,,ი” ხმოვანფუძიან

ანთროპონიმთა
ბრუნებისათვის

ივ.ჯავახიშვილის სახელობის,თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

სალიტერატურო ენის ისტორია

სტუდენტები: ქეთევან ჭილაია, მაია კვირკველია

კურსი: IV
03/05/2015
ადამიანთა საკუთარი სახელების
ბრუნება განსხვავებული იყო ძველ
ქართულში სხვა საზოგადო
სახელთა ბრუნებისაგან.ისინი
მთელ რიგ თავისებურებებს
ავლენენ ბრუნების თვალსაზრისით.
i xmovanfuZiani sakuTari saxelebi qarTulSi
metwilad berZnulidanaa Semosuli
წინარექრისტიანული ხანის ეპიგრაფიკულ ძეგლებში
აღმოჩნდა რომ წარმართული სახელები ყოფილა
გავრცელებული,ხოლო ქრისტიანობის სახელმწიფო
რელიგიად შემოსვლისა და გავრცელების შემდეგ კი
ძირითადად ბერძნული წარმოშობის სახელები
ლიდერობს
ZiriTadad fuZis bolo xmovnad i aris im
saxelebSi romelTac berZnulSi
nominativSi aqvs daboloeba ios
( akakios, aleqsios, ambrosios )
ბერძნული ნომინატივში -იოს დაბოლოებიანი
სახელები, ქართულმა ისესხა ორგავარდ:

ა)ზეპირი გზით, ბერძნებთან პირადი

ურთიერთობის საფუძველზე, მიმართვის ან
ვოკატივის ფორმით. ამ შემთხვევაში ისინი
იკვეცენ -ოს დაბოლოებას და ი-ზე
დაბოლოებულები ხდებიან;

ბ)მწიგნობრული, თარგმნის გზით, ბერძნული

ნომინატივის ფორმით. ამ შემთხვევაში ეს
ანთროპონიმები ქართულში -იოს დაბოლოებას
ავლენენ (პორფირიოს, ანტონიოს...).
axal qarTulSi amgvari anTroponimebis ნawili ibrunvis
ise, rogorc TanxmovanfuZiani. i gagebul iqna saxelobiTis
niSnad ( anton, grigol )

meore nawili ki inarCunebs fuZiseul i-s

( giorgi, akaki )
ის სახელები,რომლებიც ისტორიულად
ხმოვანფუძიანი იყო,დღეს
თანხმოვანფუძიანადაა გადაქცეული.ეს
იმ დროს ხდება,როდესაც VCs – #
შემთხვევაა, ანუ როცა ბოლოკიდური ი–
ს წინა პოზიციაშია სონორი(ლ,მ,ნ,რ)
თანხმოვანი, რომელსაც, თავის მხრივ,
უსწრებს ხმოვანი. მაგ:
ბასილ,გრიგოლ,მაკარ,ნესტორ,არტემ,ა
რსენ,პარტენ,პარმენ და ა.შ.
fuZiseuli i SenarCunebulia, Tu igi gvxvdeboda:

1) xmovnis momdevno arasonori Tanxmovnis

Semdeg ( akaki, arkadi, tarasi, aRapi )

2) Tanxmovnis momdevno Tanxmovnis Semdeg

( aleqsi, amberki, giorgi, geronti, irakli, dimitri )
გამონაკლისები:
ევგენი;
კორნელი:
კლიმი;
მაკარი;
 ანტონი ანტონ-
81 1

„ ხოლო ვითარცა შევიდა ხუცესი ანტონი“

„ესე ცნა წმინდამან ანტონი“

„ხოლო თავი სათნოებათა, სიწმნიდე, ესე-ოდენი მოიგო, ვითარცა

დიდმან ანტონი“

„ხოლო თავი სათნოებათა, სიწმნიდე, ესე-ოდენი მოიგო, ვითარცა

დიდმან ანტონი“

„ისიდორე სამთავნელი, იოსებ ალავერდელი, ანტონ მარტყოფელი“

 გრიგოლ
ი გრიგოლ
192 207

„ ხოლო ნეტარმან გრიგოლ ჰრქუა ...“

„ხოლო მამასა გრიგოლს სწადოდა მარტოდ დაყუდებაჲ“

„მაკურთხე, წმიდაო მამაო გრიგოლ, რამეთუ მღდელი

ხარ“
„განმგებელი და მოღვაწჱ და უდაბნოთა ქალაქ მყოფელი,
ზეცისა კაცი და ქუეყანისა ანგელოზი, სანატრელი
გრიგოლ“.
„თჳსთა განსამტკიცებლად ნეტარმან გრიგოლ,
მდაბალმან გულითა და გლახაკმან სულითა.“
 სოფრონი სოფრონ
7 7

„ დღესა ერთსა წარვედით მე და უფალი ჩემი სოფრონი“

„თუალ მიყუნა სოფრონი“

„შვილო ჩემო სოფრონი“

„წმიდისა ამბა სოფრონ მამასახლისისაჲ“

„ისაკ, ძე სოფრონ პალესტინელისაჲ“

 არსენი არსენ
138 1

„ ქრისტე ადიდე არსენი, ამჱნ.“

„ხოლო იყო ჟამსა მას წინამძღვრად მამაჲ არსენი“ 

“ ხოლო აღწერა არსენი ქართლის კათალიკოზმან

სარგებლად”

“ და დაემარხა ხანძთას არსენის გზითა”

“ამის ჟამთა შევიდენ მთარგმანებელნი წიგნთანი

ეფრემ მცირე, და თეოფილე, და არსენ იყალთოელი “
 მაკარი მაკარ
121 0

“მანვე მეფემან დასვა კათალიკოსი მაკარი “

„ხოლო მამამან მაკარი უბნობასა შინა

იკითხა“

„ და ვითარცა განეღვიძა მამასა მაკარის “

ანტონ–733 ანტონი–328 ანტონმა–52 ანტონიმ–24

გრიგოლ–5276 გრიგოლი–420 გრიგოლმა–109 გრიგოლიმ–1

მაკარ –24 მაკარი –86 მაკარმა–3 მაკარიმ–10

არტემ–216 არტემი–70 არტემმა–1 არტემიმ–0

(,,geko”-ს მონაცემები)
 დასკვნა:
ბერძნულიდან- ქართულ ენაში
დამკვიდრებული ანთროპონიმები ძველი
ქართული ენის ფარგლებში უმეტეს
შემთხვევაში ხმოვანფუძიანი სახითაა
წარმოდგენილი;
 
მაგრამ გამოვლინდა განსხვავებული
შემთვევებიც. ეს განსაკუთრებით კარგად
ჩანს საკუთარ სახელ გრიგოლსა და სახელ-
გვარულ სინტაგმებზე დაკვირვებისას.
 

 
ქართული ენისთვის
დამახასიათებელი და ბუნებრივია
ფონემათა შემდეგნაირი განაწილება:
CVC. ამდენად, მოსალოდნელია,
რომ ანთროპონიმები (ბასილ-ი,
გრიგოლ-ი, არსენ-ი და სხვ.)
ქართულ ენაში გადმოსულიყო -იოს
დაბოლოების როგორ სრული, ისე
ნაწილობრივი ჩამოშორებით.
 ლიტერატურა:
1)გამყრელიძე,თ., მაჭავარიანი , გ., 1965 , სონანტთა სისტემა და
აბლაუტი ქართველურ ენებში,თბილისი,მეცნიერება.
2)სარჯველაძე, ზ., 1984, ქართული სალიტერატურო ენის
ისტორიის შესავალი,თბილისი, განათლება.
3)შანიძე, ა., 1980, ქართული ენის გრამატიკის
საფუძვლები,თხზულებანი 12 ტომად,ტომი მე-3, თბილისი.
4)შანიძე , მზ., 1969, ი ხმოვანფუძიანი ანთროპონიმების
ბრუნების ისტორიისათვის, თბილისი, გვ. (131-143)
5)ყაუხჩიშვილი,ს. 1956 ბერძნული მამაკაცთა სახელების
გადმოცემისათვის ქართულში, სახელთა ბრუნების
ისტორიისათვის ქართველურ ენებში, თბილისი, (გვ. 145–161).
6)ჭუმბურიძე,ზ., 1987, დედაენა ქართული, თბილისი, ნაკადული
( გვ.541).
 გმადლობთ
ყურადღებისათვის!