“Banka qendrore dhe sistemi financiar

në RMV”
Punoi:Aida Ismaili
Prof.Dr.Afrim Alili
Asst.Era Memeti
 PËRMBAJTJA
HYRJE
I. NDËRMJETËSIMI FINANCIAR
Aktiviteti ekonomik dhe ndërmjetësimi financiar
Funksionet e ndërmjetësve financiar
II. NDËRTIMI DHE FUNKSIONIMI I SISTEMIT BANKAR.
Funksionet e Bankës se Maqedonisë
Funksionet e bankave të nivelit të dytë
III. ZHVILLIMI I SISTEMIT BANKAR TË MAQEDONISË
Zhvillimi i bankave në Maqedoni deri në Luftën e Parë Botërore
Bankat në Maqedoni midis dy luftërave botërore
Krijimi i sistemit bankar të Maqedonisë
Struktura e sistemit bankar të Maqedonisë
IV. GjENDJA AKTUALE E SISTEMIT BANKAR
PËRFUNDIM
REFERENCAT
 HYRJE

Sistemi financiar thuhet dhe pranohet se është lubrifikanti i ekonomisë së

tregut. Për të kuptuar këtë thënie duhet të kemi të qartë rolin e sistemit
financiar në një ekonomi tregu. Ky sistem siguron mjetet e pagesës në
ekonomi dhe ndikon aktivitetin real të saj, nëpërmjet realizimit të
ndërmjetësimit financiar dhe transmetimit të politikës monetare.
Por, në vendet në zhvillim, një ndër të cilët është dhe Maqedonia ,
sistemi bankar shpesh është i njëvlershëm me sistemin financiar. Për këtë
arsye, ky leksion do të përqendrohet në ndërtimin dhe funksionimin e
këtij sistemi në Shqipëri, duke menduar se konkluzionet e nxjerra vlejnë
për të gjithë sistemin financiar.
Për të plotësuar prezantimin e sistemit bankar, në vijim do të jepet një
historik i shkurtër i zhvillimit të tij në Maqedoni dhe një vlerësim i
shkurtër I gjendjes aktuale të tij.
I. NDËRMJETËSIMI FINANCIAR

Aktiviteti ekonomik dhe ndërmjetësimi financiar

 Aktiviteti ekonomik përmbledh dy flukse të mëdha:

fluksin real dhe fluksin monetar.
 Fluksi real (linjat e jashtme të diagramës) përbëhet nga
lëvizja e mallrave, shërbimeve dhe faktorëve të
prodhimit: punës, tokës dhe kapitalit.
Fluksi monetar (linjat e brendshme të diagramës) është
kundërpartia e tyre, cmimi ose vlera monetare e mallrave
e shërbimeve dhe shpërblimi i faktorëve të prodhimit,
punës, tokës dhe kapitalit.
Sistemi financiar ka një rol të pazëvendësueshëm në aktivitetin
ekonomik. Ky sistem kryen dy funksione kryesore:
 Ai bën të mundur krijimin e mjeteve të pagesës në ekonomi.
 Sistemi financiar realizon procesin e ndërmjetësimit financiar:
• Sistemi financiar i një vendi është i përbërë nga (i) tregjet
financiare dhe (ii) ndërmjetësit financiarë.
i. i. Tregjet financiare historikisht kanë qenë vendet ku
realizohej shkëmbimi i aktiveve financiare .
ii. ii. Ndërmjetësit financiarë, ose institucionet financiare,
kryejnë funksionin e ndërmjetësimit nëpërmjet grumbullimit
të fondeve të individëve që dëshirojnë të investojnë kursimet
e tyre dhe i vënë këto fonde në dispozicion të kompanive apo
të firmave që kërkojnë financim.
Funksionet e ndërmjetësve financiar
1. Ndërmjetësit financiarë rritin eficiencën e investimit të
kursimeve në ekonomi
2. Ndërmjetësit financiarë sigurojnë transformimin e natyrës
së aseteve.
3. Ndërmjetësit financiarë reduktojnë rrezikun nëpërmjet
diversifikimit të portofolit
4. Institucionet financiare luajnë një rol kyç në transmetimin
e politikës monetare
5. Shpeshherë bankat mund të jenë e vetmja mundësi
financimi për sektorë të veçantë strategjikë të ekonomisë,
6. Së fundi, institucionet financiare luajnë një rol të veçantë
në rritjen e eficiencës së shërbimit të pagesave
II. NDËRTIMI DHE FUNKSIONIMI I SISTEMIT
BANKAR
 Sistemi bankar, në ekonomitë e organizuara dhe që
funksionojnë sipas parimeve të tregut të lirë, është i ndarë në
dy nivele.
1. Në nivelin e parë është banka qendrore. Banka qendrore
është një institucion kushtetues i cili, në një këndvështrim
të gjerë, ushtron funksione “qeverisëse” . Banka e
Maqedonisë është banka qendrore e Republikës së
Maqedonisë.
2. Në nivelin e dytë qëndrojnë bankat tregtare. Këto
banka janë ndërmjetës të pastër financiarë, të ngritura në
formën e shoqërive aksionere dhe që kanë si qëllim
sigurimin e fitimit për pronarët e tyre.
Funksionet e Bankës se Maqedonisë
Banka Popullore e Republikës se Maqedonisë së Veriut (Banka Popullore)
është banka qendrore e vendit tonë.
Çfarë bën banka jonë qendrore?
► Banka Popullore ruan stabilitetin e çmimeve në vendin tonë, që është
detyra e saj themelore
► Banka Popullore merr pjesë në caktimin e regjimit të kursit të këmbimit
dhe përcakton dhe zbaton politikën e kursit të këmbimit.
► Një objektiv shtesë i Bankës popullore është kujdesi për ruajtjen e
stabilitetit financiar.
► Banka Popullore ka të drejtën ekskluzive të emetojë kartëmonedhat dhe
monedhat në vendin tonë.
► Banka Popullore siguron një pjesë të infrastrukturës për realizimin e
pagesave në vendin tonë dhe luan një rol të rëndësishëm mbikëqyrës në
sistemin maqedonas të pagesave.
► Banka Popullore menaxhon me rezervat valutore të vendit, duke u
kujdesur për ruajtjen e likuiditetit të vendit në pagesat jashtë shtetit.
► Banka Popullore është institucion i cili është përgjegjës për mbledhjen
dhe publikimin e të dhënave nga fusha e statistikës monetare dhe të
jashtme
Banka e Maqedonisë ka dhe objektiva të tjerë. Duke iu referuar përsëri
ligjit "Për Bankën e Maqedonisë" shohim se:
"Në përputhje me objektivin e saj kryesor dhe mbi bazën e tregut të
brendshëm bankar, (Banka e Maqedonisë) nxit dhe mbështet zhvillimin e
regjimit dhe të sistemit të këmbimeve valutore, tregun e brendshëm
financiar, sistemin e pagesave, si dhe ndihmon në përmirësimin e kushteve
monetare e kredituese, në mbështetje të stabilitetit dhe të zhvillimeve
ekonomike të vendit.
Objektivat e tjerë të Bankës së Maqedonisë, të kushtëzuara nga objektivi
kryesor i saj, duhet që të kontribuojnë në mbajtjen e sistemit financiar
stabil, konkurrues dhe të orientuar sipas tregut.”
► Për realizimin e qëllimeve nga neni 6 i këtij ligji, Banka
Popullore i kryen detyrat në vijim:
e përcakton dhe e zbaton politikën monetare;
merr pjesë në përcaktimin e regjimit të kursit të këmbimit;
e përcakton dhe e zbaton politikën e kursit të këmbimit;
i ruan dhe menaxhon me rezervat valutore;
i emeton dhe menaxhon kartëmonedhat dhe monedhat e
Republikës së Maqedonisë;
i evidenton dhe ndjek operacionet kreditore me vendet e huaja
dhe e përpilon bilancin pagesor të Republikës së Maqedonisë;
 grumbullon dhe përpilon të dhëna statistikore për kryerjen e
detyrave në pajtim me ligj;
vendos, zhvillon, regjistron dhe kryen mbikëqyrje mbi sigurinë,
stabilitetin dhe efikasitetin e sistemeve për pagesë, shlyerje dhe
kliring;
 rregullon, lëshon leje dhe kryen mbikëqyrje të bankave, kursimoreve,
shoqërive për emetimin e parave elektronike dhe institucioneve tjera
financiare në mënyrë të përcaktuar me 3 këtë ligj ose me ligj tjetër;
kryen mbikëqyrje mbi zbatimin e dispozitave me të cilat rregullohen
operacionet valutore, operacionet e këmbimit, kryerja e shërbimeve për
transfert të shpejtë të parave, sistemet për parandalimin e larjes së parave
dhe mbrojtja së konsumatorëve, në pajtim me këtë ligj ose ligj tjetër;
kryen punën e agjentit fiskal të Qeverisë të Republikës së Maqedonisë;
merr pjesë në institucionet dhe organizatat ndërkombëtare lidhur me
çështjet që janë në kompetencën e saj;
organizon tregtim dhe shlyerje të letrave me vlerë në tregje, nëpërmjet
sportelit dhe
 kryen aktivitete tjera lidhur me kryerjen e detyrave të saj në pajtim me
këtë ligj dhe ligj tjetër.
Funksionet e bankave të nivelit të dytë
Banka është shembulli më tipik i një ndërmjetësi
financiar. Historikisht, roli i tyre ka qenë grumbullimi i
kursimeve të ekonomisë në formën e depozitave dhe
vënia e këtyre kursimeve në dispozicion të sektorëve të
ekonomisë që kanë nevojë, në formën e kredive.
Praktika botërore po tregon ravijëzimin e dy profileve
të ndryshme të institucioneve bankare:
− Bankat “me pakicë” –
− Bankat investuese –
Në vijim, do paraqesim shkurtimisht funksionet
kryesore të industrisë bankare:
 − Banka është një ndërmjetës financiar.
 − Bankat realizojnë një vëllim të madh pagesash në
ekonomi
 − Bankat tregtare janë esenciale për transmetimin e
politikës monetare në ekonomi
Trendet e fundit të zhvillimit të bankave.
1.Teknologjia e informacionit.
2. Derregullimi.
3.Konsolidimi.
4.Privatizimi dhe pronësia e huaj.
5.Ndryshimi i sjelljes së bankave.
Bankat e zhvillojnë biznesin e tyre me paratë e personave të tjerë. Kjo i bën
ato të vecanta në krahasim me bizneset e tjera. Falimentimi i një banke, në
ndryshim me rastin e bizneseve të tjera, prek një numër shumë të madh
personash. Pasojat ekonomike dhe sociale ndihen në një pjesë të
konsiderueshme të shoqërisë. Sistemi bankar është mjaft i ekspozuar ndaj
rreziqeve, sidomos ndaj turbullirave politike apo sociale. Rrënja e fjalës
kredi vjen nga latinishtja: credo dmth besoj. Me fjalë të tjera, banka që huan
para beson se ato do të kthehen, normalisht të tëra, në kohë dhe duke
përfshirë dhe interesin.
Eksperienca botërore ka treguar se krizat bankare janë
mjaft të kushtueshme. Normalisht, ato kushtojnë nga 2%
në 10% të PBB-së, por janë vërejtur raste kur fatura e tyre
financiare ka arritur edhe në 50% të PBB-së (Frydl, 1999).
Sistemi bankar është bërthama e sistemit financiar në
ekonomitë në tranzicion. Prandaj, rregullimi dhe
funksionimi i saktë i tij janë cështje me rëndësi mjaft të
madhe në stabilitetin e sistemit financiar. Ky rol i është
besuar bankës qendrore. Banka qendrore është garante për
stabilitetin e sistemit bankar. Në vija të përgjithshme, banka
qendrore e ushtron këtë përgjegjësi në tre hapa:
(i) licencimi i bankave sipas rregullave të përcaktuara qartë:
(ii) hartimi i bazës ligjore dhe nënligjore që rregullon
veprimtarinë e sistemit bankar; dhe,
(iii) mbikëqyrja e vazhdueshme e punës së bankave dhe
e gjendjes financare të tyre.
III. ZHVILLIMI I SISTEMIT BANKAR TË
MAQEDONISË

Ecuria e sistemit bankar mund të ndahet në dy

periudha:
1. Periudha deri në Luftën e Parë Botërore dhe
2. Periudha midis dy Luftërave Botërore.
Zhvillimi i bankave në Maqedoni deri në
Luftën e Parë Botërore
 Me ardhjen e Romakëve në territorin e Maqedonisë, qytete të
caktuara në Maqedoni kishin të drejtën e prerjes së parave.
 Një tjetër tipar i rëndësishëm i kësaj periudhe është huazimi i
pasurive të patundshme dhe sendeve me vlerë. Kisha është
huadhënësi më i madh.
 Karakteristika e tretë e rëndësishme është zhvillimi i fajdesë,
veçanërisht në qytetet në Maqedoni, të cilat morën vrull të veçantë
gjatë sundimit turk.
• Reforma e sistemit financiar dhe monetar që ndodhi në Turqi në
1856 shënoi një pikë kthese në zhvillimin e bankave. Ishte e
mundur që popullata e Maqedonisë të merret me çështje tregtare.
Si rezultat i atyre reformave të mëdha financiare, bankat e para u
formuan, në kuptimine vërtetë të fjalës.
Banka e parë në Perandorinë Osmane - Banka e Konstandinopojës u themelua
në 1847 nën udhëheqjen e bankierëve nga Franca dhe Italia, dhe themelimi i
saj lidhet me situatën e vështirë financiare të perandorisë. Në 1856 u themelua
Banka Osmane e Konstandinopojës, me selinë e saj në Londër dhe një degë në
Konstandinopojë. Më vonë ajo mori statusin e Emisionit Banka Qendrore e
Turqisë.Gjithashtu, Banka Osmane e Kostandinopojës u bë banka zyrtare e
shtetit jo vetëm për sa i përket financave të brendshme, por edhe si
përfaqësuese zyrtare e shtetit turk në marrëdhëniet financiare të huaja.
Në vitin 1988, qeveria turke themeloi Bankën Bujqësore Ziratna me qendër në
Kostandinopojë. Banka Zirat miratoi hua vetëm për fermerët. Në vitin 1903,
Banka Zirat në territorin e Maqedonisë hapi degë në Selanik, Manastir dhe
Shkup dhe 24 degë të tjera në vende të tjera, të cilat funksionuan deri në vitin
1912.
Në 1888 u formua Banka e Selanikut me kapital nga bankat në Francë, Austri
dhe kompania e Selanikut e vëllezërve Alatini. Kjo bankë më vonë hapi degë
në disa qytete në Maqedoni. Pas Revolucionit Xhonturk, kur përveç vendeve
të tjera, degët e bankave serbe u hapën fillimisht në Selanik, dhe më pas në
Shkup. Pas gjysmës së dytë të shekullit XIX, në territorin e Maqedonisë,
përveç ekzistencës së bankave të huaja, ose degëve të tyre, filluan të shfaqen
edhe bankat vendase.
Ne do të përmendim dy dokumente të tjera që kanë vlerë historike, dhe
kanë të bëjnë me financat dhe bankat. E para është Kushtetuta e hartuar
nga Komiteti Ekzekutiv i Lidhjes Maqedonase menjëherë pas Kongresit
të Berlinit
Nga ky moment do të flasim për zhvillimin e bankave vetëm në atë pjesë
të Maqedonisë që sot mbulon territorin e Republikës së Maqedonisë. Me
rënien e kësaj pjese të Maqedonisë nën skllavërinë e re, degët e dy
bankave turke në Shkup dhe Manastir pushuan së ekzistuari.
Ndarja e Maqedonisë në tre pjesë dhe pranimi në tre shtete kishte një
ndikim shumë negativ në zhvillimin e bankave, duke çuar në rënien dhe
rënien e saj, ndërsa e gjithë Maqedonia si e tërë nën Perandorinë Osmane
me pozicionin e saj gjeografik si një udhëkryq, ishte e favorshme për
zhvillimin e tregtisë , dhe kështu edhe bankar. Me ndarjen, të tre pjesët u
bënë periferitë e shteteve në të cilat ata u bashkuan. Kështu, tregtia vdiq,
jeta ekonomike në përgjithësi, e me këtë edhe bankimi.
Bankat në Maqedoni midis dy luftërave
botërore
Pjesa Vardar e Maqedonisë, e cila iu bashkua Mbretërisë së SKS, u bë
pjesa më e pazhvilluar e vendit. Brenda Mbretërisë së SKS kishte
banka shtetërore, gjysmë-shtetërore dhe private.
Banka Kombëtare e Mbretërisë së SKS, si bankë qendrore, kishte
degën e saj fillimisht në Shkup, dhe më pas në Manastir. Dega e
Shkupit merrej kryesisht me huadhënien e bonove të borxhit, dhënien e
kredive peng në shumën prej 60% të letrave me vlerë të qeverisë,
dhënien e kredive në llogaritë bankare, si dhe huazimet afatshkurtra të
shtetit.
Banka e dytë më e rëndësishme ishte Banka Shtetërore e Hipotekës, e
cila kishte degën e saj në Shkup dhe një agjenci në Manastir. Kjo
bankë kishte karakter publik-juridik. Burimet kryesore të fondeve ishin
fondet publike dhe fondet e tjera që kishin depozituar fondet e tyre në
këtë bankë. Ajo miratoi kredi hipotekare, dyqan pengjesh dhe zbritje.
Një institucion tjetër i madh financiar me karakter publik-juridik
që vepronte në territorin e Maqedonisë ishte Dega e Bankës së
Kursimeve Postare nga Beogradi.
Gjatë periudhës së okupimit fashist (1941-1944) në territorin
aktual të Republikës së Maqedonisë, pushtuesit fashistë shfarosën
dinarin si mjet ligjor pagese dhe futën lev bullgar, pra ilaçin
shqiptar. Bullgaria hapi degët e Bankës Kombëtare Bullgare në
qytetet e Maqedonisë që pushtoi. Degët e Bankës Bujqësore dhe
Bashkëpunuese Bullgare, të njohura gjithashtu si "banka të
njohura", u hapën. Bankat e tjera u hapën gjithashtu në qytete të
mëdha në Maqedoni, të tilla si Banka Gjermano-Bullgare në
Shkup, Banka Bullgare e Kredive në Manastir dhe Shkup, dhe
Posta Bullgare në Shkup.
Krijimi i sistemit bankar të Maqedonisë
Maqedonia trashëgoi sistemin bankar nga ish-RSFJ, në pronësi
të shtetit dhe me një strukturë që korrespondonte me ekonominë
e atëhershme të planifikimit. Pavarësia monetare e Maqedonisë
u krye në përputhje me miratimin e akteve ligjore në fushën e
politikës monetare dhe politikës së këmbimit valutor më 26 prill
1992. Me atë akt u hodhën bazat e sistemit bankar të
Maqedonisë. Sidoqoftë, ristrukturimi i sistemit bankar
maqedonas filloi relativisht vonë, vetëm në 1995, përmes
shlyerjes së kursimeve të parave të huaja, të arkëtueshmeve dhe
detyrimeve në lidhje me huatë e huaja dhe rehabilitimin e
bankës më të madhe maqedonase - Stopanska Banka - Shkup.
Me kushtetutën e NBRM, u krijuan kushtet për zhvillimin e
marrëdhënieve të reja në fushën e sistemit bankar bazuar në
parimet e mëposhtme:
 ndërtimi i rregulloreve të reja gjithëpërfshirëse;
 kushte të barabarta për krijimin e një banke, pavarësisht
statusit të themeluesit, origjinës së tij dhe llojit të pronësisë;
 përshtatja e bankave në kushtet e ekonomisë së tregut;
 sigurinë dhe mbrojtjen e depozitave të kursimeve
Qëllimi kryesor i këtyre parimeve ishte krijimi i një sistemi
të shëndetshëm bankar, si një parakusht për rikthimin e
besimit të qytetarëve.
Struktura e sistemit bankar të Maqedonisë

Sistemi bankar në Maqedoni ka një karakter universal dhe

përbëhet nga:
* Banka Kombëtare e Republikës së Maqedonisë
(NBRM)
* Bankat tregtare
* Banka Maqedonase për Nxitjen e Zhvillimit (MBDP)
* Banka e Postës
* Shtëpitë e kursimit
* Fondi i Sigurimit të Depozitave
IV. GjENDJA AKTUALE E SISTEMIT
BANKAR
Në fund të vitit 2011, sistemi bankar i Maqedonisë
përbëhej nga 17 banka dhe tetë shtëpi kursimi.
Sektori bankar në vitin 2012 përbëhej nga 16 banka
dhe shtatë shtëpi kursimi.
Në vitin 2016, numri i bankave u ul në 15, dhe vetëm
tre shtëpi kursimi mbetën aktive.
Banka Kombëtare e Republikës së Maqedonisë i ndan bankat në
Maqedoni në tre grupe, të matura nga asetet totale: të mëdha, të mesme
dhe të vogla. Në 31 Dhjetor 2013, grupet e ndara përbëheshin nga
bankat e mëposhtme:
 banka të mëdha (me pasuri mbi 28.4 miliardë denarë) -
Komercijalna Banka AD Shkup, Stopanska Banka AD Shkup dhe NLB
Tutunska Banka AD Shkup.
 banka të mesme (me pasuri nga 7.1 në 28.4 miliardë denarë) -
Banka Maqedonase për Promovimin e Zhvillimit SHA Shkup, Banka
Ohridska SHA Shkup, ProCredit Bank SHA Shkup, Stopanska Banka
AD Manastir, UNI Bank SHA Shkup, Halk Bank AD Shkup , Banka
Qendrore e Bashkëpunimit SHA Shkup dhe Sparkasse Bank Maqedoni
SHA Shkup
 banka të vogla (me pasuri nën 7.1 miliardë denarë) - Alfa Bank AD
Shkup, Eurostandard Bank AD Shkup, Kapital Bank AD Shkup,
Postenska Banka AD Shkup dhe TTK Bank AD Shkup.
Në fund të vitit 2014, grupi i bankave të mëdha (me
pasuri mbi 30.2 miliardë denarë) përfshinte Ohridska
banka AD Shkup, ndërsa grupi i bankave të mesme
përbëhej nga tetë banka, me asete nga 7.5 deri në 30.2
miliardë denarë , dhe në grupin e bankave të vogla
kanë mbetur vetëm tre banka.
Gjithashtu, dukuri e konsolidimit të sistemit bankar
ishte e dukshme, kështu që numri i bankave u ul nga
16 në 2013 në 15 në 2014, si pasojë e bashkimit të
Postenska Banka AD Shkup me Eurostandard Bank
AD Shkup.
PËRFUNDIM

Më parë bankat kanë qenë krijuese të vetme të likuiditetit dhe bartëse të funksionit
depozitarë.Mirpo me zhvillimin e ekonomisë bashkëkohore zhvillohen edhe punët
bankare.
Zakonisht me konceptin bankë janë lidhura punët rredh krijimit të parave,
grumbullimit të depozitave dhe kryerjes së qarkullimit të pagesave.Duke u bazuar në
këtë mund të themi se banka është një instuticion i posaqëm financiar i sistemit
monetaro-kreditorë, që merret me marrjen dhe dhënien e kredisë në mënyrë
profesionale, si dhe me ndërmjetësimin me qarkullimin e pagesave të komitentëve.
Esenca e konceptit qëndron në marrjen dhe dhënien e kredive që përfshin dy grupe
themelore të punëve financiare të bankës :punët e krijimit të parave dhe punët e
ndërmjetësimit financiar.
Escenca ekonomike e krijimit të parave që zakonisht bëhet nga ana e bankës qendrore
është furnizimi i procesit të riprodhimit shoqëror me sasisë të nevojshme.Ndërsa
funksioni i ndërmjetësimit është funksioni bazik i bankave, ngase është prezentë në
gati tërë afatizimin bankar dhe i përshkon të gjitha punët, intrumentet dhe teknikën e
bankave.
Me plot të drejtë mund të themi se sot në kushtet bashkëkohore bankat po bëhen
gjithnjë më të rëndësishme për ekonomin e një vendi sepse kryejnë punë të ndryshme
financiare, pasiqë ato janë burim kryesor i kredive për individët,familjet,si dhe
institucionet dhe ndërmarrjet e ndryshme.
Referencat
1. https://sq.wikipedia.org/wiki/Banka_Komb%C3%ABtare_e_Maqedonis%C3%AB_s%C3%AB_Veriut

2. http://www.nbrm.mk/ns-newsarticle-sto-raboti-centralnata-banka-i-sto-znaci-toa-za-vasiot-

sekojdneven-zivot-al.nspx

3. http://www.nbrm.mk/content/LIGJ%20P%C3%8BR%20BANK%C3%8BN%20POPULLORE%20T

%C3%8B%20REPUBLIK%C3%8BS%20S%C3%8B%20MAQEDONIS%C3%8B.pdf

4. https://www.slideshare.net/vmemedi/ps-tema-banka-qendrore-e-rm

5. http://www.abit.edu.mk/CMS/Upload/Ebankar/Izdanija/E_bankar_4_ALB.pdf

6. https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%BD%D0%BA

%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8_

%D1%81%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BC_%D0%BD%D0%B0_%D0%9C

%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B0