1.

ÜNİTE
FIKIH İLMİ
GÜNER AKIN ANADOLU İMAM HATİP LİSESİ
1. Ünite 1 Fıkıh İlminin Tanımı, Amacı ve Önemi
Fıkıh İlmi
Tanımı
1. Fıkıh İlminin Tanımı Arapça «fakihe-yefkahü» fiilinin mastarı olan “fıkıh” kelimesi sözlükte, “bir şeyi iyice düşünmek,
1. Tanımı
derinlemesine anlamak”, “bilmek (ilm) ve anlamak (fehm)” gibi anlamlara gelmektedir.
2. Amacı ve Önemi

2. Fıkhın Konusu Kapsamı Peygamber Efendimizin vefatından sonra hicri 2. yüzyılın ortalarından itibaren dinî ilimlerin
ortaya çıkmasıyla fıkıh kelimesi terim anlamıyla kullanılmaya başlanmıştır.
3. Fıkıh ve Fıkıh Usulü İlişkisi
4. Diğer İlimlerle İlişkisi • Hanefi: “Fıkıh; kişinin lehinde ve aleyhinde olan hükümleri bilmesidir”
• Şafii: “Fıkıh; tafsîlî delillerden elde edilen/ istinbât edilen şer’î amelî hükümleri bilmektir“
5. Fıkıh Temel İlkeleri • Mecelle: “Fıkıh; mesâil-i şer’iyyeyi ameliyyeyi bilmektir.”
1. Tekliflerde Kolaylık
2. Helallerde Genişlik
3. Kamu Yararını Koruma Fıkıh ilmi ile uğraşan âlimlere, fakih veya müçtehit denir.
4. Adaletin Gözetilmesi Fıkhın ibadetler bölümü, ilmihâl denilen müstakil kitaplarda incelenmiştir.

Amacı ve Önemi
Kur’an ve sünnette yer alan hükümlerin doğru bir şekilde anlaşılmasını ve Müslüman bireyin
şer’î hükümler çerçevesinde Allah’ın rızasına uygun bir şekilde sosyal hayatını düzenlemesini
sağlamaktır.

Bu bağlamda fıkıh ilmi, hayatın akışı içerisinde vahiy ile insan davranışlarını buluşturmakta,
Kur’an ve sünnette yer alan şer’î hükümlerin pratiğe aktarılmasına ve bir yaşam tarzına
dönüştürülmesine köprü olmaktadır.
1. Ünite 2 Fıkhın Konusu ve Kapsamı
Fıkıh İlmi
Fıkıh İlminin Genel Amacı:
1. Fıkıh İlminin Tanımı • Varoluş gayemizin Yüce Allah'a kulluk olduğu bilincini kazandırmak,
1. Tanımı
2. Amacı ve Önemi
• Allah’ın (c.c.) rızasına uygun bir hayat yaşamamıza katkı sağlamak,
• Kur’an ve sünnette yer alan hükümleri, yaşam tarzına dönüştürmek,
2. Fıkhın Konusu Kapsamı • Kişilerin hak ve sorumluluklarını belirlemek,
3. Fıkıh ve Fıkıh Usulü İlişkisi • Hakların ihlalini ve vazifelerin ihmalini önlemek,
• Toplumda adalet, barış, huzur ve güveni tesis etmek,
4. Diğer İlimlerle İlişkisi • Hukuk ile ahlak bütünlüğünü sağlamak ve hukuka saygılı bireyler yetiştirmek,
5. Fıkıh Temel İlkeleri • Güven ve huzur içinde istikrarlı bir toplum oluşturmaktır.
1. Tekliflerde Kolaylık
2. Helallerde Genişlik Kapsamı ve Konusu
3. Kamu Yararını Koruma
4. Adaletin Gözetilmesi Fıkıh, İnsanın davranışlarıyla (ef’âl-i mükellefîn) ilgili Kur’an ve sünnette yer alan şer’î
hükümlerin doğru bir şekilde anlaşılmasını ve insanın bunları hayata aktarmasını konu
edinmektedir.
1. Ünite 3 Fıkıh ve Fıkıh Usulü İlişkisi
Fıkıh İlmi
Usûl-i fıkh,
1. Fıkıh İlminin Tanımı
1. Tanımı Fıkıh usulü, fakihin amelî hükümleri çıkarabilmesi için takip etmesi gereken yöntemi açıklar.
2. Amacı ve Önemi

2. Fıkhın Konusu Kapsamı

Fıkıh Usulünün Ana Konuları
3. Fıkıh ve Fıkıh Usulü İlişkisi 1. Şeri deliller ve kaideler.
4. Diğer İlimlerle İlişkisi 2. Şeri hükümler.
3. Müçtehit ve içtihat yöntemleri.
5. Fıkıh Temel İlkeleri
1. Tekliflerde Kolaylık
2. Helallerde Genişlik
3. Kamu Yararını Koruma
4. Adaletin Gözetilmesi
Fürû-i fıkıh
Fıkhın fürû yönü ise bu yöntem ile elde edilen hükümleri açıklar.
1. Ünite 4 Fıkıh İlminin Diğer İlimlerle İlişkisi
Fıkıh İlmi

1. Fıkıh İlminin Tanımı Bireyi veya toplumu ilgilendiren bir meselenin şer’î/dinî yönünün doğru bir şekilde
1. Tanımı
2. Amacı ve Önemi anlaşılabilmesi için fıkıh ilminin başta dinî ilimler olmak üzere diğer ilim dalları ile iletişim
2. Fıkhın Konusu Kapsamı
kurması zorunluluk arz etmektedir.

3. Fıkıh ve Fıkıh Usulü İlişkisi Fıkıh ilmi, bir meselenin şer’î hükmünü tespit ederken tefsir, hadis, siyer, islam tarihi, tasavvuf,
4. Diğer İlimlerle İlişkisi kelam, Arap dili ve belağati gibi dinî ilimlerden yararlanır.
5. Fıkıh Temel İlkeleri
1. Tekliflerde Kolaylık Ayrıca fıkıh ilmi, ihtiyaç duyulması hâlinde fen, fizik, kimya, tıp, coğrafya, matematik, sosyoloji,
2. Helallerde Genişlik psikoloji, iktisat gibi diğer ilimlerin verilerini kullanmayı da ihmal etmemelidir. Dolayısıyla fıkıh
3. Kamu Yararını Koruma
4. Adaletin Gözetilmesi ilminin, dinî ilimlerle doğrudan, diğer ilimlerle dolaylı bir şekilde ilişkisi bulunmaktadır.

Fıkıh İlminin Diğer İlimlerle İlişkisine Örnekler

Tıp: organ nakli, klonlama, tüp bebek, DNA testi vs.
Mantık Felsefe: Kıyas işlemi
Matematik: Miras işlemleri
Sosyoloji: Maslahat konusu
1. Ünite 5 Fıkhın Temel İlkeleri
Fıkıh İlmi
Tekliflerde Kolaylık
1. Fıkıh İlminin Tanımı
1. Tanımı
2. Amacı ve Önemi İslam hukukunda mükellefin bir hüküm ile yükümlü tutulabilmesinin temel şartlarından biri de
2. Fıkhın Konusu Kapsamı kişinin teklif edilen fiili yapabilecek imkân ve kudrette sahip olmasıdır.
3. Fıkıh ve Fıkıh Usulü İlişkisi
Allahu Teala (c.c) bu konuda Bakara suresi, 286. ayette şöyle buyurur:
Diğer İlimlerle İlişkisi
4.
Allah bir kimseyi ancak gücünün yettiği şeyle yükümlü kılar...“
5. Fıkıh Temel İlkeleri
1. Tekliflerde Kolaylık
2. Helallerde Genişlik Hz. Peygamber (s.a.v.) de dinde kolaylaştırmanın önemi ile ilgili şöyle buyurmaktadır;
3. Kamu Yararını Koruma
4. Adaletin Gözetilmesi “Kolaylaştırın, zorlaştırmayın; müjdeleyin, nefret ettirmeyin”

Abdest: Teyemmüm, Mest üzerine mesh, Özür halinde mesh.

Namaz: Seferilik, hastaların namazı.
Oruç: Hastaların orucu, kaza.

• Meşakkat teysiri celbeder

• Bir iş dik oldukta müttesi olur
• Zaruretler memnun (yasak) olan şeyleri mübah kılar
1. Ünite 5 Fıkhın Temel İlkeleri
Fıkıh İlmi
Helallerde Genişlik
1. Fıkıh İlminin Tanımı
1. Tanımı
2. Amacı ve Önemi

2. Fıkhın Konusu Kapsamı İslam hukukunda, “Eşyada asıl olan mubahlıktır” ilkesi gereğince hakkında yasaklayıcı bir nass
(ayet ve hadis) bulunmayan her şey “asli ibâha” prensibi çerçevesinde helaldir. O yüzden
3. Fıkıh ve Fıkıh Usulü İlişkisi
4. Diğer İlimlerle İlişkisi
“Ey insanlar, yeryüzündeki şeylerin
“helaller asıl, haramlar istisnadır.” Nitekim

5. Fıkıh Temel İlkeleri

helal ve temiz olanlarından yiyin…” ayeti bu gerçeği ifade etmektedir
1. Tekliflerde Kolaylık
2. Helallerde Genişlik
3. Kamu Yararını Koruma
4. Adaletin Gözetilmesi İslam’da harama muhtaç etmeyecek kadar helal vardır. Nitekim İslam, insanların ruh ve
bedenleri için faydalı olan hiçbir şeyi haram kılmamıştır. Şartları ve kuralları çerçevesinde
insanın maddi ve manevi ihtiyacını karşılayacak her şey meşru/helal kılınmıştır.

İçki, kumar, zina vs. gibi bireyin veya toplumun maddi ve manevi bünyesine zarar veren
şeyler ise istisnâî bir hüküm olarak haram kılınmıştır.
1. Ünite 5 Fıkhın Temel İlkeleri
Fıkıh İlmi
Kamu Yararının Gözetilmesi
1. Fıkıh İlminin Tanımı
1. Tanımı
2. Amacı ve Önemi Modern hukukta, toplumun veya devletin
2. Fıkhın Konusu Kapsamı gereksinimleriyle ilgili olan idari tasarruflara, “kamu
yararı” denilmektedir.
3. Fıkıh ve Fıkıh Usulü İlişkisi
4. Diğer İlimlerle İlişkisi
5. Fıkıh Temel İlkeleri İslam hukukunda, “Toplumla ilgili düzenlemeler,
1. Tekliflerde Kolaylık maslahata bağlıdır” kaidesi gereğince yöneticilerin
2. Helallerde Genişlik
3. Kamu Yararını Koruma
tasarruflarının kamu yararına (maslahata) uygun olması
4. Adaletin Gözetilmesi gerekmektedir.

Bazı durumlarda kamu yararı ile fertlere ait menfaatler

arasında çatışma olabilir. Böyle durumlarda kamu yararı
tercih edilir. Ancak kişilerin uğradıkları zararlar da devlet
tarafından değerine uygun bir bedel ile tazmin edilir.
Böylece kamu yararı ile kişisel yararlar/haklar arasında bir
denge kurulmuş olur.
1. Ünite 5 Fıkhın Temel İlkeleri
Fıkıh İlmi
Adaletin Gözetilmesi
1. Fıkıh İlminin Tanımı
1. Tanımı
2. Amacı ve Önemi

2. Fıkhın Konusu Kapsamı Adalet; “ferdî ve toplumsal hayatta hakkaniyet ve eşitlik ilkelerine uygun yaşamayı; her şeyi yerli
yerine koymayı, herkese hak ettiği şeyi vermeyi, hak sahibine hakkını vermeyi, hak ve hukuka
3. Fıkıh ve Fıkıh Usulü İlişkisi
uygun hareket etmeyi” ifade etmektedir.
4. Diğer İlimlerle İlişkisi
5. Fıkıh Temel İlkeleri
1. Tekliflerde Kolaylık Adalet ilkesi, hukuka bağlı kalmayı, eşitlik ve hakkaniyete uygun hareket etmeyi gerektirir.
2. Helallerde Genişlik
3. Kamu Yararını Koruma
Adaletin olmadığı yerde haksızlık ve zülüm var demektir. Zulmün olduğu yerde ise korku ve
4. Adaletin Gözetilmesi huzursuzluk hâkim olur. “Zulüm ile âbâd olanın, ahiri berbat olur”; “Küfür devam eder, ancak
zülüm devam edemez” denilmiştir.