Stručni ispit iz oblasti

čeličnih konstrukcija
1. Prezentacija i odbrana projekta
- analiza opterećenja
- modeliranje konstrukcije
- dimenzionisanje elemenata konstrukcije
- tehničke specifikacije
2. Poznavanje standarda, pravilnika i propisa
- za opterećenja,
- za proračun čeličnih konstrukcija,
- za osnovni materijal,
- za zavarivanje,
- za zavrtnjeve,
- za antikorozionu zaštitu,
- za izvođenje čeličnih konstrukcija,
1
 Standardi za opterećenja
– SRPS U.C7.110/1991: Opterećenje vetrom - Osnovni principi i osrednjeni
aerodinamički pritisak vetra
– SRPS U.C7.111/1991: Opterećenje vetrom - Dinamički koeficijent i
aerodinamički pritisak vetra
– SRPS U.C7.112/1991: Opterećenje vetrom - Opterećenje vetrom zgrada
– SRPS U.C7.113/1991: Opterećenje vetrom - Opterećenje vetrom ostalih
građevinskih konstrukcija osim zgrada
– SRPS U.C7.121/1988: Korisna opterećenja stambenih i javnih zgrada
– SRPS U.C7.122/1988: Određivanje korisnog opterećenja tavanica u
proizvodnim pogonima i skladištima
– SRPS U.C7.123/1988: Sopstvena težina konstrukcija, nekonstrukcionih
elemenata i uskladištenog materijala koji se uzima u obzir pri dimenzio­
nisanju - Zapreminska masa

2
 Pravilnici za opterećenja
– Privremeni tehnički propisi za opterećenja zgrada (Službeni list SFRJ
61/48);
– Pravilnik o tehničkim normativima za opterećenje nosećih
građevinskih konstrukcija (Službeni list SFRJ 26/88);
– Pravilnik o tehničkim normativima za izgradnju objekata
visokogradnje u seizmičkim područjima (Službeni list SFRJ 31/81;
49/82; 29/83; 21/88; 52/90);
– Pravilnik o tehničkim normativima za projektovanje i proračun
inženjerskih objekata u sezmičkim područjima (Nacrt iz 1986. god.)
– Pravilnik o tehničkim normativima za određivanje opterećenja
mostova (Službeni list SFRJ 1/91);
– Pravilnik o tehničkim normativima za određivanje veličine
opterećenja i kategorizaciju železničkih mostova, propusta i ostalih
objekata na železničkim prugama (Službeni list SFRJ 23/92);

3
 Pravilnici i propisi za čelične konstrukcije
– Pravilnik o tehničkim normativima za noseće čelične konstrukcije.
(Službeni list SFRJ 61/86)
– Tehnički propisi za jednostavne konstrukcije zgrada kod nosećih čeličnih
konstrukcija. (Službeni list SFRJ 6/65)
– Tehnički propisi za lake čelične gradevine kod nosećih čeličnih
konstrukcija. (Službeni list SFRJ 6/65)
– Tehnički propisi o kvalitetu zavarenih spojeva za noseće čelične
konstrukcije. (Službeni list SFRJ 41/64)
– Tehnički propisi za tolerancije mera i oblika kod nosećih čeličnih
konstrukcija. (Službeni list SFRJ 41/64)
– Pravilnik o tehničkim merama i uslovima za montažu čeličnih konstrukcija.
(Službeni list SFRJ 29/70)
– Tehnički propisi za pregled i ispitivanje nosecih čeličnih konstrukcija.
(Službeni list SFRJ 6/65)
– Tehnički propisi za održavanje čeličnih konstrukcija za vreme eksploatacije
kod nosećih čeličnih konstrukcija.(Službeni list SFRJ 6/65)

4
Standardi za proračun elemenata čeličnih
konstrukcija
– SRPS U.E7.081/1986: Provera stabilnosti nosećih čeličnih konstrukcija -
Centrično pritisnuti štapovi konstantnog jednodelnog preseka;
– SRPS U.E7.086/1986: Provera stabilnosti nosećih čeličnih konstrukcija -
Određivanje dužine izvijanja štapova;
– SRPS U.E7.091/1991: Provera stabilnosti nosećih čeličnih konstrukcija –
Centrično pritisnuti štapovi konstantnog višedelnog preseka;
– SRPS U.E7.096/1986: Provera stabilnosti nosećih čeličnih konstrukcija -
Štapovi izloženi pritisku i savijanju;
– SRPS U.E7.101/1991: Provera stabilnosti nosećih čeličnih konstrukcija -
Bočno izvijanje nosača;
– SRPS U.E7.106/1980: Stabilnost nosećih čeličnih konstrukcija - Pritisnuti
štapovi sa elastičnim poprečnim osloncima;
– SRPS U.E7.111/1986: Provera stabilnosti nosećih čeličnih konstrukcija -
Stabilnost okvirnih nosača
– SRPS U.E7.116/1980: Stabilnost nosećih čeličnih konstrukcija - Stabilnost
lučnih nosača
– SRPS U.E7.121/1986: Provera stabilnosti nosećih čeličnih konstrukcija -
Proračun izbočavanja limova
5
 Standardi za proračun spojnih sredstava i
veza čeličnih konstrukcija
– SRPS U.E7.131/1980: Ležišta i zglobovi nosećih čeličnih konstrukcija;
– SRPS U.E7.140/1985: Spojevi sa vijcima visoke klase čvrstoće kod nosećih
čeličnih konstrukcija - Tehnički uslovi;
– SRPS U.E7.140/1/1999: Spojevi sa vijcima visoke klase čvrstoće kod
nosećih čeličnih konstrukcija – Tehnički uslovi – Izmene i dopune;
– SRPS U.E7.145/1987: Noseće čelične konstrukcije spojene zakovicama i
vijcima - Tehnički uslovi;
– SRPS U.E7.145/1/1991: Noseće čelične konstrukcije spojene zakovicama i
vijcima - Tehnički uslovi - Izmene i dopune;
– SRPS U.E7.150/1987: Zavarene noseće čelične konstrukcije - Tehnički
uslovi;

6
 Specijalne čelične konstrukcije

– SRPS U.H2.110/1991: Čelične konstrukcije za nošenje antena.

Proračun konstruisanje i izvođenje;
– SRPS U.Z1.010/1990: Spregnute konstrukcije. Čelik-beton.
– SRPS U.Z1.010/1/1992: Spregnute konstrukcije. Čelik-beton.
Izmene i dopune.
– SRPS M.Z3.054: Skladištenje nafte i naftnih derivata.
Vertikalni cilindrični nadzemni rezervoari, zavareni, sa ravnim
dnom i nepomičnim ili plivajućim krovom;

7
 Osnovni materijal
Označavanje čelika
– SRPS EN 10027-1/2003: Sistem za označavanje čelika; Deo 1: Označavanje čelika,
osnovne oznake,
– SRPS EN 10027-2/2003: Sistem za označavanje čelika; Deo 2: Brojčane oznake,
– SRPS CR 10260/2003: Sistem za označavanje čelika; Dodatne oznake.
Tehnički uslovi isporuke
– SRPS EN 10025/2003: Toplovaljani proizvodi od nelegiranih konstrukcionih čelika -
Tehnički zahtevi za isporuku
• EN 10025-1:2004 Vruće valjani proizvodi od konstrukcionih čelika - Deo 1: Opšti uslovi isporuke;
• EN 10025-2:2004 Vruće valjani proizvodi od konstrukcionih čelika - Deo 2: Tehnički uslovi isporuke
za nelegirane konstrukcione čelike;
• EN 10025-3:2004 Vruće valjani proizvodi od konstrukcionih čelika - Deo 3: Tehnički uslovi isporuke
za normalizovane/normalizovano valjane zavarljive sitnozrne konstrukcione čelike;
• EN 10025-4:2004 Vruće valjani proizvodi od konstrukcionih čelika - Deo 4: Tehnički uslovi isporuke
za termomehanički valjane zavarljive sitnozrne konstrukcione čelike;
• EN 10025-5:2004 Vruće valjani proizvodi od konstrukcionih čelika - Deo 5: Tehnički uslovi isporuke
za konstrukcione čelike sa poboljšanom otpornošću na atmosfersku koroziju;
• EN 10025-6:2004 Vruće valjani proizvodi od konstrukcionih čelika - Deo 6: Tehnički uslovi isporuke
za ravne proizvode od konstrukcionih čelika visoke čvrstoće dobijene kaljenjem i otpuštanjem.
8
 Označavanje čelika
Grupa 1: Čelici koji se označavaju na osnovu njihove primene i
mehaničkih svojstava,
Grupa 2: Čelici koji se označavaju na osnovu hemijskog sastava.
Slovni simboli u osnovnim oznakama čelika Grupe 1
Slovni
Primena Primer
simbol
S Konstrukcioni čelici (Structural steel) S 235
P Oprema pod pritiskom (Pressure purpose) P 355
L Cevovodi (Line pipe) L 360
E Mehaničke konstrukcije (Engineering) E 295
B Armatura - betonski čelici (Reinforcing steel) B 500
Y Prednaprezanje (Presteressing steel) Y 1770
R Šine (Rail) R 0900
Čelici visoke čvrstoće za hladno valjanje
H H 400
(High strength Cold rolled)
Pljošti proizvodi za hladno oblikovanje
D D C03
(Flat product for cold forming)
T Ambalaža (Tinmill products) T H52
M Čelici za elektrotehniku (Electrical steel) M 140 9
Primer označavanja čelika - Grupa 1

10
 Tehnički uslovi isporuke
U okviru tehničkih uslova isporuke za različite grupe čelika se definišu:

– mehanička svojstva (minimalna granica razvlačenja, zatezna

čvrstoća, izduženje pri lomu, energija loma pri ispitivanju udarne
žilavosti,...)
– hemijski sastav šarže i proizvoda,
– način dezoksidacije (neumiren - FU, neumiren nije dozvoljen - FN,
posebno umiren - FF);
– postupak termičke obrade (ako je predviđen),
– tehnološka svojstva,
– specijalni zahtevi,
– način porudžbine materijala,
– postupak kontrole kvaliteta (ispitivanje i mesta uzimanja uzoraka),
– obeležavanje proizvoda.

11
Nelegirani konstrukcioni čelici (EN 10025-2) - hemijski sastav proizvoda

12
 Izbor osnovnog materijala
Izbor vrste (grupe) i kvaliteta čelika!
– SRPS U.E7.010/1988: Izbor osnovnog čeličnog materijala (U koliziji sa SRPS EN
10027-1, SRPS CR 10260 i SRPS EN 10025!);
– EN 1993-1-10/2005: Izbor materijala u pogledu žilavosti i svojstava po debljini
(Nije još usvojen kao SRPS);

Osnovni parametri za izbor kvaliteta čelika su:

svojstva čeličnog materijala:
• granica razvlačenja u funkciji debljine materijala fy(t),
• kvalitet žilavosti (toughness quality) izražen pomoću veličina T27J ili T40J.
karakteristike elementa:
• oblik elementa i detalje,
• koncentraciju napona u skladu sa detaljima datim u EN 1993-1-9: "Zamor",
• debljinu elementa (t),
proračunske situacije:
• proračunsku vrednost najniže temperature elementa TEd,
• maksimalan normalni napon Ed usled relevantne kombinacije dejstava,
• zaostali napon,
• pretpostavku o širenju prsline usled zamor opterećenja,
• brzinu dilatacije (strain rate) usled incidentnog opterećenja, ako je merodavna,
• stepen hladnog oblikovanja cf, kada je relevantan. 13
Određivanje maksimalne debljina elementa t

Šarpijeva Referentna temperatura TEd [C]

energija
Kvalitet

kvalitet
čelika

čelika

10 0 -10 -20 -30 -40 -50 10 0 -10 -20 -30 -40 -50 10 0 -10 -20 -30 -40 -50
Pod-

CVN
T
Jmin Ed = 0,75 fy (t) Ed = 0,50 fy (t) Ed = 0,25 fy (t)
[C]
S235 JR 20 27 60 50 40 35 30 25 20 90 75 65 55 45 40 35 135 115 100 85 75 65 60
JO 0 27 90 75 60 50 40 35 30 125 105 90 75 65 55 45 175 155 135 115 100 85 75
J2 -20 27 125 105 90 75 60 50 40 170 145 125 105 90 75 65 200 200 175 155 135 115 100
S275 JR 20 27 55 45 35 30 25 20 15 80 70 55 50 40 35 30 125 110 95 80 70 60 55
JO 0 27 75 65 55 45 35 30 25 115 95 80 70 55 50 40 165 145 125 110 95 80 70
J2 -20 27 110 95 75 65 55 45 35 155 130 115 95 80 70 55 200 190 165 145 125 110 95
M,N -20 40 135 110 95 75 65 55 45 180 155 130 115 95 80 70 200 200 190 165 145 125 110
ML,NL -50 27 185 160 135 110 95 75 65 200 200 180 155 130 115 95 230 200 200 200 190 165 145
S355 JR 20 27 40 35 25 20 15 15 10 65 55 45 40 30 25 25 110 95 80 70 60 55 45
JO 0 27 60 50 40 35 25 20 15 95 80 65 55 45 40 30 150 130 110 95 80 70 60
J2 -20 27 90 75 60 50 40 35 25 135 110 95 80 65 55 45 200 175 150 130 110 95 80
K2,M,N -20 40 110 90 75 60 50 40 35 155 135 110 95 80 65 55 200 200 175 150 130 110 95
ML,NL -50 27 155 130 110 90 75 60 50 200 180 155 135 110 95 80 210 200 200 200 175 150 130
S420 M,N -20 40 95 80 65 55 45 35 30 140 120 100 85 70 60 50 200 185 160 140 120 100 85
ML,NL -50 27 135 115 95 80 65 55 45 190 165 140 120 100 85 70 200 200 200 185 160 140 120
S460 Q -20 30 70 60 50 40 30 25 20 110 95 75 65 55 45 35 175 155 130 115 95 80 70
M,N -20 40 90 70 60 50 40 30 25 130 110 95 75 65 55 45 200 175 155 130 115 95 80
QL -40 30 105 90 70 60 50 40 30 155 130 110 95 75 65 55 200 200 175 155 130 115 95
ML,NL -50 27 125 105 90 70 60 50 40 180 155 130 110 95 75 65 200 200 200 175 155 130 115
QL1 -60 30 150 125 105 90 70 60 50 200 180 155 130 110 95 75 215 200 200 200 175 155 130
S690 Q 0 40 40 30 25 20 15 10 10 65 55 45 35 30 20 20 120 100 85 75 60 50 45
Q -20 30 50 40 30 25 20 15 10 80 65 55 45 35 30 20 140 120 100 85 75 60 50
QL -20 40 60 50 40 30 25 20 15 95 80 65 55 45 35 30 165 140 120 100 85 75 60
QL -40 30 75 60 50 40 30 25 20 115 95 80 65 55 45 35 190 165 140 120 100 85 75
QL1 -40 40 90 75 60 50 40 30 25 135 115 95 80 65 55 45 200 190 165 140 120 100 85
QL1 -60 30 110 90 75 60 50 40 30 160 135 115 95 80 65 55 200 200 190 165 140 120 100

14
 Antikoroziona zaštita
– SRPS ISO 12944-1: Zaštita od korozije čeličnih konstrukcija zaštitnim
sistemom boja - Opšti uvod
– SRPS ISO 12944-2: Zaštita od korozije čeličnih konstrukcija zaštitnim
sistemom boja - Klasifikacija sredina
– SRPS ISO 12944-3: Zaštita od korozije čeličnih konstrukcija zaštitnim
sistemom boja - Zahtevi za konstruisanje
– SRPS ISO 12944-4: Zaštita od korozije čeličnih konstrukcija zaštitnim
sistemom boja - Tipovi površine i priprema površine
– SRPS ISO 12944-5: Zaštita od korozije čeličnih konstrukcija zaštitnim
sistemom boja - Zaštitni sistemi boja
– SRPS ISO 12944-6: Zaštita od korozije čeličnih konstrukcija zaštitnim
sistemom boja - Laboratorijske metode ispitivanja karakteristika
– SRPS ISO 12944-7: Zaštita od korozije čeličnih konstrukcija zaštitnim
sistemom boja - Izvođenje i nadzor nad nanošenjem boja
– SRPS ISO 12944-8: Zaštita od korozije čeličnih konstrukcija zaštitnim
sistemom boja - Izrada specifikacija za nove radovi i održavanje

15
 Evropske norme (EN) za konstrukcije
Evrokodovi i prateći standardi

• EN 1990: Osnove proračuna

• EN 1991: Dejstva na konstrukcije
• EN 1992: Proračun betonskih konstrukcija
• EN 1993: Proračun čeličnih konstrukcija
• EN 1994: Proračun spregnutih konstrukcija;
• EN 1995: Proračun drvenih konstrukcija;
• EN 1996: Proračun zidanih konstrukcija;
• EN 1997: Geotehnički proračuni;
• EN 1998: Proračun seizmički otpornih konstrukcija;
• EN 1999: Proračun aluminijumskih konstrukcija

16
EN 1991- Dejstva na konstrukcije

– EN 1991-1-1: Zapreminske težine, sopstvena težina i

korisna opterećenja za zgrade
– EN 1991-1-3: Dejstva snega
– EN 1991-1-4: Dejstva vetra
– EN 1991-1-5: Termička dejstva
– EN 1991-1-6: Dejstva tokom izvođenja
– EN 1991-1-7: Incidentna dejstva
– EN 1991-2: Saobraćajna opterećenja na mostovima
– EN 1991-3: Dejstva usled kranova i mašinske opreme
– EN 1991-4: Silosi i rezervoari
17
 Evrokodovi za čelične konstrukcije

– EN 1993-1: Proračun čeličnih konstrukcija: Opšta pravila i

pravila za zgrade;
– EN 1993-2: Proračun čeličnih konstrukcija: Čelični mostovi;
– EN 1993-3: Proračun čeličnih konstrukcija: Tornjevi, jarboli i
dimnjaci;
– EN 1993-4: Proračun čeličnih konstrukcija: Silosi, rezervoari i
cevovodi;
– EN 1993-5: Proračun čeličnih konstrukcija: Šipovi;
– EN 1993-6: Proračun čeličnih konstrukcija: Kranski nosači;

18
 EN 1993-1: Proračun čeličnih konstrukcija
Opšta pravila (12 delova)
– EN 1993-1-1: Opšta pravila i pravila za zgrade;
– EN 1993-1-2: Proračun konstrukcija za dejstvo požara;
– EN 1993-1-3: Hladno oblikovani elementi i limovi;
– EN 1993-1-4: Nerđajući čelici;
– EN 1993-1-5: Puni limeni elementi;
– EN 1993-1-6: Nosivost i stabilnost ljuski;
– EN 1993-1-7: Nosivost i stabilnost poprečno opterećenih ravnih limenih
konstrukcija;
– EN 1993-1-8: Proračun veza;
– EN 1993-1-9: Nosivost čeličnih konstrukcija na zamor;
– EN 1993-1-10: Izbor čelika u pogledu žilavosti i svojstava po debljini;
– EN 1993-1-11: Proračun konstrukcija sa zategnutim elementima od čelika;
– EN 1993-1-12: Dodatna pravila za čelike visoke čvrstoće.

19
 Prateći standardi
– EN 1090-2: Izvođenje čeličnih i aluminijumskih konstrukcija – Deo 2: Tehnički
zahtevi za izvođenje čeličnih konstrukcija;
– EN ISO 12944: Boje i lakovi - Zaštita čeličnih konstrukcija od korozije sistemom
zaštitnih premaza (Delovi 1 do 8);
– EN 1461: Vruće duboko galvanizovane prevlake na fabrikovanim gvozdenim i
čeličnim proizvodima;
– EN 10025/2004: Vruće valjani proizvodi od konstrukcionih čelika (Delovi 1 do 6:
Tehnički uslovi isporuke)
– EN 10164:1993: Čelični proizvodi sa poboljšanim deformacijskim
karakteristikama upravno na površinu proizvoda: Tehnički uslovi isporuke
– EN 10210-1:1994: Vruće oblikovani konstrukcijski šuplji profili od nelegiranih i
sitnozrnih konstrukcionih čelika - Deo 1: Tehnički uslovi isporuke
– EN 10219-1:1997: Hladno oblikovani šuplji profili od konstrukcionih čelika - Deo
1: Tehnički uslovi isporuke

20