Replikimi i Lënda: Biologji molekulare dhe Gjenetikë humane

ADN-së

Erleta Kukaj
Dentrina Syla
Rozafë Gashi-Ukella
MSc: Shkenca Mjekësore Laboratorike
1 Prill 2022 Kolegji Heimerer

Prof. Dr. Sc. Resmije Imeri-Millaku

Përmbajtja

• 1.Si transmetohet materiali gjenetik?

• 2.Topoizomerazat e replikimit si target në kurimin e kancerit

• 3.Informacioni gjenetik duhet të kopjohet para çdo ndarje qelizore

• 4.Mutacionet si mjet I variacionit gjenetik të organizmave

• 5.Modelet alternative të replikimit të AND-së

• 6.Eksperimenti I Meselson-it dhe Stahl-it deshmojnë modelin semikonzervativ

të replikimit

• 7.Mënyrat e ndryshme të replikimit semikonzervativ të ADN-së

 • Materiali gjenetik transmetohet nga qeliza në qelizë

Si
transmetohet
materiali
gjenetik?
 1. Hulumtuesit Monroe Wall dhe Mansukh Wani
më 1966 kanë gjetur një kurë të mundshme për
kancer nga ekstrakti I lëvores së pemës së rrallë
Topoizomerazat kineze

e replikimit si 2.Kimioterapia e kancerit është mjaft

target në delikate

kurimin e 3. Një komponent thelbësor I replikimit janë

kancerit: enzimat topoizomeraza
 • Ky transmetim bëhet gjatë
replikimit
Informacioni
gjenetik duhet të
kopjohet para • Duhet theksuar se e rëndesishme është
çdo ndarje jo vetëm kopjimi I saktë I AND, por edhe
shpejtësia e tij
qelizore:
• 1000 nukleotide në sekondë
 • Edhe pse me frekuencë shumë të ulët
mutacionet prapëseprap ndodhin

Mutacionet
si mjet i • Qelizat e një organizmi që shumohet në
variacionit menyrë seksuale janë të dy tipet, seksuale
(gamete) dhe somatike
gjenetik të
organizmave • Ndryshimet e nukleotideve ose
mutacionet në qeliza somatike mund te
rezultojnë në krijimin e qelizave të cilat
shtohen shpejtë në kurriz të pjesës tjetër
të organzimit
 • Modeli (replikimi) konzervativ

• Modeli (replikimi) semikonzervativ

Modelet
alternative të • Modeli (replikimi) disperziv
replikimit të
AND-së
Eksperimenti I
Meselson-it dhe
Stahl-it
deshmojnë
modelin
semikonzervati
v të replikimit
Procesi i replikimit te prokariotët
• E. Coli – bazë studimi
• 4.6 milionë bs/p, për 42 minuta Origjina e replikimit te kromozomi i E-
• Replikimi theta - colit quhet oriC.
• Replikimi i ADN-së te prokariotët iniciohet me lidhjen e DnaA
proteinave për sekuencat e kutive të DnaA-së brenda origjinës
së replikimit.

• Helikaza lëviz përgjatë secilës fije të ADN-së në drejtimin

5’-3’ me këtë lëvizin pirunët e replikimit në secilën anë.
Rrjedhimisht kromozomi bakterial replikohet në të dy
drejtimet – replikim bidireksional.
[...]
1. Inicimi – fijet prindërore hapen dhe krijohet fluska e
replikimit
2. Elongimi – bëhet sintetizimi i fijeve/segmenteve të
ARN-së të quajtur primerë të ADN-së, përballë
secilës fije prindërore (PRIMAZA), dhe janë vendi
prej nga fillon sinteza e vargut të ri të ADN.

 ADN polimeraza nuk mund të fillojë sintezën e ADN,

duke i lidhur së bashku dy nukleotidet e para individuale
në varg.
 Polimeraza mund të lidh nukleotide vetëm në drejtimin 5’
në 3’.
• Sinteza e fijes që ngec është diskontuniale(me ndërprerje), ndërsa e fijes që udhëheq
është kontinuale. Prandaj replikimi i ADN-së është semi-diskontunial.
• Për tu bërë të plota fragmentet e Okazakit duhet të ndodhin disa hapa:
1. heqja e primerëve të ARN-së,
2. sinteza e ADN në ato pjesë
3. lidhja me lidhje kovalente e fragmenteve të Okazakit fqinje (ligaza).
ADN Polimeraza III- Copying the Recipe of Life
• Katalizon formimin e lidhjeve kovalente midis fosfatit të një
nukleotidi që do të inkorporohet në një varg dhe sheqerit të
nukleotidit në vargun origjinal.
• Deoxynucleotide triphosphates (dNTPs) 
[...]
• Si fitohet energjia për formimin e këtyre lidhjeve
fosfatike?
[...]
• Polimeraza ADN III katalizon lidhjen kovalente të
nukleotideve me shpejtësi të madhe që te E.coli arrin në
rreth 750 nukleotide/s. Kjo për shkak se ajo është enzimë
proceduese.
Terminalizimi i replikimit të ADN-së së prokariotëve

• Në anën e kundërt të oriC ndodhet një

sekuencë e quajtur sekuenca e terminimit.
Një proteinë e njohur si Tus lidhet me
sekuencat ter dhe ndalon lëvizjen e
pirunëve të replikimit. Në fund ADN ligaza
lidh dy fijet bija me lidhje kovalente, duke
krijuar dy molekula fijëzore e rrethore të
ADN-së së E.coli. Por, këto dy molekula
ende janë të ndërthurura njëra me tjetrën,
të njohura si katenane.
• Katenanet janë vetëm struktura të
përkohshme.
• Topoizomeraza IV bën një prerje te të dy
fijet e ADN-së dhe pastaj i ribashkon ato
prapë ashtu që molekulat e ADN-së lirohen
nga njëra tjetra si molekula individuale
rrethore.
Replikimi i ADN-së te eukariotët
• Për shkak se gjenomet eukariotike janë mjaft
komplekse, replikimi i ADN-së është një proces shumë i
ndërlikuar që përfshin disa enzima dhe proteina.
• ENZIMET E REPLIKIMIT TË AND-SË
• Helikazat: Zbërthejnë spiralen e ADN-së në fillim të
replikimit.
• Proteinat SSB: lidhen me fijet e vetme të ADN-së së
zbërthyer për të parandaluar reformimin e spirales së
ADN-së gjatë replikimit.
Polimerazat e AND-së
• Qelizat eukariote përmbajnë pesë polimeraza të ndryshme
të ADN-së; α, β, γ, δ dhe ε.
• Polimerazat e ADN-së α dhe δ replikojnë ADN-në
kromozomike, polimerazat e ADN-së β dhe ε riparojnë
ADN-në dhe ADN polimeraza γ replikojnë ADN-në
mitokondriale.
• ADN polimeraza α dhe δ sintetizojnë vargun e mbetur,
nëpërmjet fragmenteve Okazaki.
• Primerët e ARN-së sintetizohen nga ADN polimeraza α e
cila mbart një nënnjësi primaze.
• ADN polimeraza δ sintetizon vargun kryesor.
Polimerazat e AND-së
• Telomeraza, një polimerazë e ADN-së që përmban një ARN
integrale që vepron si primer i vet, përdoret për të replikuar
ADN-në në skajet e kromozomeve (telomere).
• Topoizomeraza I e ADN-së: Relakson spiralen e ADN-së gjatë
replikimit përmes krijimit të një grykë në një nga vargjet e ADN-
së.
• Topoizomeraza II e ADN-së: Lehtëson tendosjen në spiralen e
ADN-së gjatë replikimit duke formuar supermbështjellje në
spirale përmes krijimit të gërvishtjeve në të dy vargjet e ADN-së.
• Ligaza e ADN-së: Formon një lidhje 3'-5'fosfodiesterike midis
fragmenteve ngjitur të ADN-së.
PROCESI I REPLIKIMIT
• Replikimi i ADN-së te eukariotët ndodh në tre faza:

Fillimi Zgjatja Përfundimi

(Inicimi), (Elongimi) (Terminimi)
Inicimi
ADN-ja eukariote është e lidhur me proteinat e njohura
si histone për të formuar struktura të quajtura
nukleozome.
Gjatë inicimit, ADN-ja bëhet e aksesueshme për
proteinat dhe enzimat e përfshira në procesin e
replikimit.
Ka vende specifike kromozomike të quajtura origjina e
replikimit ku fillon replikimi.
Inicimi
Çdo helikazë zbërthen dhe ndan spiralen e ADN-së në
ADN një zinxhirore. Ndërsa ADN-ja hapet, formohen
struktura në formë Y-je të quajtura pirunët e replikimit.
Inicimi
• Për shkak se dy helikaza lidhen, dy pirunë replikues
formohen në origjinën e replikimit; këto shtrihen në
të dy drejtimet ndërsa replikimi vazhdon duke
krijuar një flluskë replikimi. Ekzistojnë origjina të
shumëfishta të replikimit në kromozomin
eukariotik, të cilat lejojnë që përsëritja të ndodhë
njëkohësisht në qindra deri në mijëra vende
përgjatë secilit kromozom.
Elongimi (zgjatja)
• Gjatë zgjatjes, një enzimë e
quajtur ADN polimeraza shton
nukleotide të ADN-së në skajin
3' të vargut polinukleotid të
sapo sintetizuar.
• Vargu i shabllonit specifikon se
cili nga katër nukleotidet e ADN-
së (A, T, C ose G) shtohet në çdo
pozicion përgjatë zinxhirit të ri.
Vetëm nukleotidi plotësues i
nukleotidit shabllon në atë
pozicion i shtohet vargut të ri.
Elongimi (zgjatja)
• Polimeraza e ADN-së përmban një brazdë që e lejon
atë të lidhet me një shabllon të ADN-së me një
zinxhir dhe të udhëtojë një nukleotid në të njëjten
kohë.
• Për shembull, kur polimeraza e ADN-së takohet me
një nukleotid adenozine në vargun e shabllonit, ajo
shton një timidinë në skajin 3' të vargut të sapo
sintetizuar dhe më pas kalon te nukleotidi tjetër në
vargun e shabllonit.
Elongimi (zgjatja)
• Ky proces do të vazhdojë derisa polimeraza e ADN-
së të arrijë në fund të vargut të shabllonit.
• Përfundimisht, nukleotidet e ARN-së në primer
hiqen dhe zëvendësohen me nukleotide të ADN-së.
• Pasi të përfundojë replikimi i ADN-së, molekulat
bija përbëhen tërësisht nga nukleotide të
vazhdueshme të ADN-së, pa pjesë të ARN-së.
Terminalizimi (përfundimi)
• Procesi i zgjerimit të vargjeve të reja të ADN-së
vazhdon derisa të mos ketë më fije shabllone të
ADN-së për t'u replikuar(d.m.th. në fund të
kromozomit), ose kur dy pirunë replikues takohen
dhe më pas terminalizohen.
• Takimi i dy pirunëve të replikimit nuk është i
rregulluar dhe ndodh rastësisht përgjatë rrjedhës së
kromozomit.
Terminalizimi (përfundimi)
• Pasi të ketë përfunduar sinteza e ADN-së, fijet e reja
të sintetizuara lidhen dhe stabilizohen.
• Për vargun e mbetur, nevojiten dy enzima për të
arritur këtë stabilizim: ARN-aza H heq primerin e
ARN-së në fillim të çdo fragmenti Okazaki dhe
ligaza e ADN-së bashkon këto fragmente së bashku
për të krijuar një varg të plotë.
Terminalizimi i replikimit të ADN-së eukariote
Life is a DNA
Software
System!
Ju faleminderit për vëmendjen!
PYETJE?