa
simulaing wika subalit gumagamit ng mga piling tuntuning
gramatikal at leksikal ng tumatanggap na wika.

4. Ang pagsasalin ay isang pagsasanay na binubuo

ng pagtatangkang palitan ang isang nakasulat na
mensahe sa isang wika ng gayon ding mensahe sa
ibang wika.
 Bilang kabuuan, sinabi ni Santos(1996), hango kay
A.Batnag(2009), ang pagsasalin ay:

“...Ang malikhain at mahabang proseso ng

pagkilala at pag-unawa ng mga kahulugan sa
isang wika at ang malikhain at mahabang
proseso ng paglilipat ng mga ito sa kinilala at
inuunawang mga kahulugan ng isa pang
wika.”
 Layunin ng Pagsasalin
1. Magdagdag ng mga impormasyon at kaalaman mula sa
pag-aangkat ng mga kaisipan mula sa ibang wika.

2. Mailahok sa pambansang kamalayan ang iba’t ibang

katutubong kalinangan mula sa iba’t ibang wikang
rehiyonal at pangkating etniko sa bansa.

3. Mapagyaman ang kamalayan sa iba’t ibang

kultura mula sa pagbubukas ng bagong mundo mula
sa mga salin.
 Uri ng Pagsasalin
1. Pagsasaling Pampanitikan
 Nilalayon na makalikha ng obra maestra
batay sa orihinal na akdang nakasulat sa
ibang wika.
2. Pagsasaling Siyentipiko-Teknikal
 Komunikasyon ang pangunahing layon
 Maikling
Kasaysayan ng
Pagsasalin
Maikling Kasaysayan ng Pagsasalin
Nagsimula ang kasaysayan ng
pagsasalin sa bansa noong dumating ang
mga Español at ipayakap ang
Kristiyanismo sa mga Pilipino. Naging
napakalaking suliranin para sa mga
Español ng wikang umiiral sa bansa
sapagkat lubhang magkalayo ang pamilya
ng mga wika sa bansa at sa España. Ang
Pilipinas ay mula sa Austronesia at ang
Espanya ay kabilang sa Indo-European.
 Maikling Kasaysayan ng Pagsasalin
Napakihirap magkaunawaan kung
dalawang magkaibang wika ang gamit.
Bilang tugon sa suliraning ito, nagsagawa ng
pagsasalin ang mga Español ng mga aklat,
karamihan ay aklat ukol sa katesismo, na
orihinal na nasusulat sa kanilang wika
kakambal nito ang layuning mabilis na
pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa
kapuluan.
 Maikling Kasaysayan ng Pagsasalin
Maraming aklat pampanitikan na nasulat ang
mga paring misyonero na kadalasang tungkol sa
moralidad at wastong pagkilos lalo na sa
kababaihan ang paksa bukod sa katesismo.
Sumulat din sila ng ilang aklat sa gramatika at
bokabularyo gamit ang wikang katutubo na
malaki ang naitulong sa pag-aaral ng wika sa
bansa.
 Maikling Kasaysayan ng Pagsasalin
Ayon kay Tanawan et al., (2007) malaking tulong
din sa mabilis na paglaganap ng Kristiyanismo at pag-
aaral sa gramatika at bokabularyo ang pagpangkat sa
mga prayle sa apat na orden na naitalaga sa iba’t
ibang bahagi sa bansa. Ang mga Dominican ay
naitalaga sa Pangasinan at Cagayan, ang mga
Franciscan ay sa Camarines, ang mga Heswita ay sa
kalahati ng Bisaya at ang mga Agustinian naman ay
sa isa pang kalahati ng Bisaya, Ilocos at Pampanga.
 Maikling Kasaysayan ng Pagsasalin
Samantala, naging hudyat ng pagsisimula ng
kasaysayan ang imperyalismong Amerikano sa bansa
noong pumirma ang Estados Unidos at Espanya sa
Kasunduan sa Paris noong ika-10 ng Disyembre 1898 na
simula naman ng pagwawakas ng kasaysayan ng
pananakop ng España. Batay sa kasunduan, ang pagsakop
ng Estados Unidos sa Pilipinas ay may layuning:
1) ekspansyong ekonomiko;
2) pagtatayo ng depensang militar at pandagat sa Asya-
Pasipiko.
3) pagpapalaganap ng protestantismo.
 Maikling Kasaysayan ng Pagsasalin
Tulad ng nabanggit sa kasaysayan, nabigyan ng halaga
ang edukasyon sa bansa noong panahon ng mga
Amerikano. Kapwa nabigyan ng pagkakataong makapag-
aral ang mahihirap at mayayaman kung saan ang mga
sundalong Amerikano ang nagsilbing mga guro na higit
na kilala sa tawag na ​Thomasites​. Buong-laya nilang
itinuro ang wikang Ingles sa mga Pilipino na naging daan
upang yumabong at yumaman ang panitikang Filipino sa
wikang Ingles. Kasabay nito ang pag-usbong ng pagsasalin
upang higit na maunawaan ng mga Pilipino ang mga
panitikang ito..
 Maikling Kasaysayan ng Pagsasalin
Hindi mabilang ang mga tula, dula, maikling kwento,
nobela at sanaysay na naisalin sa Filipino. Kadalasang
pag-ibig, kabiguan, pag-asa, nasyonalismo at iba pa
ang paksa ng mga akdang-pampanitikan lalo na ang
mga tula. Ang mga maikling kwento at nobela ang higit
na nagpayabong sa edukasyong hatid ng Estados Unidos
sa bansa sapagkat sumasalamin ito sa mga pangyayari
sa buhay ng mga bansang pinagmulan nito. Naghatid
ito ng iba’t ibang kaalaman, kultura, karanasan at
kasaysayan ng iba’t ibang lahi sa mundo.
 Maikling Kasaysayan ng Pagsasalin
Iba naman ang estratehiyang ginamit ng mga Hapon
upang mapaniwala ang mga Pilipino sa kanilang adhikain
sa bansa. Ayon pa rin kina San Juan et al., ang ​Greater
East Co-Prosperity Sphere na may slogang Asyano para sa
mga Asyano ang propagandang inilahad ng mga Hapon sa
mga Pilipino. Ang panahong ito ang itinuring na Gintong
Panahon ng Panitikan dahil sa paggamit ng wikang
Tagalog o (Filipino ngayon) sa pagsulat at pilit na pag-
aalis sa sistema ng mga Pilipino ang wikang Ingles.
 Maikling Kasaysayan ng Pagsasalin
Ang mga dalubhasa ay puspusan ang ginawa/ginagawang
pagsasalin sa mga pinakamahuhusay na akda, lokal man o
banyaga upang lubos na maipabatid sa mga Pilipino ang diwa
at ganda ng iba’t ibang kultura at kahusayan ng iba’t ibang
kaalaman. Nakilala sa gawaing ito sina Rufino Alejandro,
Belvez Paz, Virgilio Almario, Buenvinido Lumbera at
marami pang iba.
Nakikipagtulungan naman ang KWF, bilang isang
konstitusyonal na ahensya, sa gawaing ito. Patuloy ang
isinasagawa nilang pagsasalin ng mga klasiko at
pinakamahuhusay na akdang pampanitikan sa daigdig.
 “Napakahalaga ng papel na
ginagampanan ng wika sa buhay ng bawat
mamamayan, subalit mawawalan ito ng saysay
o kabuluhan kung hindi ito maiintindihan ng
mga taong nakikinig o makababasa nito. Dito
pumasok ang pagsasalin, kung saan kailangan
ang puspusang pagpapayabong at pagtataguyod
sa gawaing ito”.
 Mga Tungkulin ng Pagsasalin sa
Pagsusulong sa Filipino

1. Sa naipamamalas na hindi hanggang sa

ordinaryong talakayan lamang magagamit
ang Filipino kundi kaya nitong magamit sa
pagpapahayag ng mga intelektuwal na
diskuro na makikita sa mga naisaling akda
sa agham, teknolohiya, agham panlipunan,
panitikan at marami pang iba.
 Mga Tungkulin ng Pagsasalin sa
Pagsusulong sa Filipino

2. Napapaunlad ang korpus ng Filipino

habang patuloy ang mga gawaing
pagsasalin. Sa mga katulad na
inisyatiba, nabibigyang katumbas sa
ating wika ang mga konsepto na
tanging sa Ingles o ibang wika natin
nababasa.
 Mga Tungkulin ng Pagsasalin sa
Pagsusulong sa Filipino

3. Naiimbak ang mahahalagang kaalaman sa

iba’t ibang larangan sa pamamagitan ng
Filipino. Dahil dito, mas naitatampok ng
Filipino ang kakayahan nitong maging
imbakan ng karunungan na tinatayang
mahalaga sa pag-unlad at lalong
pagpapabuti sa buhay ng mga Pilipino.
 Mga Tungkulin ng Pagsasalin sa
Pagsusulong sa Filipino
4. Nagtutulay ang pagsasalin, gamit ang mga
naisaling akda, upang puspusang magamit ang
Filipino sa akademya partikular sa mga
kolehiyo at unibersidad. Kung mga aklat at
materyales na panturo o sanggunian ang mga
naisalin magiging mas madali na ang
pagtuturo at hindi na magiging dahilan ang
kawalan ng kagamitan kaya hindi ginagamit
ang Filipino sa mga kursong wala pang
nalilimbag na aklat sa Filipino.
 Mga Tungkulin ng Pagsasalin sa
Pagsusulong sa Filipino

5. Napauunlad nito ang ​pedagogical

idiom sa isang larangan. Bagamat
pagpapaunlad din ito sa korpus ng
Filipino, partikular na tinutukoy nito
ang mga salita na magagamit para
maituro nang mabilis at episyente ang
isang kurso gamit ang Filipino.