ENERJİ EKONOMİSİNE

GİRİŞ (ELMH 7047)

Dersin Adı: Enerji Ekonomisi
Dersin Öğretim Üyesi: Doç. Dr. İbrahim GÜNEŞ
 İÇERİK

 1.1 Enerji Nedir?

 1.2 Enerjinin Korunumu
 1.3 Enerjinin Biçimleri
 1.3.1 Potansiyel Enerji
 1.3.2 Kinetik Enerji
 1.4 Enerji Kaynaklarının Sınıflandırılması
 1.5 Enerji Kullanım Yerleri
 1.6 Enerji Akımı ve Birimleri
 1.7 Enerjinin Tarihçesi
 1.7.1 Enerjinin Jeolojik Tarihi
 1.7.2 Enerjinin İnsanlık Tarihi
 1.8 Enerji Ekonomisi
 KAYNAKÇA
1.1 Enerji Nedir?

 Enerji kelimesi iş yapabilme veya güç yaratma anlamına gelmektedir. İş

yaratma yeteneği ile maddelerde değişme yapma imkanı sunmaktadır.
Enerjinin birimi Joule(J) ifade edilmektedir.
 Günlük hayatımızın her noktasında enerji kullanılmaktadır. En temel örneği,
ayakta durmak veya hareket etmek enerjinin harcanması anlamına
gelmektedir. Enerjinin Korunumu Kanunu’na göre enerji sürekli form
değiştirmektedir. İnsanın büyümesi ve hayatını sürdürmesi için girdiler besin
tüketimi; çıkış ise nefes alma, hareket etme, ısı enerjisi ve diğer çıktılar
olarak örnek verilebilir.
 Bu bilgiler gölgesinde insanoğlu bu kanunun varlığı ile hayatını kolaylaştırmaya
başlamıştır.
1.2 Enerjinin Korunumu

 Enerjinin Korunumu iki temel termodinamik yasasına dayanmaktadır. Birincisi,

Enerji ne yoktan var edilebilir ne de vardan yok edilebilir olmasıdır. Enerji bir
formdan başka bir forma dönüşebilir. Bu enerjinin her zaman kendi içinde bir
materyal dengesi sağladığını göstermektedir.
 I. Yasaya örnek olarak bir otomobilin çalışması örnek verilebilir; Benzin,
motorin veya LPG gazının yanmasıyla kimyasal enerji termal enerjiye
dönüşmektedir. Çeşitli mekanik aksam ve lastikler ile de termal enerji,
hareket enerjisine dönüşmektedir ve aracın hareketi sağlanmaktadır.
 Bir örnekte Güneş pilleri sayesinde Radyant Enerji, Elektrik Enerjisine
dönüşmektedir.
 Enerjinin Korunumu yasasının avantajları örnekler ile çoğaltılabilmektedir.
 Örnekler üzerine Enerji biçim değiştirebilir. Fakat, miktarı aynı kalmaktadır.
1.3 Enerjinin Biçimleri
1.3.1 Potansiyel Enerji

 Depolanmış enerji veya yeryüzünde bir nesnenin bulunduğu yer, yükseklik ve

ağırlığına bağlı olan yerçekimi enerjisidir. Çeşitli potansiyel enerji çeşitleri
vardır.
 1. Yerçekimi Enerjisi: Cisimlerin yüksekliğine bağlı olarak depolanmış bir
enerji biçimidir.
 2. Kimyasal Enerji: Molekül ve atomların bağları tarafından depolanmış enerji
biçimidir. Kimyasal tepkimeler sonucu elde edilir.
 3. Nükleer Enerji: Atomun çekirdekleri tarafından depolanmış enerji
kaynağıdır. Atom çekirdeklerinin ayrıştırılması veya birleştirilmesi sonucu
büyük bir nükleer enerji ortaya çıkar.
 4. Mekanik Enerji: Cisimlerin gerilmesi veya esnetilmesi sonucu depolanan
enerji biçimidir.
1.3 Enerjinin Biçimleri
1.3.2 Kinetik Enerji

 Atomların, moleküllerin, elektronların , dalgaların ve cisimlerinin hareket etmesi

sonucu ortaya çıkan enerji türüdür. Çeşitli kinetik enerji türleri vardır.
 1. Radyant Enerji: Elektromanyetik dalgaların hareketinden ortaya çıkan enerji
türüdür. X-ışınları, gama ışınları , radyo dalgaları örnek verilebilir. En bilinen örneği
güneştir.
 2. Hareket Enerjisi: Cisimlerin hareket etmesiyle enerji sağlanır. Rüzgarın esmesi
örnek verilebilir.
 3. Termal veya Isı Enerjisi: Madde içindeki atom ve moleküllerin hızlı hareket etmesi
ile elde edilir.
 4. Ses Enerjisi: Titreşim ve maddenin salınımı ile ilgili enerji biçimidir. Kaynağından
uzaklaşıldıkça enerji azalır.
 5. Elektrik Enerjisi: Elektron olarak bilinen yüklü çok küçük parçacıkların iletken kablo
içinde hareketi ile dağıtılır.
1.4 Enerji Kaynaklarının Sınıflandırılması

Şekil1.1: Enerji Kaynaklarının Türleri ve 2011 Yılı Tüketimleri (Milyon TEP)

1.4 Enerji Kaynaklarının Sınıflandırılması

 Enerjinin kaynakları doğada yenilenebilir ve tükenebilir olmalarına,doğrudan ve dolaylı

üretilmelerine, üretim aşamasında kullanılan teknolojinin yeni veya eski olması,
ticaretinin yapılabilirlik derecelerine göre farklı kategorilere ayrılmaktadır.
 1.4.1 Birincil ve İkincil Enerji Kaynakları: Birincil enerji, herhangi bir enerji
dönüşümünden henüz geçmemiş enerjidir. Birincil enerji kavramı yenilenemez ve 
yenilenebilir enerjiyi kapsar. Biyokütle, ham petrol, güneş ışığı, rüzgar, akan nehir,
Uranyum örnek verilebilir.
 İkincil enerji kaynakları; Birincil enerji, enerji dönüşüm yöntemleriyle daha kullanılmaya
elverişli enerji biçimlerine çevrilir: elektrik enerjisi, akaryakıt, ya da hidrojen benzeri
sentetik yakıtlar gibi. Enerji terminolojisinde tüm bunlar ikincil enerji olarak
adlandırılır.
 İkincil enerji bir diğer enerji biçiminden dönüştürülmüş enerjinin adıdır. Kömür, petrol,
doğal gaz ve rüzgar gibi birincil enerji kaynaklarından dönüştürülen elektrik en basit
örneklerden birisidir.
1.4 Enerji Kaynaklarının Sınıflandırılması
 1.4.2 Konvansiyonel ve Konvansiyonel Olmayan Enerji: Bu kategorideki
enerji kaynakları enerji kaynağının elde edilmesinde kullanılan teknolojinin
eski veya yeniliğine bağlıdır. Şimdiye kadar geliştirilmiş ve yaygın olarak
kullanılan teknoloji ile elde edilen enerji kaynağı konvansiyonel enerji diye
isimlendirilir. Kaynakları fosil yakıtlardan, akarsulardan, uranyum ve toryum
gibi elementlerden oluşan nükleer yakıtlardan oluşmaktadır.
 Konvansiyonel olmayan enerji; yenilikçi ve yeni kullanılmaya başlayan
teknolojilerin kullanımı ile edilen enerjidir.
1.4 Enerji Kaynaklarının Sınıflandırılması

 Yenilenebilir ve Yenilenemeyen Enerji: Yenilenebilir ve Yenilenemez enerji

kaynakları arasındaki ayrım doğada mevcut rezervlerin veya stokların sınırlı
olup olmadığı ile ilgilidir. Sınırlı bir kaynağın tüketilmesi gelecekteki
tüketimin azalması anlamına gelmektedir. Yenilenemeyen Enerji Kaynakları;
petrol, doğalgaz, kömür gibi örneklendirilebilir. Yenilenebilir Enerji
Kaynakları; rüzgar ve güneş enerjisi olarak örneklendirilebilir. Doğada güneş
doğdukça, rüzgar estikçe enerji stoğu bitmeyeceğinden yenilenebilir enerji
kaynağı olarak isimlendirilmiştir.
1.4 Enerji Kaynaklarının Sınıflandırılması

 Ticari ve Ticari Olmayan Enerji: Ticari enerji, tamamen alınıp satılabilen

ulusal veya uluslararası piyasası olan ve yüksek piyasa değeri olan
kaynaklardır. Bu tür kaynakların üretimi için yüksek sermaye gerekmektedir.
Bu enerji kaynaklarına; kömür, doğalgaz, petrol ve elektrik örnek verilebilir.
 Ticari Olmayan Enerji ise; daha çok kırsal yörelerde tüketilmekte olan odun
ve tezek gibi enerji taşıyıp piyasası olmayan enerji kaynağıdır. Ticari enerji
kaynağına göre doğada daha çok ve daha az çevre kirliliğine neden
olmaktadır.
1.4 Enerji Kaynaklarının Sınıflandırılması

Tablo 1.1: Enerjinin Sınıflandırılması

1.5 Enerji Kullanım Yerleri

 Evlerde, işyerlerinde, işletmelerde ve ulaştırma gibi birçok sektörde çok fazla

enerji kullanılmaktadır. Bu sektörlerden son kulanım noktasına göre dört
temel sektör vardır:
 Sanayi sektörü imalat, tarım , madencilik ve inşaat için kullanılan tesis ve
donanımları içermektedir. Ulaştırma sektörü otomobil, kamyon , otobüs,
motosiklet, tren, metro, uçak, tekne ve gemi gibi insan veya eşya taşıması
yapan araçlardan oluşur. Konut sektörü ev, daire, villa gibi barınma
binalarından oluşur.
 Ticari sektör ofis, AVM, mağaza, okul, hastane, otel, depo, restoran, ibadet
gibi gibi binaları içerir.
 2011 yılı verilerine göre Dünya enerji sektöründe; %27,1 ulaştırma, %30,5
endüstri ve %21,6 konut sektörü ve %18’i ticari sektör pay almaktadır.
1.6 Enerji Akımı ve Birimleri
 Akış diyagramları, grafiksel enerji dengesi bilgilerini sunar. Enerji dengesi
bilgilerinin grafiksel sunulmasının çeşitli yolları vardır ve genel uygulama
farklı enerjilerin önemini yansıtmak için akım genişliğini göstermektedir.
Geniş bantlar daha geniş akımı ve daha dar ban küçük akımı temsil eder. Bu
grafikler çeşitli yakıtların nihai kullanım düzeyinde etkileşimini açıklar ve
alternatif yakıtların kullanımını gösterir.

2010 yılı küresel enerji akımı (MTEP)

1.6 Enerji Akımı ve Birimleri
 Enerji akım diyagramları ve enerji genel denge tabloları incelendiğinde enerji
kaynaklarının ölçüm birimleri farklı oldukları görülecektir. Farklı birimlerde
ölçülmesinin en temel nedeni katı, sıvı ve gaz halinde bulunmalarıdır. Katı
yakıtlar ton, doğalgaz ve petrol ürünleri metre küp, elektrik kWh ile ifade
edilmektedir. Bu nedenle enerji verileri ile çalışıldığında genellikle enerji
kaynağının bir birimden başka birime dönüştürme ihtiyacı ortaya çıkmaktadır.

Tablo 1.2: Bazı ağırlık ve hacim

Dönüşüm faktörleri
1.6 Enerji Akımı ve Birimleri

Tablo 1.3: Bazı katı yakıtların brüt kalorifik değerleri

1.6 Enerji Akımı ve Birimleri

 Enerji arz ve talebin ulusal, bölgesel veya küresel bazda dengesini gösteren
denge tablolarında enerji kaynaklarının toplulaştırılması aşamasında ortak
birim kullanmak gerekir. Bunun için iki alternatif yaklaşım mümkündür. İlki;
kalori, BTU, joule veya kWh gibi hassas ya da bilimsel verilerdir.

Tablo 1.4: Bilimsel verilerin dönüşümü

1.6 Enerji Akımı ve Birimleri
 Enerji denge tablolarında ikinci hassas olmayan (imprecies unit) ortak birim
Ton Eşdeğer Petrol’dür (TEP). Tablo 1.5 hassas ortak ölçüm birimlerinin ortak
olmayan ölçüm birimlerine dönüşüm faktörleri gösterilmektedir.

Tablo 1.5: Ortak enerji birimlerinin dönüşüm değerleri

1.7 Enerjinin Tarihçesi

 Yerkürenin oluşmasından günümüze kadar olan süreçte enerji kaynakları,

teknoloji, nüfus artışı, iklim değişikliği, maliyetler, tercihler, hükümet
politikaları ve düzenlemeleri, risk ve getiriler gibi unsurlar enerji piyasalarını
değiştirmiştir.
 Enerjinin Tarihçesini kozmolojik jeolojik tarihi, insanlık tarihi boyunca
gelişimini, kronolojik olarak kısaca anlatılabilir.
1.7.1 Enerjinin Jeolojik Tarihi

Bilim bize 13 milyar yıl önce en önemli enerji olayının büyük patlama (Big Bang)
ile başladığını ve bunun akabinde balon gibi şiştiğini söyler. Yaklaşık 5,5 milyar
yıl önce gerek doğrudan gerekse dolaylı olarak kullanılabilen enerji kaynağı olan
güneş oluştu ve daha sonra çekirdeği demir olan yer küre oluştu. Bu özet bilgiler
eşliğinde tabloda ayrıntılı özet bilgi görülmektedir.
1.7.1 Enerjinin Jeolojik Tarihi

Tablo 1.6: Enerjinin Jeolojik Kilometre Taşları

1.7.1 Enerjinin Jeolojik Tarihi

 Yarım milyar yıl önce Prekambriyen döneminde okyanuslarda hayatın

oluşmaya başladığı ve petrolün de bu dönemde oluşmaya başladığı bilinir.
Prekambriyen döneminden Devoniyen dönemine kadar muhtemelen deniz
canlıları (plankton, yosun ve bakteri) petrolün oluşmasına hizmet
etmekteydiler. Organizmalar oksijensiz ortamda birikmekte ve biriken
tortudan kerojenin (H,C,O,N,S içeren iri moleküllü bileşikler) oluşması için
gerekli bakteriyel ortam mevcuttu. Basınç ve sıcaklık, nihayetinde petrolü ve
doğal gazı oluşturmaktaydı. Petrol yaklaşık 60-120°’de, doğal gaz 120-255°’de
meydana gelmektedir.
 Dünyanın en büyük birincil petrol sahaları ve oluşum dönemlerini bir tabloda
incelenmesi ele alınacaktır. İkincil petrol enerjisi üretimi; petrol kuyusuna su,
CO2 ve diğer materyaller enjekte edilerek kuyu basıncı arttırılması ile elde
edilir.
1.7.1 Enerjinin Jeolojik Tarihi

Tablo 1.7: Dünyanın En Büyük Petrol Sahaları

1.7.1 Enerjinin Jeolojik Tarihi
 Petrol kumundan elde edilen 5° API’den 15°API’ye kadar ekstra ağır petrol,
Tablo 1.8’de gösterildiği gibi çok geniş hidrokarbon rezervini oluşturmaktadır.

Tablo 1.8: Bazı Büyük Petrol Kumu Saha Verileri

1.7.1 Enerjinin Jeolojik Tarihi

 API(American Petrol Institute) tarafından geliştirilen petrolün yoğunluğu ile

hesap edilen bir endekstir. Bu endeks 141.5 sayısının ürünün özgül ağırlığına
bölümünde çıkan sonucun 131.5’den çıkarılmasıyla bulunur. Suyun özgül
ağırlığı 1 olduğuna göre API değeri 10’dur. API değeri 30°’den fazla olan
petrol hafif ve kaliteli petroldür.
 Bazı kaynak kayaçlar kerojen ve karbonat yüzünden zengin olabilir. Ancak,
yeterli sıcaklık ve basınç olmadığından, bitümlü şist (oil shale) olarak
bilinirler.
 Tablo 1.9’da büyük miktarlarda hidrokarbon barındıran bitümlü şist rezervleri
gösterilmektedir.
1.7.1 Enerjinin Jeolojik Tarihi

Tablo 1.9: Bitümlü Şist Rezervlerinin Tahmini

1.7.1 Enerjinin Jeolojik Tarihi
 Kömür Devoniyen dönemi başında bataklık alanlarda yüksek bitkilerden
oluşmuştur. Genellikle turba olarak başladı. Artan basınç ve sıcaklık ile
oksijen, karbon oranı hidrojen oranını düşürürek turba linyite ve daha sonra
da taş kömürüne ve en sonunda antrasite dönüştü. Büyük kömür yataklarına
örnek olarak Tablo 1.10’da gösterilmiştir.

Tablo 1.10: Kömür Oluşumunun Önemli Çağları

1.7.2 Enerjinin İnsanlık Tarihi

 İnsanlık ortaya çıktığında, hidrokarbon ve birikmiş olan enerji

zenginliklerinden haberdar değildi. İnsan kasları tek temel ulaşım aracıydı.
Güneş ve fosil yakıtlar yerine, yakıt kaynağı olarak odun yakıtı ile
ısınıyorlardı. İnsanlar, bitki ve hayvanları gıda kaynakları olarak öğrendi ve
daha istikrarlı gıda ve enerji temini için bitki ve hayvanları evcilleştirdi.
Çağlar atlanıldıkça ve zaman ilerledikçe enerjinin temelinden günümüze
birçok kilometre taşı değişti.
 İlk olarak M.Ö. 3000 yılında Çinliler şimdi bize elektrik üretmeye imkan veren
kuvveti yani manyetizmayı keşfetti. Günümüz teknolojisine en yakın kilometre
taşı Tablo 1.11’de yer verilmiştir.
1.7.2 Enerjinin İnsanlık Tarihi

Tablo 1.11: İnsanlık Enerji Kullanımındaki Kilometre Taşları

1.7.2 Enerjinin İnsanlık Tarihi

Tablo 1.11: İnsanlık Enerji Kullanımındaki Kilometre Taşları

1.8 Enerji Ekonomisi
 Enerji Ekonomisi ülkelerin genel olarak enerji arzı ve talebi ile ilgili konuları içeren çok geniş kapsamlı bir
bilim dalıdır. Uğraştığı sorunlar ile uygulanan yöntemlerin çok çeşitliliği nedeniyle enerji ekonomisi, müstakil
bir bilim dalı olmaktan ziyade ekonominin uygulamalı alt disiplinidir. Enerji ekonomisi ile yakın ilişkili olan
temel alanlar; Mikro iktisat, makro iktisat, ekonometri, finans, çevre ekonomisi, doğal kaynaklar ekonomisi,
sanayi ekonomisi gibi alanlardır.
 Enerji ekonomisi son yıllarda şunlara odaklanmıştır:
1. Küresel Isınma ve İklim Değişikliği Politikaları
2. Enerji Arz Güvenliği
3. Enerji ve İktisadi Büyüme
4. Enerji Verimliliği
5. Enerji Piyasalarında Yeniden Yapılanmalar (Özelleştirme ve (De)Regülasyon)
6. Enerji Talep Tahmini ve Yönetimi
7. Yenilenebilir Enerji ve İstihdam
8. Enerji Altyapıları
9. Enerji Ticareti, Depolama ve Taşımacılığı
10. Enerji ve Çevre Politikaları
11. Enerji türevleri
 KAYNAKÇA

 ENERJİ EKONOMİSİ ve POLİTİKALARI- Doç. Dr. Levent AYDIN- Mart

2014(Ankara)