Chương 3: Giá trị thặng dư trong

nền kinh tế thị trường

- Đặc trưng của CNTB:SX giá trị thặng dư
-TSX trong CNTB, tích lũy để mở rộng SX
--Phân phối lợi ích giữa các tầng lớp sở
hữu
1.Lý luận của C.Mác về giá trị thặng
2.Tích lũy tư bản
3.Các hình thức biểu hiện của m trong nền
 3.1. Lý luận của C. Mác về giá trị thặng dư
3.1.1. Nguồn gốc của m
* C«ng thøc chung cña t­b¶n
SX HH nhỏ, giản đơn thì T và H vận động theo công
thức H –T - H

( L­u th«ng hµng ho¸ gi¶n ®¬n)

- Sxuất TBCN là nền SX HH phát triển cao, mối quan

hệ H- T trở thành phổ biến, quy mô SX lớn, trong đó T
và H vận động theo công thức T – H – T’


T H T/
(T/ = T + ∆T, và ∆T > 0
(C. thức chung của TB)
 So s¸nh

H-T-H T - H - T/
- Môc ®Ých : GTSD, ®æi - Môc ®Ých : GT vµ GT
GTSD nµy lÊy GTSD kh¸c tăng thªm
- Sù vËn ®éng cã giíi h¹n - Sù vËn ®éng kh«ng cã
giíi h¹n
 * Lưu thông mua bán thông thường
không tạo ra giá trị tăng thêm lưu thông tư bản (mua
bán các yếu tố SX theo kiểu tư bản mới làm tăng Gtrị)
Trao ®æi Chỉ thay đổi
Trong l­u th«ng ngang gi¸ hình thái Gtrị
B¸n cao
Trong l­u
h¬n gi¸ trÞ th«ng
Trao ®æi kh«ng
kh«ng Mua thÊp t¹o ra
h¬n
Giá trị tăng thêm ngang gi¸ gi¸ trÞ
gi¸ trÞ
thÆng d­
do đâu mà có? Chuyªn mua
rÎ, b¸n ®¾t

TiÒn cÊt trong kÐt Ngoµi l­u th«ng

Ngoµi l­u th«ng kh«ng t¹o ra
Hµng ®em gi¸ trÞ thÆng d­
tiªu dïng
 Hành vi của nhà TB????

T H S¶n xuÊt H’ T’

Các yếu tố
trong lưu Hµng ho¸
thông TB: T søc lao
và H(TLSX; ®éng
SLĐ)
 * Hµng ho¸ søc lao ®éng là 1 loại HH đặc biệt
- Søc lao ®éng vµ ®iÒu kiÖn biÕn søc lao ®éng thµnh hµng
ho¸
+ Søc lao ®éng lµ toµn
bé nhữngng năng lùc
thÓ chÊt vµ tinh thÇn
tån t¹i trong mét c¬ thÓ
con ng­êi ®ang sèng vµ ®­
îc ng­êi ®ã ®em ra vËn
dông trong qu¸ trình lao
®éng
 + ĐiÒu kiÖn biÕn søc lao ®éng thµnh hµng
ho¸

Ng­êi lao ®éng ®­îc tù do vÒ th©n thÓ

Ng­êi lao ®éng kh«ng cã ®ñ TLSX ®Ó s¶n xuÊt ra hµng

ho¸, muèn sèng ph¶i b¸n søc lao ®éng
 - Hai thuéc tÝnh cña HH SLĐ
+ Giá trị của HHSLĐđược thể hiện dưới hình thức tiền chính là
tiền công mà người làm thuê nhận được; Gi¸ trÞ hµng ho¸ SLĐ
®­îc quy ®Þnh bëi thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó SX
vµ t¸I SX ra søc LĐ;
-Kết cấu bao gồm: (i)Giá trị các tư liệu sinh hoạt cần thiết mà ngườ
LĐ mua được bằng tiền công để nuôi sống bản thân, tái SX SLĐ;(ii)
Giá trị các tư liệu sinh hoạt cần thiết mà người LĐ mua được bằng
tiền công để nuôi gia đình, con cái; (iii)Chi phí đào tạo nghề nghiệp;
- Giá trị của HH SLĐ bao hàm yếu tố tinh thần và lịch sử
+ GT sử dụng của HH SLĐ cũng thể hiện khi tiêu dùng nhưng
nó là một loại HH đặc biệt ở chỗ khi tiêu dùng nó tạo ra 1
lượng giá trị mới lớn hơn giá trị bản thân nó phần lớn hơn đó
chính là giá trị thặng dư
 * Sự s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­(tự đọc)

- Đặc điểm: Ng­êi c«ng nh©n lao ®éng d­íi sù

kiÓm so¸t
cña nhµ t­b¶n; S¶n phÈm lµm ra thuéc
së hữu cña nhµ t­b¶n

- Đặc trưng: Qu¸ trình s¶n xuÊt giá trị thặng dư là

sù thèng nhÊt giữa qu¸ qu¸ trình s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ
và làm tăng gi¸ trÞ (thặng d­)
-VD:
Ngày LĐ= 8h(Sáng: 4h+Chiều: 4h);Công LĐ= 15$/ngày
Wsáng= 50$bông+ 3$Máy+ 15$(giá trị mới= Gtrị SLĐ)
W chiều = 50$bông+ 3$Máy+ 15$(giá trị mới= Gtrị tăng)
Chi phí SX Giá trị sản phẩm mới
Tiền mua bông: 100$ Giá trị bông chuyển vào SP: 100$
Hao mòn máy: 6$ Giá trị máy chuyển vào SP: 6$
Giá trị SLĐ tính bằng tiền : 15$ Giá trị mới do LĐ tạo ra : 15$
Tổng: 121$ Tổng: 136

D«i ra: 15$ (gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d­), nã thuéc vÒ nhµ TB vì
tiÒn ®· chuyÓn ho¸ thµnh t­b¶n (được dùng để mua SLĐ)
 + Kluận
(i)Ngày LĐ= tg LĐ tất yếu (cần thiết) + tg LĐ thặng dư
(ii)TG LĐ tất yếu (cần thiết): tg tạo ra giá trị tương đương với
giá trị SLĐ, tương đương tiền công – trong VD= 4h LĐ buổi
sáng- 15$  tiền công là giá cả của HH SLĐ, là biểu hiện bằng
tiền của giá trị SLĐ

(iii)TG LĐ thặng dư: tg tạo ra m- trong VD: 4h LĐ buổi chiều- 15$

(iv)Gi¸ trÞ thÆng d­lµ phần gi¸ trÞ míi d«i ra ngoµi gi¸ trÞ søc
lao ®éng, là lao động không công của người lµm thuª bÞ nhµ t­
b¶n chiÕm đoạt ( Ký hiÖu : m)
(v)T­b¶n lµ gi¸ trÞ mang l¹i gi¸ trÞ thÆng d­b»ng c¸ch
bãc lét c«ng nh©n lµm thuª
* Kết cấu TB và vai trò của các bộ phận TB trong SX ra m, TB
bất biến(c) và TB khả biến (v)
- T­b¶n bÊt biÕn: c
Nhµ x­ëng
m¸y mãc
thiÕt bÞ
Nguyªn
nhiªn
vËt
Bộ phận TB tồn tại dưới hình thưc hiệnliÖu
vật là TLSX, nhê
lao ®éng cô thÓ cña c«ng nh©n mµ gi¸ trÞ cña nã chuyÓn
nguyªn vµo gi¸ trÞ s¶n phÈm míi, nghÜa lµ kh«ng cã sù
thay ®æi vÒ l­îng
- TB bất biến là đk của SX m
 + T­b¶n kh¶ biÕn: v

T­b¶n kh¶ biÕn (v) lµ bé phËn được dùng để mua SLĐ,

thông qua LĐ trừu tượng của công nhân mà tăng lên, có
sự lớn lên về lượng.
Vai trò: v là nguồn gốc duy nhất của m; TLSX dù có hiện
đại đến đâu cũng chỉ là điều kiện của SX

Nhà TB đầu tư TB, mong muốn thu về m, nhưng TB

phải vận động theo công thức T-H-T’, theo chu trình
mua- bán
 C¬ cÊu l­îng gi¸ trÞ cña hµng ho¸
c: Gi¸ trÞ cò v + m:
G = (hao phi + Gi¸ = c + (v+m)
TLSX) trÞ
CÊu t¹o gi¸ trÞ hµng míi
ho¸ G=c+v+m
TBCN
G: gi¸ trÞ hµng ho¸TBCN
c: T­b¶n bÊt biÕn
v: T­b¶n kh¶ biÕn
m: gi¸ trÞ thÆng d­
 * Tiền công
- Là giá cả của HH SLĐ, về thực chất là do chính
hao phí SLĐ của người LĐ làm thuê tạo ra
nhưng biểu hiện ra là tiền mua HH SLĐ, do
người mua SLĐ trả cho người LĐ làm thuê.
- Là phạm trù phản ánh mối quan hệ giữa người
chủ sử dụng LĐ và người LĐ, là mối quan hệ
lợi ích trong đó chủ sử dụng LĐ đã có được sự
giàu có từ chính người LĐ.
* Tuần hoàn của TB

T- H (Tlsx+slđ)...sx - H’-T’

T H SX H’ T’

T: TB tiền tệ
H: TB SX
H’: TB hàng hóa
Tuần hoàn của tư bản là sự vận động liên tiếp của tư bản qua
3 giai đoạn, trải qua 3 hình thái, thực hiện 3 chức năng tương
ứng, để quay về hình thái ban đầu với lượng giá trị lớn hơn

Ba giai * Giai ®o¹n thø nhÊt - Giai ®o¹n l­

u
®o¹n th«ng: T - H TLSX
vËn SLĐ
động * Giai ®o¹n thø hai - Giai ®o¹n s¶n xuÊt
cña t­ H SX H’
b¶n CN * Giai ®o¹n thø ba - Giai ®o¹n l­u th«ng
trong H’ T’
qu¸  Trong KD, các nhà TB phải tuân thủ quy
trình trình , có sự kết hợp nhịp nhàng thông suốt,
tuÇn phân bổ các yếu tố SX hợp lý, tổ chức SX
hoµn khoa học, mới có được hiệu quả cao nhất
 + §iÒu kiÖn tuÇn hoµn cña t­
b¶n
(i)Toµn bé t­b¶n ph¶i ®­îc ph©n thµnh ba bé
phËn, ®ång thêi tån t¹i ë c¶ ba hình th¸i
(ii)Mçi bé phËn t­b¶n ë mçi hình th¸i kh¸c nhau
®Òu ph¶i kh«ng ngõng liªn tôc chuyÓn hãa cho
nhau vµ liªn tôc tr¶i qua ba hình th¸i Êy
+ Chu chuyÓn cña t­b¶n

(i)Kh¸i niÖm Chu chuyÓn t­ b¶n

lµ tuÇn hoµn t­ b¶n
®­îc lÆp ®i lÆp l¹i
mét c¸ch cã ®Þnh
kú.
tèc ®é vËn ®éng
được thể ở tiêu Chu chuyÓn t­b¶n
chí nào?
ph¶n ¸nh tèc ®é vËn
®éng nhanh hay
chËm cña t­b¶n
(ii)Thêi gian chu chuyÓn

Thêi gian Thêi gian Thêi gian

chu s¶n xuÊt l­u th«ng
chuyÓn
(iii) Sè vßng chu chuyÓn

CH n: Sè vßng chu
n = chuyÓn
ch

CH: Thêi gian 1

năm

ch: Thêi gian 1

vßng chu chuyÓn
 (iv)Sự phân chia TBSX thành TB cố định
và TB lưu động.
+ T­b¶n cè ®Þnh Lµ 1bé phËn của
t­b¶n SX tham
gia toµn bé vµo
qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt nh­ng gi¸ trÞ
cña chóng
chuyÓn dÇn tõng
M¸y mãc, phÇn sang s¶n
thiÕt bi, phÈm d­íi d¹ng
nhµ x­ëng khÊu hao
Trong quá trình hoạt động, tư bản cố định bị hao mòn
dần. Hao mòn hữu hình và hao mòn vô hình
 HAO MÒN CỦA TƯ BẢN CỐ ĐỊNH

hao mòn hữu hình hao mòn vô hình

Hao mòn về mặt GTSD: Hao mòn về mặt giá trị do tiến bộ
- qua hoạt động SX, kỹ thuật
- do không hoạt động;
- phá hoại của tư nhiên,

hình thức thứ 2:

hình thức thứ nhất :
Máy móc cũ bị máy móc mới
Máy móc cùng cấu trúc và
có năng suât cao hơn thay
công suất nhưng giá rẻ hơn
thế
 +T­b¶n l­u ®éng
Lµ bé phËn t­b¶n SX ®­îc tiªu dïng hoµn toµn
trong 1chu kú s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ cña nã ®­îc
chuyÓn toµn bé vµo s¶n phÈm

TiÒn l­¬ng
Nguyªn liÖu Nhiªn liÖu
Làm thế nào để
tăng hiệu quả của vốn ?
3.1.2. Bản chất của gi¸ trÞ thÆng d­
* Bản chất của giá trị thặng dư: -Về mặt KT: là kết quả
của quá trình tạo ra và làm tăng thêm giá trị
- Về mặt XH: là quan hệ bóc lột giữa 2 gc TS và VS

* Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­: m,

- KN: tr63 m
m, = x 100%
v
Thêi gian lao ®éng thÆng d­
m' = x 100%
Thêi gian lao ®éng cần thiết

m, ph¶n ¸nh trình ®é bãc lét cña nhµ t­b¶n ®èi víi
c«ng nh©n lµm thuª
 * Khèi l­îng gi¸ trÞ thÆng d­: M

M = m’ x V

m
= x 100% x V
v

M v¹ch râ quy m« bãc lét c«ng nh©n cña nhµ t­b¶n

Sè c«ng nh©n lµm thuª cµng lín khèi l­îng GTTD
thu ®­îc cµng nhiÒu
3.1.3 C¸c ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­
trong nền KTTTr (Tr64-65)
* S¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­tuyÖt ®èi
v 4h m 8h
m'= 100% 150%

Thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt Thêi gian lao ®éng thÆng d­
10h
 H¹n chÕ cña ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt GTTD tuyÖt ®èi

- Thêi gian lao ®éng kh«ng thÓ kÐo dµi v­ît qu¸ ngµy tù
nhiªn
- Do giíi h¹n vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn cña ng­êi lao ®éng,
con ng­êi cÇn cã thêi gian ®Ó t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng.

T¨ng c­êng ®é lao ®éng, VÊp ph¶i c¸c cuéc ®Êu

kÐo ngµy dµi lao ®éng tranh cña c«ng nh©n
 * S¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­t­¬ng ®èi

V 4h 8h
m’ = 100%
Thêi gian lao ®éng thÆng d­

8h
m’ = 300%
Thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt

øng dông
m¸y mãc
thiÕt bÞ
hiÖn ®¹i
vµo s¶n
xuÊt nh»m
t¨ng NSL§
 * Gi¸ trÞ thÆng d­siªu ng¹ch

Lµ gi¸ trÞ thÆng d­

thu ®­îc do nhµ t­
b¶n ®i ®Çu trong
viÖc c¶i tiÕn kü
thuËt, øng dông c«ng
nghÖ vµo s¶n xuÊt
®Ó h¹ thÊp gi¸ trÞ c¸
biÖt
 3.2. tÝch luü t­b¶n
3.2.1. Bản chất của TÝch luü t­b¶n
* Thùc chÊt cña tÝch luü t­b¶n
VD: TB¦T: 10000 USD, m’= 100%, c/v= 4/1
G= 8000c+ 2000v+2000m= 12000 USD
m: 2000 USD= 1000m2 +1000 m1(mua c1+ v1)
m1/m2 = 100%
Gi¶ sö nhµ TB tiªu dïng c¸ nh©n m2= 1000 USD,
m1= 1000 USD ®Çu t­vµo để mở rộng s¶n xuÊt TBCN.
Sau n năm TBTL sẽ bằng và vượt số lượng TBƯT? n =?
* TÝch luü t­b¶n lµ t­
b¶n ho¸ gi¸ trÞ
thÆng d­, lµ biÕn mét
phÇn gi¸ trÞ thÆng d­
quay trë l¹i lµm chøc
năng t­b¶n, thµnh t­ •Nguån gèc cña tÝch luü t­b¶n
b¶n phô thªm ®Ó më lµ m, lµ lao ®éng kh«ng c«ng
réng s¶n xuÊt, tsx ra cña c«ng nh©n lµm thuª
tư bản với quy mô •Tỷ suất tich lũy: m1/m2
ngày càng mở rộng
3.2.2.Nh÷ng nh©n tè lµm t¨ng quy m«
tÝch luü t­b¶n
-Quy m« tÝch luü phô
thuéc vµo: khèi l­îng
gi¸ trÞ thÆng d­; vµ tû
lÖ ph©n chia khèi l­îng
gi¸ trÞ thÆng d­thµnh
quü tÝch luü vµ quü - NÕu tû lÖ ph©n chia cè ®Þnh
tiªu dïng (Tỷ suất tích thì quy m« tÝch luü phô thuéc
lũy m1/m2). vµo những nh©n tè lµm tăng
khèi l­îng gi¸ trÞ thÆng d­
+ Tăng m’

T¨ng c­êng ®é lao ®éng

C¾t xÐn tiÒn c«ng

T¨ng thêi gian lao ®éng

 + Tăng năng suÊt lao ®éng

NSLđ tăng lµm cho gi¸ trÞ hµng ho¸ gi¶m, do ®ã:
- Víi khèi l­îng gi¸ trÞ thÆng d­nhÊt ®Þnh, phÇn dµnh cho
tÝch luü cã thÓ lÊn sang phÇn dµnh cho tiªu dïng mµ
kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn tiªu dïng
- Víi mét l­îng gi¸ trÞ thÆng d­nhÊt ®Þnh dµnh cho tÝch
luü cã thÓ mua ®­îc nhiÒu TLSX vµ SLđ phô thªm h¬n
- Lao ®éng sèng sö dông ®­îc nhiÒu lao ®éng qu¸ khø h¬n
+ Sù chªnh lÖch ngµy cµng lín giữa t­b¶n sö dông
vµ t­b¶n tiªu dïngtạo ra 1 sự phục vụ không
công!
- T­b¶n sö dông lµ khèi l­îng gi¸ trÞ những t­liÖu lao
®éng (m¸y mãc) mµ toµn bé quy m« hiÖn vËt cña
chóng ®Òu ho¹t ®éng trong qu¸ trình s¶n xuÊt ra s¶n
phÈm
- T­b¶n tiªu dïng lµ phÇn gi¸ trÞ cña t­liÖu lao ®éng ®­îc
chuyÓn vµo s¶n phÈm theo tõng chu kú s¶n xuÊt d­íi
d¹ng khÊu hao
* Quy m« cña t­b¶n øng tr­íc

T­b¶n kh¶ biÕn

3.2.3. Quy luËt chung (hệ quả) cña tÝch
luü t­b¶n
Hệ quả 1: Qu¸ tr×nh tÝch lòy t­b¶n lµ qu¸ tr×nh cÊu t¹o
h÷u c¬ cña t­b¶n ngµy cµng t¨ng
Với trang bị Kth không đổi,
trình độ ng LĐ
k đổi, nhà TB có thể tăng
số máy mà 1 công nhân phụ trách được không?
Vì sao?

* CÊu t¹o kü thuËt

Lµ tû lÖ giữa sè l­îng TLSX vµ sè l­îng søc lao ®éng
sö dông những TLSX Êy vµo qu¸ trình s¶n xuÊt,
do trình độ phát triển của LLSX quy định
 Bộ phận TB nhà TB dùng
để mua TLSX ; Mua SLĐ
được gọi là?

* CÊu t¹o gi¸ trÞ cña t­b¶n

Tû lÖ giữa sè l­îng gi¸ trÞ cña TBBB(c) vµ số

lượng gi¸ trÞ TBKB (v) ®Ó tiÕn hµnh s¶n
xuÊt
Giữa cấu tạo kỹ thuật và cấu tạo
giá trị của TB có mối quan hệ k?
 * CÊu t¹o h÷u c¬ cña t­b¶n
Lµ cÊu t¹o gi¸ trÞ cña t­b¶n do cÊu t¹o kü thuËt quyÕt
®Þnh vµ ph¶n ¸nh sù biÕn ®æi cña cÊu t¹o kü thuËt ®ã
tr67 Công thức: c
v
Sự biến đổi của cấu tạo kỹ thuật
trong nền SXXH theo xu hướng
nào? Vì sao?

TÝch lòy t­b¶n tăng thì quy m« s¶n xuÊt ®­îc më réng, do ®ã
LLSX phát triển cÊu t¹o kü thuËt vµ cÊu t¹o gi¸ trÞ tăng
cÊu t¹o hữu c¬ tăng
 Hệ quả 2: Qu¸ trình tÝch luü t­b¶n lµ qu¸ trình
tÝch tô vµ tËp trung t­b¶n ngµy cµng tăng
Sù tăng thªm quy m« t­b¶n c¸
biÖt b»ng c¸ch t­b¶n hãa m
* TÝch tô t­b¶n:
Hành vi tích tụ TB?
10 tỷ $ (dùng m để mua thêm TLSX và SLĐ
nhằm mở rộng quy mô SX TBCN, mở
rộng quy mô bóc lột m )
1 tỷ $ Các TB cá biệt nhỏ khác
(2,3,4) không đủ khả năng
tự lớn lên sẽ làm gì khi
  * TËp trung t­b¶n:
Sù tăng thªm quy m« t­b¶n c¸ biÖt
b»ng c¸ch hîp nhÊt nhiÒu t­b¶n
10
c¸ biÖt s½n cã thµnh mét t­b¶n c¸ tỉ $
biÖt lín h¬n 4 tỉ $
5 1
Hành vi tập trung
TB?
tỉ $ tỷ
$

Sự hợp nhất 2, 3, 4 theo

cách thôn tính lẫn nhau
xảy ra khi nào? sáp nhập
 So s¸nh
tÝch tô
vµ tËp
trung
A B
t­b¶n

1 2 3 4
TÝch tô t­b¶n TËp trung t­b¶n
- Quy m« t­b¶n c¸ biÖt - Quy m« t­b¶n c¸ biÖt
vµ quy m« t­b¶n x· héi tăng, nh­ng quy m« t­b¶n
tăng. Lµ kÕt qu¶ trực x· héi kh«ng thay ®æi
tiếp cña tÝch lòy t­b¶n

- Ph¶n ¸nh mèi quan - Ph¶n ¸nh mèi quan hÖ

hÖ giữa nhµ t­b¶n vµ giữa c¸c nhµ t­b¶n trong
c«ng nh©n lµm thuª x· héi

Nhà TB nên lựa chọn con đường

tích tụ, tập trung TB, hay cả hai?
Mèi quan hÖ gi÷a tÝch tô vµ tËp trung t­b¶n

- TÝch tô lµm tăng quy m« vµ søc m¹nh cña t­

b¶n c¸ biÖt nªn c¹nh tranh sÏ gay g¾t h¬n. Vì
vËy,thóc ®Èy tËp trung diÔn ra m¹nh h¬n

- TËp trung t­b¶n t¹o ®iÒu kiÖn bãc lét gi¸ trÞ
thÆng d­nhiÒu h¬n. Do ®ã, thóc ®Èy tÝch tô t­
b¶n nhanh h¬n

- TÝch tô vµ tËp trung t­b¶n tăng, thóc ®Èy

tÝch lòy t­b¶n tăng
TÝch lũy TB  tËp trung SX TBCN
 Hệ quả 3: Qu¸ tr×nh tÝch lòy t­b¶n lµ qu¸
tr×nh tích lũy 2 đầu tạo ra khoảng cách
thu nhập ngày càng lớn giữa GCTS và
giai cÊp v« s¶n
-Qu¸ trình tÝch lòy t­b¶n lµ qu¸ trình tÝch lòy 2
®Çu: sù giµu cã vÒ phÝa giai cÊp t­s¶n vµ sù
nghÌo khæ, thÊt nghiÖp, bÇn cïng vÒ phÝa giai
cÊp v« s¶n
+ Bần cùng hóa tuyệt đối: m tăng tuyệt đối và
tương đối, v giảm tuyệt đối và tương đối
+ Bần cùng hóa tương đối: m tăng tuyệt đối và
3.3. Các hình thức biểu
hiện của m trong
nền KT thị trường
 3.3.1. Lợi nhuận (p)&tỷ suất lợi nhuận (p’
a. Chi phí SXTBCN
* CPSX TBCN: Là chi phí về TBbb và TB khả biến mà nhà TB bỏ ra để SX
HH, tương đương với 2 bộ phận đầu của gtrị HH (K= c + v)

So s¸nh chi phÝ s¶n xuÊt TBCN vµ chi phÝ thùc tÕ

Chi phÝ s¶n xuÊt TBCN Chi phÝ thùc tÕ

VÒ l­îng c+v c+v+m

Ph¶n ¸nh hao phÝ t­b¶n
tiÒn tÖ cña nhµ t­b¶n
®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸
VÒ chÊt Kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ hµng
ho¸
Ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ hao
phÝ lao ®éng x· héi cÇn
thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra
hµng ho¸
T¹o ra gi¸ trÞ hµng ho¸
 b. Bản chất của lîi nhuËn
W(c+v+m) - K(c+v) = m (nhà TB gọi là
Lợi nhuận, ký hiệu là p)
Lợi nhuận là m khi ®­îc coi lµ kÕt qu¶ cña t­
b¶n øng tr­íc K
Thùc chÊt p lµ hình th¸i biÕn t­íng cña m, là hình
thái biểu hiện của m trên bề mặt nền KTTTr, là
mục đích, động cơ động lực của hoạt động SXKD
trong nền KTTTr.
Chỉ ra hđ kinh doanh có lợi hay không, chưa chỉ ra
hiệu quả, hiệu suất
c. Tỷ suất lợi nhuận (P’) và những nhân tố ảnh
hưởng đến P’
m P
p' = x 100% = x 100%
c+v K

+ p, v¹ch râ møc doanh lîi cña ®Çu t­(hiÖu

qu¶ kinh doanh vµ ph­¬ng h­íng ®Çu t­)
* Những nhân tố ảnh hưởng đến P’
- m’ tỷ lệ thuận với p’, vì m’ tăng khi m tăng
tuyệt đối và tương đối; v giảm tương đối.
- Cấu tạo hữu cơ của TB(c/v), c/v tăng m’
tăng
- Tốc độ chu chuyển của TB tăng, m’ hàng năm
tăng
- Tiết kiệm c giảm chi phí SX tăng P’
 d. Lîi nhuËn bình qu©n vµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt trong giai
đoạn CNTB trước thế kỷ XX
* C¹nh tranh giữa c¸c ngµnh vµ sù hình thµnh lîi
nhuËn bình qu©n vµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt
Lµ sù c¹nh tranh giữa c¸c xÝ nghiÖp t­b¶n kinh
doanh trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau nh»m
tìm n¬i ®Çu t­cã lîi h¬n
- BiÖn ph¸p: tù do di chuyÓn t­b¶n tõ ngµnh nµy
sang ngµnh kh¸c
- KÕt qu¶: Hình thµnh tû suÊt lîi nhuËn bình
qu©n vµ gi¸ trÞ hµng ho¸ chuyÓn ho¸ thµnh gi¸
c¶ s¶n xuÊt
 Ví dụ

Ngành Chi phí m/ M P/

(%) (%)

Cơ 80c + 20v 100 20 20

khí
Dệt 70c + 30v 100 30 30

Da 60c + 40v 100 40 40

Sù tự do di chuyÓn t­b¶n tõ ngµnh nµy sang ngµnh
kh¸c lµm thay ®æi c¶ tû suÊt lîi nhuËn c¸ biÖt vèn
cã cña c¸c ngµnh. Sù tù do di chuyÓn t­ b¶n nµy
chØ t¹m thêi dõng l¹i khi tû suÊt lîi nhuËn ë tÊt c¶
c¸c ngµnh ®Òu xÊp xØ b»ng nhau. KÕt qu¶ lµ
h×nh thµnh nªn tû suÊt lîi nhuËn binh qu©n- Là
1Qluật= Q luật lợi nhuận bình quân-( QL bình
quân hóa tỷ suất lợi nhuận) là biểu hiện của
QL giá trị thặng dư trong giai đoạn CNTB tự do
 -Tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n: lµ tû lÖ % gi÷a tæng
gi¸
trÞ thÆng d­vµ tæng t­b¶n x· héi ®Çu t­vµo c¸c
ngµnh kh¸c nhau cña nÒn s¶n xuÊt

p' 
 m P’1+ P’2 + …+ P’n
x100% = -------------------------- (%)
 (c  v ) n
 *Lîi nhuËn b×nh
- Lµ sè lîi nhuËn b»ng nhau cña những t­b¶n b»ng nhau,
qu©n:
®Çu t­vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau

P = P/ x K

- Gi¸ c¶ s¶n xuÊt = K + P (giá cả SX= K+ P

bình quân)
-ĐK hình thành tỷ suất p bình quân, giá cả SX:
+TB tự do di chuyển
+SLĐ tự do di chuyển
P’ là căn cứ để các doanh nghiệp lựa chọn nơi đầu
tư và ngành nghề KD sao cho có hiệu quả nhất.
e. T­b¶n th­¬ng nghiÖp và P thương nghiệp

* Nguån gèc:

TBTN ra ®êi lµ kÕt qu¶ cña cuéc ph©n c«ng

lao ®éng lÇn 3, thùc hiÖn chøc năng l­u
th«ng hµng ho¸
- Lợi nhuận thương nghiệp
lîi nhuËn th­¬ng
nghiÖp lµ mét phÇn
gi¸ trÞ thÆng d­ ®­îc
s¸ng t¹o ra trong
lÜnh vùc s¶n xuÊt
mµ nhµ t­ b¶n c«ng
nghiÖp nh­êng cho
nhµ t­ b¶n th­¬ng
nghiÖp
TBCN nhường P cho
TBTN như thế nào
 Cơ chế “nhường” lợi nhuận

• Nhà tư bản công nghiệp bán HH cho nhà

tư bản thương nghiệp với giá thấp hơn giá
trị XH (Giá bán buôn);
• Trên thị trường nhà tư bản TN bán HH
theo đúng giá trị XH và thu lợi nhuận
thương nghiệp (Giá bán lẻ).
• Lượng Ptng= P bquân= G bán lẻ - G bbuôn
• VD tính lợi nhuận thương nghiệp
- Kcn = 600, với c/v = 5/1, m’ = 150%,
- gcả = Gtrị
- Ktn = 150
? Tỷ suất lợi nhuận bình quân?
Ptn = ? Pcn =? G bán buôn =? G bán lẻ = ?
 3.3.2. Lợi tức
* Bản chất và đặc điểm của TBCV
TBCV là một bộ phận của tư bản tiền tệ trong
tuần hoàn tư bản tách ra và vận động độc lập
( T – T’) người chủ sở hữu nhường lại quyền
SD cho ng khác để thu về 1 số lãi.

T – T’
 Đặc điểm

• Quyền sở hữu tách rời quyền sử dụng

• TBCV là một hàng hóa đặc biệt: giá cả không

do giá trị quyết định mà do giá trị sử dụng
quyết định, khi bán người sở hữu không mất
quyền SH, khi SD thì gtrị của nó tăng thêm

• Là loại tư bản được sùng bái nhất

 - Lợi tức và tỷ suất lợi tức

+ Lợi tức (Z): là một phần lợi nhuận bình quân

mà tư bản đi vay phải trả cho tư bản cho vay
để có quyền sử dụng tư bản tiền tệ của họ
(0<Z<P bình quân)
+ Tỷ suất lợi tức (Z/)
Z
Z/ = %
K
 - Các hình thức vận động của
TBCV
Công ty cổ phần và thị trường chứng khoán:
- Công ty cổ phần là xí nghiệp TBCN được hình thành trên cơ sở góp vốn của nhiều
người thông qua phát hành cổ phiếu, thu nhập của cổ phiếu thuộc về cổ đông là
người mua cổ phiếu, thu nhập đó được gọi là cổ tức.
- Cổ tức phụ thuộc vào???
- Thị trường chứng khoán là nơi diễn ra hoạt động trao đổi, mua bán các giấy tờ có
giá- TB giả (chứng khoán, cổ phiếu, trái phiếu, kỳ phiếu)
- + Quá trình phát triển
- + Phân loại
- + Vai trò
* Đặc điểm của ngành nông nghiệp trong CNTB:
- Đất đai có hạn do đó xuất hiện hiện tượng độc
quyền sở hữu ruộng đất
- Trong nông nghiệp tồn tại 3 giai cấp: địa chủ, tư
bản kinh doanh và công nhân nông nghiệp
 Mối quan hệ 3 giai cấp
trong nông nghiệp TBCN
• Địa chủ độc quyền chiếm hữu RĐ, cho nhà TB thuê
để hưởng địa tô;
• Nhà TB thuê đất để kinh doanh để hưởng lợi nhuận
bình quân;
• Công nhân nông nghiệp làm thuê cho nhà TB để
hưởng tiền công.
 Sơ đồ về quan hệ ruộng đất TBCN

chủ đất

(phát (phát canh ruộng đất) địa

canh tô
Một
Phần những nhà TB
ruộng Thuê đất
đất)
kinh doanh và bóc
lột) m

Công nhân nông

Nghiêp làm thuê

nôngdân lao động

 * Địa tô tư bản chủ nghĩa (R)
Địa tô TBCN : là số tiền mà nhà tư bản trả
cho địa chủ để được quyền sử dụng ruộng
đất trong một khoảng thời gian nhất định
Thực chất Địa tô dưới CNTB là bộ phận giá
trị thặng dư siêu ngạch (biến tướng thành
lợi nhuận siêu ngạch, ngoài lợi nhuận bình
quân) mà nhà tư bản thu được do bóc lột
công nhân nông nghiệp sau đó trả cho địa
chủ để được sử dụng đất trong kinh doanh
nông nghiệp.
Cơ sở của Địa tô TBCN : Độc quyền sở hữu RĐ
 * Giá cả ruộng đất
• Bản chất: giá cả ruộng đất là địa tô được tư
bản hoá;
• Giá cả ruộng đất là số tiền mà nếu đem gửi
vào NH sẽ thu lợi tức không nhỏ hơn địa tô;
• Giá cả RĐ tỷ lệ thuận với địa tô và tỷ lệ
nghịch với tỷ suất lợi tức:
Grđ = ĐT/ tỷ suất lợi tức NH
 Ví dụ:
• Một khoảnh đất hàng năm mang lại địa tô là
20.000 USD.
• Hãy tính giá cả của khoảnh đất đó, nếu biết: lãi
suất ngân hàng hiện hành là 5%/năm?