1.

Giriş
TRAFO DİFERANSİYEL - Trafo arızaları hakkında…
KORUMA FONKSİYONU 2. Diferansiyel röle çalışma
prensibi
MiCOM P642 rölesinin konfigürasyonu 3. Diferansiyel röle bağlantı
diyagramı
4. Röle konfigürasyonu
- Menü yapısı,
- Genel ayarlar,
- Diferansiyel fonksiyon ayarları
5. Trafo bağlantı grupları
Giriş…

• Hem teknik, hem de ekonomik açıdan değerlendirildiğinde, küçük güçlü dağıtım

transformatörlerinin sigorta ya da aşırı akım röleleri ile korunması oldukça uygun ve
yaygındır.

• Ancak, sistem sürekliliği, güvenilirliği ile onarım ve üretim kaybı açısından

değerlendirildiğinde, iletim, dağıtım ve enerji üretim sistemlerinde kullanılan güç
transformatörlerinin sadece zaman gecikmeli aşırı akım temelli korunması kabul
edilebilir değildir.

• Genel prensip, gücü 10 MVA değerinin üzerinde olan trafoların korunmasında ana
koruma foksiyonu olarak diferansiyel korumanın kullanılmasıdır.
Giriş – transformatör arızaları hakkında…

Transformatör arızası tipleri beş genel

başlık altına toplanabilir:

•Sargı ve terminal arızaları,

•Manyetik nüve arızaları,
•Trafo gövdesi ve aksesuarları
arızaları,
•Yük altında kademe değiştirici
arızaları,
•Anormal işletme koşulları,
•Temizlenmemiş harici arızalar,
Diferansiyel koruma rölesi çalışma prensibi
IP IS

• Transformatörlerde en sık görülen

sargı ve terminal arızalarına karşı
kullanılan en etkin koruma
metodlarından biri diferansiyel
korumadır.
• Diferansiyel korumanın temel
prensibi, iki akım trafosu arasında
kalan alana giren akımlarla, çıkan
akımların toplamının sıfır olmasıdır.
IP = Trafo primer akımı
IS = Trafo sekonder akımı
 Diferansiyel koruma rölesi çalışma prensibi
IP IS

P1 P2 P2 P1

S1 S2 S2 S1

I’S
I’P

IP = Trafo primer akımı

IS = Trafo sekonder akımı
I d> = Aşırı akım rölesi
I’P, I’S = Akım trafolarının sekonder akımları
Id = diferansiyel akım,
Ir = tutucu akım
K = eğim (tutuculuk oranı)
Diferansiyel koruma rölesi çalışma prensibi

Diferansiyel koruma fonksiyonunun 3 fazlı prensip şeması.

•Şemada korunan güç trafosu Dyn olduğundan, primer taraf akım trafoları yıldız, sekonder
taraf akım trafoları ise üçgen bağlıdır.
•Modern mikro işlemci tabanlı diferansiyel rölelerde akım trafolarının bu şekilde
bağlanmasına gerek yoktur.
Diferansiyel koruma rölesi çalışma prensibi
hat tarafı yıldız noktası tarafı Diferansiyel fonksiyonun çalışma prensibini daha iyi anlamak
için korunan eleman olarak transformatör yerine bir jeneratör
ele alınacak olursa:
•Jeneratörün hat tarafı akımı ile yıldız noktası akımları
birbirlerine eşittir (IS = IP).
•Her iki tarafın akım trafoları, dolayısıyla çevirme oranları aynıdır.
•Normal çalışma koşullarında her iki tarafa ait tutuculuk sağlayan
bobinlerden geçen akım değerleri eşittir.
•Aynı şekilde, normal çalışma koşullarında diferansiyel koruma
bobininden geçen akım değeri sıfırdır.

tutuculuk diferansiyel
sağlayan fonksiyon
bobin çalışma bobini

Açma (trip)
kontağı
Diferansiyel koruma rölesi çalışma prensibi
Harici arıza durumunda, yine aynı şekilde tutucu akım
değeri her iki akım trafosundan gelen akımın toplamına
eşit olurken, diferansiyel akım değeri sıfırdır.
Yani diferansiyel koruma fonksiyonu açma yapmaz.

Akım trafoları arasında kalan bölgede arıza

meydana gelmesi durumunda, diferansiyel
çalışma bobininden geçen akımlar aynı
yönlü olurlar ve diferansiyel koruma
fonksiyonunun çalışmasına sebep olacak
büyüklükte diferansiyel akım oluştururlar.
Bu durumda diferansiyel koruma
fonksiyonu ayarı 100 A değerinin üzernde
ise açma yapar.
Diferansiyel koruma rölesi çalışma prensibi

Gerçek hayatta, üzerlerinden aynı primer

akım geçmesine ve aynı etiket değerlerine
sahip olmalarına rağmen, iki akım trafosu
hiçbir zaman aynı sekonder akımı
üretmeyecektir. Bu durum akım trafolarının
etiketlerinde belirtilen hata sınıfı değerleri ile
belirtilir.
•Koruma sınıfı bir akım trafosunda:
10P 10
Bu etiket değerine göre jeneratörün
her iki tarafındaki akım trafoları ± Akım trafosunun doyma katsayısı
Akım trafosunun bağıl (yüzde) hata sınıfı
%10 oranında hata yapabilir.
Diferansiyel koruma rölesi çalışma prensibi

Nominal akımla yüklenme halinde en kötü

durum senaryosunda:

•Hat tarafı akım trafosu -%10 oranında hata

yaparken,
•Yıldız noktası akım trafosu +%10 oranında
hata yaparsa:
I’P = 4,5 A ve I’S = 5,5 A
ve dolayısıyla
Id = I’S - I’P = 1 A değerini alır.

• Gerçekte bir arıza yokken sadece akım trafolarının hataları yüzünden açma
yaşanmaması için diferansiyel açma ayarının 1 A seviyesinin üzerine çıkartılması
gerekir.
Diferansiyel koruma rölesi çalışma prensibi

Benzer şekilde, harici arıza sırasında

yaşanabilecek en kötü durum senaryosunda:
•Hat tarafı akım trafosu -%10 oranında hata
yaparken,
•Yıldız noktası akım trafosu +%10 oranında
hata yaparsa:

I’P = 45 A ve I’S = 55 A
ve dolayısıyla
Id = I’P - I’S = 10 A değerini alır.

• Arızanın harici arıza olduğu ve dolayısıyla rölenin açma yapmaması gerektiği için,
diferansiyel açma ayarını yukarıda hesaplanan 10 A seviyesinin üzerinde seçmek
gerekir.
• Fakat bu ayar değeri, arızanın jeneratörde meydana gelmesi durumunda , açma için
arıza akımının primer değerinin en az 200 A olmasını gerektirir. Ancak bu ayar
değeri korumanın hassasiyetini azaltır, korumayı sağırlaştırır.
Diferansiyel koruma rölesi çalışma prensibi
Diferansiyel koruma rölesi çalışma prensibi

Diferansiyel koruma
karakteristiğinin prensibi.
Diferansiyel koruma rölesi çalışma prensibi
P642 rölesi neler yapabilir?

• Trafo diferansiyel
koruma fonksiyonu
• Sınırlandırımış toprak
koruma fonksiyonu (REF)
• Ters ve sabit zamanlı aşırı
akım koruma
fonksiyonları
• Negatif bileşen aşırı akım
fonksiyonu
• Trafo termal koruma
fonksiyonu
Sipariş Kodu – order code:

P462 3 1 Q D 6 M 0 B4 0 L
Donanım versiyonu;

İsteğe bağlı özellikler;

-Standart versiyon
Yazılım versiyonu (sw/ver)
Lisan seçimi
-İngilizce, Fransızca, Almanca, İspanyolca
Montaj özelliği
-Zor ortam koşulu için pano yüzü montajı
Haberleşme protokolü opsiyonları
-IEC61850 ve arka RS485 portu üzerinden Courier
Cihaz opsiyonları
- Size 8 (40TE) case, 12 optos + 12 relays

Donanım opsiyonları:
-Redundant Ethernet PRP,
-2 fiber port,
-IRIG-B
Akım/Gerilim trafoları:
Besleme gerilimi: -1 & 5 A (8xCT)
-110-250 Vdc (100- 240 Vac) -100 – 120 V (1xVT)
Diferansiyel koruma rölesi AC bağlantı diyagramı

Şekilde MICOM P642 rölesine ait bağlantı

diyagramı görülmektedir.

•Primer akım trafoları polariteleri yüksek

gerilim barasına doğru bakmaktadır.
•Sekonder akım trafoları polariteleri de,
primer akım trafolaına benzer şekilde
kendi orta gerilim barasına doğru
bakmaktadır.
•Her iki tarafta da S1 uçları canlı uç olarak
alınmış, S2 uçları ise yıldızlanmıştır.
Alçak Gerilim Barası Tarafı
Röle konfigürasyonu – menü yapısı

Ayar için kullanacağımız başlıca

menü menüler ile:
•Kullanılacak koruma ve diğer
fonksiyonlar seçilir.
•Akım ve gerilim trafo oranları
girilir.
•Arıza kaydı ayarları yapılır.
•Koruma ile koruma dışı
fonksiyonlar ile dijital giriş ve
kontak isimlendirmesi yapılır.
Röle konfigürasyonu – SYSTEM DATA

SYSTEM DATA menü başlığı altında yer alan en önemli ayar parametresi, sistem
frekansının tanımlandığı 00.09 adres numaralı satırdır.

Bunun dışında, röleye isim verilmesi ve trafo merkezinin adının tanımlanması da bu

başlık altında yapılır.
Röle konfigürasyonu – CONFIGURATION
• Ayar grubu seçimi
• Trafo diferansiyel koruma fonksiyonu (87T)
• Aşırı akım koruma fonksiyonu (50/51)
• Sınırlandırılmış toprak koruma fonksiyonu (REF)
• Trafo termal koruma fonksiyonu (49)
• Toprak aşırı akım fonksiyonu (50N/51N)
• Dijital giriş ve kontak isimleri
• Akım ve gerilim trafo oranları
• Arıza kaydı ayarları
• Ayar değerlerinin primer/sekonder seçimi
Röle konfigürasyonu – CT AND VT RATIOS
• Varsa, gerilim trafosunun
bulunduğu yer ve oranı,
• Yüksek gerilim tarafı akım trafosu
oranı,
• Orta gerilim tarafı akım trafosu
oranı,
• Yüksek gerilim tarafı yıldız noktası
(nötr) akım trafosu oranı,
• Orta gerilim tarafı yıldız noktası
(nötr) akım trafosu oranı,
• Akım trafolarının fiziksel
bağlantılarının yönü,

STANDARD polarite akım trafolarının:

-P2 taraflarının güç trafosuna dönük,
-S1 uçlarının canlı,
-S2 uçlarının yıldızlanmış olduğu
bağlantıdır.
Röle konfigürasyonu – GROUP 1 SYSTEM CONFIG
• Güç trafosunun, konvansiyonel ya
da ototransformatör seçimi,
• Referans görünen güç, trafo
ONAF gücü tanımlanır.
• Trafo sargı bağlantı tipi
tanımlanır.
• Sargı yıldız noktalarının izole olup
olmadıkları seçilir.
• Sargı gerilim seviyeleri belirtilir.
Röle konfigürasyonu – GROUP 1 DIFF PROTECTION

• Diferansiyel koruma başlatma eşiği,

• Birinci doğrunun eğimi,
• Kırılma noktası (knee point),
• İkinci doğrunun eğimi,
• Diferansiyel alarm eşiği,
• Harmonik tutuculuğun çalışmadığı
ani diferansiyel eşiği,
• Tutucu akımın çalışmadığı ikinci ani
diferansiyel eşiği,
Röle konfigürasyonu – GROUP 1 DIFF PROTECTION

• Sıfır bileşen akım (zero

sequence current – toprak
akımı) filtresi.

Bu ayar, sargılarda oluşabilecek sıfır

bileşen akımların diferansiyel
hesabına dahil edilip
edilmeyeceğini seçmek için
kullanılır.

Üçgen-üçgen (Dd-0) bağlantı

grubuna sahip trafolar için
kullanılmasına gerek yokken,
örneğin jeneratör step-up
trafolarında (ünite trafolarında)
bağlantı grubu yıldız-üçgen
(YNd) olan trafolarda devreye
alınması gerekir.

 Harici faz toprak arızalarında oluşan sıfır bileşen akımlar, bağlantı grubu yıldız-üçgen (YNd) olan trafoların
sadece bir sargısında oluşur. Sıfır bileşen akım filtresi kullanılmazsa, bu tip harici faz-toprak arızaları
diferansiyel fonksiyonun arızalı çalışmasına sebep olur.
Röle konfigürasyonu – GROUP 1 DIFF PROTECTION
Röle konfigürasyonu – GROUP 1 DIFF PROTECTION

• Aşırı uyartım tutuculuk fonksiyonu, 5.

harmonik seviyesi ayarı.

Yükün önemli bir kısmının aniden devreden

çıkması gibi bir durumda frekans
nominal değerinde kalırken gerilimin
yükselmesi söz konusu olabilir.
Sözkonusu durumda güç trafosunun
manyetik devresi doyar ve 3 ile özellikle
5. hamonik yönünden zengin akım çeker.
Diferansiyel fonksiyonun hatalı çalışmasına
sebep olabilecek bu durum, 5. harmonik
seviyesinin önceden ayarlanmış bir
seviyenin üzerine çıkması ile tespit edilir
ve diferansiyel koruma blokaja sokulur.
Trafo bağlantı grupları, faz kayması ve sıfır bileşen filtreleme…

• Trafoların bağlantı gruplarına göre primer ile sekonder akımlar arasında bir faz farkı
Yüksek gerilim Alçak gerilim oluşur.
Alçak gerilim
Trafo bağlantı tarafı için sıfır tarafı için sıfır • Bağlantı grubunu belirten harflerin arkasından gelen rakkamın 30 ile çarpılması, bu faz
tarafında faz
grubu bileşen bileşen farkını derece cinsinden verir. Örneğin:
kayması
filtreleme filtreleme
Yy0 0° Gerekli Gerekli Bağlantı grubu Yy6 olan trafo için primer ile sekonder akımlar arasındaki faz farkı
Zd0 0° Gerekli 6 x 30 = 180° olur.
Dz0 0° Gerekli
Dd0 0°
Yz1 30° Gerekli Gerekli
Yd1 30° Gerekli
Dy1 30° Gerekli
Yy6 180° Gerekli Gerekli
Zd6 180° Gerekli
Dz6 180° Gerekli
Dd6 180°
Yz11 330° Gerekli Gerekli
Yd11 330° Gerekli
Dy11 330° Gerekli
Çeşitli vektör grupları…