Kapitulli 2

Manipulimi i te dhenave
 Kapitulli 2: Manipulimi i te
dhenave
• 2.1 Arkitektura e kompjuterit
• 2.2 Gjuha Makine
• 2.3 Egzekutimi i Programit
• 2.4 Instruksionet
Arithmetike/Logjike
• 2.5 Komunikimi me Pajisjet e tjera
• 2.6 Arkitektura te tjera

0-2
 Arkitektura e Kompjuterit

• Central Processing Unit (CPU) ose procesori

– Njesia Arithmetike/Logjike (Arithmetic/Logic unit)
versus Njesise se Kontrollit (Control unit)
– Regjistrat
• Per qellime te pergjitheshme
• Per qellime speciale
• Bus
• Motherboard

0-3
 Procesoret dhe Motherboard

Intel vs.
AMD

0-4
Figure 2.1 CPU dhe kujtesa
kryesore te lidhur nepermjet nje bus

0-5
 Koncepti i programit te ruajtur

• Nje program mund te kodohet si nje varg

bitesh dhe te ruhen ne Kujtesen Kryesore. Qe
ketu, Njësia e Kontrollit mund të te extract,
dekodoje dhe ekzekutoje istruksionet.
• Nga ana tjeter, ne vend qe te “riorganizojme”
CPU, programi qe do te egzekutohet mund te
alterohet (modifikohet) vetem duke
ndryshuar permbajtjen e Kujteses kryesore.

0-6
 Terminologjia

• Machine instruction: Nje instruksion (ose

komande) kodohet si nje varg bitesh qe
njihen nga CPU
• Machine language: Teresia e te gjitha
instruksioneve te njohura nga nje
makine

0-7
 Filozofia e Gjuheve Makine

• Reduced Instruction Set Computing (RISC)

– Instruksione te pakta, te thjeshta, eficente dhe te
shpejta
• Shembull: PowerPC nga Apple/IBM/Motorola dhe
ARM
• Complex Instruction Set Computing (CISC)
– Instruksione te shumta, konveniente, dhe mjaft te
fuqishme
• Shembull: Intel

0-8
 Tipet e instruksioneve Makine

• Data Transfer: kopjon te dhenat nga nje

vendndodhje ne nje tjeter
• Arithmetic/Logic: perdor bitet egzistuese per
te “llogaritur” nje varg bitesh te rinj
• Control: drejton egzekutimine programit

0-9
 Tipet e instruksioneve Makine

• Data Transfer:
– LOAD
– STORE
– Instruksionet I/O
• Arithmetic/Logic:
– Arithmetike
– Logjike: AND, OR, XOR
– Spostime (djathtas, majtas): SHIFT, ROTATE
• Control: JUMP (kushtezuar, jo kushtezuar)
0-10
Figure 2.2 Mbledhja e dy
vlerave qe gjenden ne kujtese

Hapi 1. Merret nga kujtesa nje nga vlerat

qe do te mblidhet dhe vendoset ne nje
regjister.
Hapi 2.Merret vlera tjeter nga kujtesa dhe
vendoset ne nje tjeter regjister.
Hapi 3. Aktivizohet qarku mbledhes me
regjistrat duke perdorur Hapat 1 dhe 2 si
inpute dhe nje tjeter regjister per te mbajtur
rezultatin.

0-11
 Figure 2.3 Pjestimi i vlerave te
vendosur ne kujtese

Hapi 1. LOAD ne nje regjister njeren vlere nga

kujtesa.
Hapi 2. LOAD regjistrin tjeter me vleren tjeter nga
kujtesa.
Hapi 3. Nese vlera e dyte eshte zero, JUMP tek hapi 6.
Hapi 4. Pjestohen permbajtjet e regjistrit te pare me
ato te dyte dhe lihet rezultati ne regjistrin e trete.
Hapi 5. STORE permbajtjet e regjistrit te trete ne
kujtese.
Hapi 6. STOP

0-12
Figura 2.4 Arkitektura e makines

0-13
 Pjeset e nje Machine Instruction

• Op-code (kodi operacional): Specifikon

cili operacion duhet te egzekutohet (psh
STORE, SHIFT, JUMP,etj)
• Operand: Jep informacion me te detajuar
ne lidhje me operacionin
– Interpretimi i operandit varet nga op-code

0-14
 Figure 2.5 Perberja e nje instruksioni
makine
Instr. perbehet nga 16 bits = 4 shifra hexadecimale

0-15
Figure 2.6 Dekodimi i instruksionit
35A7

0-16
Figura 2.7 Nje version i kodimit te
instruksioneve ne figuren Figuren 2.2
Instruksionet
e koduara Perkthimi

156C Load regjistrin 5 me vargun e

biteve qe gjenden tek qeliza me
adrese 6C.

166D Load regjistrin 6 me vargun e

biteve qe gjenden tek qeliza me
adrese 6D.

5056 Mbledh permbajtjet e regjistrit 3

dhe 6 te paraqitura ne komplement
me dy dhe rezultati lihet ne
regjistrin 0.

306E Ruan permbajtjet e regjistrit 0 ne

qelizen e kujteses me adrese
6E.
C000 Ndal (halt).

0-17
 Egzekutimi i Programit
• Kontrollohet nga dy regjistra per qellime
- speciale
– Program counter:
• adreson ne instruksionin pasues
– Instruction register:
• instruksioni korrent
• Machine Cycle (perserit keto 3 hapa)
– Fetch
– Decode
– Execute

0-18
Figura 2.8 Cikli makine

0-19
Figura 2.9 Dekodimi i instruksionit B258

Po B058 cfare shkakton?

0-20
Figura 2.10 Programi nga Figura 2.7 i ruajtur
ne kujtesen kryesore gati per egzekutim

0-21
Figura 2.11 Kryerja e hapit fetch te
machine cycle

0-22
Figura 2.11 Kryerja e hapit fetch te
(vazhd)

0-23
 Operacionet Arithmetic/Logic

• Logjike: AND, OR, XOR

– Maskimi (Masking) – kopje e pjeshme e nje prej
operandeve
• Rotate and Shift: circular shift, logical
shift, arithmetic shift
• Arithmetike: mbledhje, zbritje,
shumezim, pjestim
– Veprimi i sakte varet nga si vlerat jane koduar
(komplement me dy versus presje notuese).

0-24
 Operacionet Arithmetic/Logic

10011010 AND 10011010 OR 10011010 XOR

11001001 11001001 11001001
10001000 11011011 01010011

00001110 AND Operandi i dyte quhet mask,

10101010 sepse eshte ky qe influencon ne
rezultat (kopje parciale e njerit
00001010 prej operandeve, pozicionet jo
Masking te duplikuara mbushen me 0)

0-25
Figura 2.12 Rrotullimi i biteve
te A3 nje bit djathtas

0-26
 Komunikimi me Pajisjet e tjera

• Controller: Nje aparat ndermjetes qe mban

komunikimin ndermjet kompjuterit dhe nje pajisje
– Kontroller te specializuar (per cdo tip pajisjeje)
– Kontroller per qellime te pergjitheshme (per USB,
HDMI)
• Port: Pika ne te cilen nje pajisje lidhet me
kompjuterin
• Memory-mapped I/O: CPU komunikon me pajisjet
periferike sikur ato te ishin qeliza kujtese

0-27
Figura 2.13 Kontrolloret qe i
atashohen nje bus makine

0-28
Figura 2.14 Nje paraqitje
konceptuale e memory-mapped I/O

0-29
 Komunikimi me Pajisjet e tjera
(vazhd)

• Direct memory access (DMA): Aksesimi i i

kujteses kryesore nga nje kontrollor
nepermjet bus
– Von Neumann Bottleneck: Ndodh kur CPU dhe
kontrolloret konkurojne per aksesin e bus-it

• Handshaking: Procesi i koordinimit te

transferimit te dhenave midis kompjuterit
dhe pajisjeve periferike
0-30
 Komunikimi me Pajisjet e tjera (vazhd)

• Parallel Communication: Shtigje te ndryshme

komunikimi transferojne bitet ne te njejten
kohe (simultaneously); secili “linje” te veçante
(psh. buset e brendeshme te kompjuterit)
• Several signals transferred at the same time,
• Serial Communication: Bitet
transferohen njeri pas tjetrit mbi nje shteg
te vetem komunikimi ” (psh. USB,
FireWire)
0-31
 Data Communication Rates
(Shpejtesite e komunikimit te te dhenave)

• Njesite e matjes:
– Bps: Bits per second
– Kbps: Kilo-bps (1,000 bps)
– Mbps: Mega-bps (1,000,000 bps)
– Gbps: Giga-bps (1,000,000,000 bps)
• Bandwidth: Shpejtesia maximale e
mundeshme
0-32
 Arkitektura te tjera
• Teknologji te tjera te avancuara:
– Pipelining: Mbivendosje e hapave te ciklit makine
– Parallel Processing: Perdor shume procesore ne te
njejten kohe (simultaneously)
• SISD: Single Instruction, Single Data (Nje instruksion
i vetem, nje e Dhene e vetme)
– Jo perpunim paralel
• MIMD: Multiple Instruction, Multiple Data (Shume
instruksione, shume te dhena)
– Programe te ndryshme, te dhena te ndryshme
• SIMD: Single Instruction, Multiple Data

0-33