Mechanizmy psychologiczne

występujące w relacji ofiara–

sprawca przemocy
“Syndrom Sztokholmski”
Joanna Kozłowska, Katarzyna Jaskólska
Plan prezentacji

● Mechanizmy psychologiczne
w relacji ofiara - sprawca
● Definicja i geneza syndromu
sztokholmskiego
● Czynniki, symptomy,
mechanizmy i teorie
● Badania
● Znane przypadki
Mechanizmy psychologiczne w relacji ofiara - sprawca

● Syndrom bitej kobiety

● Zjawisko “prania mózgu”
● Efekt “pułapki psychologicznej”
○ pułapka psychiczna
○ pułapka lęku
○ pułapka sytuacujna
○ pułapka powiązana z wyuczoną bezradnością
● Syndrom sztokholmski
Definicja
Syndrom sztokholmski - polega na odczuwaniu sympatii i solidarności z osobą, która
jest źródłem cierpienia – z porywaczem, czy bliskim stosującym przemoc. Może
osiągnąć taki stopień, że osoby więzione zaczynają współpracować ze swoim
prześladowcą pomagając mu w osiągnięciu celu, bądź uniknięciu kary.

“Kiedy nie zabiją cię od razu, myślisz, że są dobrzy. Stają się jeszcze lepsi każdego
kolejnego dnia, kiedy pozwalają ci żyć “ - Patty Hearst
Historia

Nazwa syndromu wiąże się z napadem na Kreditbanken przy placu Norrmalmstorg w

Sztokholmie z 23 sierpnia 1973 roku, podczas którego napastnicy przez 6 dni przetrzymywali
zakładników w banku. W tym czasie przetrzymywane osoby wykształciły swego rodzaju
pozytywną więź z rabusiami opartą na okazywanych im drobnych gestach życzliwości. Po
złapaniu napastników przetrzymywani zakładnicy bronili przestępców a w czasie przesłuchań
odmawiali współpracy z policją. Nils Bejerot, szwedzki kryminolog i psycholog, który
współpracował wtedy z policją przedstawił swoje obserwacje dziennikarzom i pojęcie
„syndrom sztokholmski” przyjęło się niemal na całym świecie.
Czynniki rozwoju
syndromu sztokholmskiego
● Przetrzymywanie osoby przez min. kilka dni
● Kontakt ofiary z porywaczem
● Całkowita zależność od sprawcy - życie ofiary zależy od dobrej woli prześladowcy
● Pozbawienie ofiary kontaktu ze światem zewnętrznym
● Realne zagrożenie życia ofiary
● Przekonanie ofiary, ze znalazła się w sytuacji bez wyjścia
● Zachowanie sprawcy nacechowane swego rodzaju uprzejmością
Symptomy syndromu sztokholmskiego

● Pozytywne uczucia ofiary wobec sprawcy: wdzięczność, usprawiedliwianie,

lojalność
● Pomocne zachowanie ofiary wobec sprawcy
● Podzielanie poglądów prześladowcy
● Ofiara nie potrafi zainicjować zachowań, które prowadziłyby do zerwania relacji z
katem np. ucieczki
● Negatywne uczucia wobec osób, które mogłyby pomóc ofierze: strach przed policją,
wrogość, nieufność
Mechanizmy stojące za zjawiskiem
● reakcja na silny stres
● dysonans poznawczy
● prymitywne mechanizmy obronne ułatwiające przetrwanie:
○ regresja - powrót do wzorców zachowań bądź myślenia charakterystycznych dla
wcześniejszych etapów rozwoju
○ mechanizm zaprzeczania - początkowe uczucie niedowierzania i szoku związane z
doświadczeniem przemocy; uniemożliwia racjonalną ocenę zaistniałych zdarzeń.
○ patologiczne przeniesienie - polega na odseparowaniu osoby sprawcy od jego
czynów
○ identyfikacja z agresorem - nieświadomy proces, w którym osoba przyjmuje
perspektywę lub wzorce zachowań prześladowcy
Teorie wyjaśniające wykształcenie syndromu
sztokholmskiego
1) W scenariuszu uprowadzenia ofiara staje się dzieckiem a porywacz dorosłym.
Dzieci są szczególnie podatne na rozwinięcie syndromu sztokholmskiego, ponieważ mają
tendencję do okazywania pozytywnych uczuć wobec dorosłych osób, od których są
zależne i od których otrzymują ochronę i zaspokojenie podstawowych potrzeb.
2) Pozytywna więź z oprawcą może pomóc zakładnikowi przystosować się do sytuacji
zwiększając jego szanse na przetrwanie w sytuacji zagrożenia życia.
3) Mechanizm obronny służący przetrwaniu i chroniący przed całkowitym załamaniem
nerwowym.
Badania nad zjawiskiem syndromu
sztokholmskiego
● Problemy metodologiczne
● Syndrom sztokholmski nie jest ujęty w żadnej klasyfikacji psychologicznej
● Powszechność występowania: Badania FBI na grupie 1200 przetrzymywanych osób
sugerują, że 8% z nich wykształciło widoczne symptomy syndromu sztokholmskiego.
● Osoby, które wykształciły syndrom sztokholmski wykazują często symptomy PTSD:
bezsenność, irytacja, problemy z koncentracją, poczucie nierealności, nieufność wobec
innych, flashbacks.
Znane przypadki

https://www.youtube.com/watch?v=QoA6Y2BdBT8
Bibliografia

● J.Mellibruda, Przeciwdziałanie przemocy domowej, Warszawa 2009, s.28

● Kowalczyk, M. i Łącka, T. (2011). Przemoc i jej mechanizmy w związkach partnerskich. Paedagogia
Christiana, 27(1), 229-242.
● Namnyak, M., Tufton, N., Szekely, R., Toal, M., Worboys, S. i Sampson, E. L. (2008). ‘Stockholm
syndrome’: Psychiatric diagnosis or urban myth?. Acta Psychiatrica Scandinavica, 117(1), 4-11.
● McLaughlin, C. M. (2015). Fear or Love: Examining Stockholm Syndrome in the Elizabeth Smart
Kidnapping case.

● The Free Dictionary. Pobrane z: http://medical-dictionary.thefreedictionary.com/Stockholm+syndrome.