MEDİKAL MİKOLOJİ

Mantarların Sınıflandırılması ve
Morfolojik Özellikleri
Prof. Dr. Aydın Karaarslan

1
• (Fungi) alemi • Roma Kralı Neron’un
• Fungus oğlu, annesi, muhafız
• Yeryüzünde çok alayı komutanı ve
fazla tür arkadaşları mantar
zehirlenmesinden
tanımlanmış
hayatlarını
• Mantarların kaybetmişlerdir
azalmasıyla
ekosistem
bozulur
• Budizm kurucusu • Mantarlar bünyelerinde ağır
Siddhaerta Gotama, metal biriktirmeleri ile de önem
1534 yılında Papa taşırlar ( bakır, cıva, çinko,
Klemens VII, 1740 gümüş, kadmiyum, kobalt,
yılında Bavyere Kralı kurşun, mangan, molibden,
Karl VII, bunlardan nikel, selenyum, sezyum,
başka Fördere stronsiyum, talyum, uranyum).
Mozarts kendisi,
karısı, çocukları ve
arkadaşları ile birlikte
bilmeyerek yedikleri
zehirli mantarlardan
hayatlarını
kaybetmişlerdir
• Makromantarların
antibiyotik,
antibakteriyal,
antifungal, antiviral,
antiprotozoal
etkilerinin yanı sıra
bağışıklık sistemi
düzenleyici, karaciğer
koruyucu etkileri
vardır
• Bazı şapkalı
mantarların yenmesi
sonucunda, içerdiği
zehirliği bileşiklerin
neden olduğu hastalık
“mantar zehirlenmesi”
ya da “miçetismus”
olarak adlandırılır
• Mantarlar organik materyalleri parçalar
• Saprofit
• Simbiyotik
• Komensal
• Paraziter

6
• Mantarlar
– Sitrik asit,
– etanol,
– gliserol
– Antibiyotik
– Aflatoksin gibi metabolitler oluştururlar

7
• Bağışıklık sisteminde yetmezlik-
bozulma(AIDS’liler, transplant olguları,
kanser / kemoterapi alanlarda
• Altta yatan ciddi bir hastalık nedeniyle
hastaneye yatırılanlarda
– Mantar enfeksiyonları belirgin bir derece de
artış göstermiştir

8
• Doğada çok yaygın
(toprak, hava, su,
çürümüş organik
materyallerde)

• Yaklaşık 250000 tür

• İnsanlarda hastalık
oluşturan ~150

9
• Mantarların sınıflandırılması daha çok
– Morfoloji
– Spor oluşturma şekline dayanır

– Bunların yanında
– Elektron mikroskobik özellikler
– Biyokimyasal
– Moleküler özelliklerden de yararlanılmaktadır

10
 Mantarların morfolojik
sınıflandırılması

• Maya

• Küf

11
 MAYA
– Tek hücrelidirler.
– Mikroskobik:
yuvarlak-oval şekil
(çap. 3-15 m, boy
2-50 m).
– Tomurcuklanarak
ya da fizyonla
ürerler (Yavru hücreye
blastokonidiyum denir)

12
– Yalancı hif
oluştururlar.
(blastokonidiyumların
ana hücreden
ayrılmadan birbirlerine
bağlı bir şekilde
uzamalarıyla meydana
gelen yapı).

13
 MAYA
• Makroskobik:
yumuşak
kıvamlı,
kremsi, bakteri
kolonisine
benzer.

14
 KÜF
• Çok hücreli
• Mikroskobik: Hif
yapısı (2-10µm),

15
• Makroskobik:
Koloni yüzeyi
pamuksu,
granüler,
kadifemsi
• Koloni rengi-
pigmentasyonu

16
 KÜF
• Filamentöz özellik
gösterirler
• Hif: Bu tür
mantarların en küçük
birimi ve ana
yapısıdır.
• Hifler, dallanma
gösteren tüp
şeklindeki yapılardır.
• Hif : Septa varlığı
(septalı, septasız);
şekil (raket, spiral,
nodüler, ayaksı
çıkıntı)
17
 KÜF TANIMI

• Bölmesiz hiflerde

protoplazma hif
boyunca akar,
bölmeli hiflerde ise
septum üzerinde
bulunan delikler-
porlar aracılığı ile
akış gerçekleşir.

18
 MİÇEL: Miçel : a- Vejetatif b- Aeriyal

• Katı besiyerlerinde, küf

mantarının kolonisini
meydana getiren, hiflerden
oluşmuş yapı miçeldir.
• Miçel, aynı zamanda
besleyici ortamdan mantarın
beslenmesini (vejetatif miçel)
ve sporları-konidyumları
üzerinde taşıyarak (aeriyal
miçel) çoğalmasını sağlar.

19
• Konidyumlar ya blastik (tomurcuklanma)
ya da tallik şekilde oluşur.
– tallik tek hücre olacak şekilde
ayrılır(artokonidyum)
– Konidyumlar havada taşınırlar, mantar yayılır.
– Konidyumların
– Büyüklüğü
– Şekli
» Cins/tür düzeyinde tanımlamaya yardımcıdır

20
 Dimorfik mantarlar
• Doğal ortamlarında ve
oda ısısındaki
besiyerlerinde küf, 37
C’de ve in vivo
koşullarda ( insan
vücudunda ) maya ya
da sferül şeklinde
bulunan mantarlara ısı
dimorfizmi gösteren
mantarlar denir.
• Bu durum farklı çevre
koşullarında da olabilir
(besin, karbondioksit)

21
• Dimorfik mantarların
tanımlanmasında her
iki formun
gösterilmesi ve
birbirlerine
dönüşümün tespit
edilmesi gereklidir.

22
• Coccidioides immitis
maya yerine, içinde
endosporların
bulunduğu kese
görünümündeki
sferül adı verilen
yapıya dönüşür.

23
 Dimorfik Mantarlar
• Blastomyces dermatitidis
• Paracoccidioides brasiliensis
• Histoplasma capsulatum
• Coccidioides immitis
• Sporothrix schenckii
• Penicillium marneffei

24
 Mantarların Bazı Subsellüler
Yapıları
• Kapsül ( yalnızca bazı
mantarlarda)
• Hücre duvarı
• Hücre membranı
• Sitoplazma: Çekirdek,
çekirdek zarı,
çekirdekcik, ER,
mitokondri, vakuoller

25
 Kapsül
• Polisakkarit yapıdadır.
Antifagositik ve
virülans faktörüdür
• Bazı mantarlarda
vardır (Cryptococcus
neoformans, kapsüllü
bir mayadır)

26
 Hücre Duvarı
• Antijenik özelliktedir
• Çok katlıdır:
polisakkarit (%90);
protein ve
glikoproteinler (%10)
• Fonksiyon: Mantarın
şeklini verir, rijiditesini
sağlar, osmotik
şoklardan korur

27
 Mantar hücre duvarındaki en
önemli polisakkaritler
• Polimer
• Monomer
Kitin
N- Asetil glukozamin
Sellüloz
D- glukoz
Mannan
D-mannoz
Glukan

28
 Hücre membranı
• Çift tabakalı:
Fosfolipidler,

Steroller(ergosterol,
zymosterol)
• Görevi;
sitoplazmayı
korumak,
madde alış verişi
kapsül
ve hücre duvar
sentezini kolaylaştırmak
29
 Mantar sporları
• Sporlar mantarların
üreme elemanlarıdır

• 1- Seksüel(eşeyli)
üreme – mayoz-
Seksüel sporlar
• 2- Aseksüel
(eşeysiz) üreme –
mitoz- Aseksüel
sporlar
30
• Mantarın eşeyli sporlar oluşturan
şeklitelemorf
• Mantarın eşeysiz sporlar oluşturan
şeklianamorf
• Klinikte, izole edilen mantarların eşeysiz
adları kullanılır telemorf yapı özel lab.
koşullarında ortaya çıkar

31
 Mantarlarda üreme
• Mantarlar eşeysiz
• ve/veya eşeyli
• şekillerde üreme
• gösterirler

32
 Eşeysiz Üreme(Aseksüel)

• Üreme tek bir ana hücreden

tomurcuklanma ve bölünme
(mitoz) ile meydana gelir.

33
 Eşeysiz üreme sporları
• 1- Sporangiospor (Zygomycetes-Rhizopus ve Mucor türleri
• 2- Konidiyum
– Artrokonidiyum (artrospor)
– Klamidiokonidiyum (klamidiospor)
– Blastokonidiyum (blastospor)
– Makrokonidiyum
– Mikrokonidiyum.

34
 Eşeyli üreme (Seksüel):
• İki uyumlu mantarın
(haploid) bir araya
gelmesi
(plazmogami),
çekirdeklerin
birleşmesi
(karyogami) ve
çekirdeğin bölünmesi
(mayoz) sağlanan
üreme şeklidir.

35
Seksüel Sporlar
• Askospor

• Basidiospor

• Zigospor

36
 Mantarların Sınıflandırılması
• Mantarlar temel
olarak
• üreme biçimleri,
• koloni görünüşü,
• mikroskobik morfolojisi,
• biyokimyasal ve
moleküler özelliklerine
• hastalık etkeni olma
sıklığına göre
sınıflandırılır

37
 Mantarların Taksonomik
Sınıflandırılması
• Tıbbi önemi olan mantarların taksonomik
sınıflandırılması seksüel sporların tipine
göre yapılır

38
• Zygomycetes – Geniş, septumsuz hifleri,
rizoit denen kök benzeri yapıları olan
küflerdir. Seksüel ve aseksüel üreyebilirler.
Sporangiospor, zigospor. Örn. Mucor,
Rhizomucor, Rhizopus ve Absidia türleri
bu grupta incelenir.

39
• Basidiomycetes - Seksüel üreme
gösterirler. Bazidiyospor yapısı ile
karakterizedirler(doğada ve hastalarda
görülmez). Anamorfik mayalar:
Cryptococcus neoformans, Malassezia ve
Trichosporon türleri

40
• Archiascomycetes-
Pneumocystis jirovecii
bulunur bu sınıfta.
Eşeyli ve eşeysiz
üreyebilirler. ikiye
bölünerek ya da zigot
oluşturarak
üreyebilir(seksüel; kist
içinde spor varlığı
şeklinde)
41
• Hemiascomycetes-
Candida ve
Saccharomyces
bulunur.
Tomurcuklanan
mayalar, yalancı
hifler. Eşeyli üreme
görülmez ya da çok
nadirdir.

42
• Euascomycetes-
Dermatofitler,
Histoplasma, Aspergillus,
Fusarium, Scedosporium
cinsleri bulunur.
Tomurcuklanan mayalar,
septumlu hifler, eşeysiz
konidiumlar özel yapıların
üzerinde taşınır. Eşeysiz,
bir anne hücreden
tomurcuklanma ile
konidyumların üretilmesi.
Eşeyli; askus denilen özel
bir yapı içerisinde
askosporlar oluşturulur.
43
• En sık hastalık etkeni olarak izole
edilmelerine göre sınıflandırılmaları
– Aspergillus türleri

44
• Dermatofitler
– Microsporum türleri
– Trichophyton türleri

– Rhizopus türleri
– Absidia türleri

– Penicillium türleri
– Scapulariopsis türleri
– Fusarium türleri
45
 - Alternaria türleri
– Curvularia türleri

– Exophilia türleri
– Wangiella türleri

• Mayalar
– Candida türleri
– Cryptococcus türleri
– Trichosporon türleri

46