Kapitulli 3

Sistemet Operative

Pergatitur nga Kozeta Sevrani, Tirane 2019

3-1
 Kapitulli 3: Sistemet Operative

• 3.1 Historia e Operating Systems

• 3.2 Arkitektura e Operating System
• 3.3 Koordinimi i aktiviteteve te makines
• 3.4 Mbajtja e Konkurences midis Proceseve
• 3.5 Siguria

3-2
 Funksionet e Operating Systems

• Rishikim i operacioneve te kompjuterit

• Ruajtja dhe thirrje e skedareve
• Skedulimi i programeve per egzekutim
• Koordinimi i egzekutimit te programeve

3-3
 Evolucioni i Shared Computing

• Batch processing
• Interactive processing
– Kerkon real-time processing
• Time-sharing/Multitasking
• Time-sharing/Multitasking
– I implementuar nga Multiprogramming
• Makinat multiprocessor

3-4
Figura 3.1 Batch processing

3-5
Figura 3.2 Perpunimi Interaktiv

3-6
 Tipet e Software

• Application software
– Kryen detyra specifike per perdoruesit
• System software
– Ofron infrastrukturen per ‘application software’
– Perbehet nga ‘operating system’ dhe ‘utility
software’

3-7
Figura 3.3 Klasifikimi i Software

3-8
 Komponentet e Operating System

• Shell: Komunikon me perdoruesit

– Text based
– Graphical user interface (GUI)
• Window manager
• Kernel: Kryen funksionet baze qe kerkohen
– File manager
– Device drivers
– Memory manager
– Scheduler and dispatcher

3-9
Figura 3.4 Shell vepron si nje
interface ndermjet ‘users’ dhe
‘operating system’

3-10
 File Manager

• Directory (ose Folder): Nje grupim skedaresh

dhe i direktorive te tjera (subdirectories) te
krijuara nga perdoruesit
• Directory Path: Nje sekuence direktorish
brenda direktorive

3-11
 Memory Manager

• Percakton hapsiren ne kujtesen kryesore

• Mund te krijoje iluzionin se makina ka me
shume kujtese se sa aktualisht ka (virtual
memory) duke luajtur nje “shell game” ne te
cilen blloqet e te dhenave (pages) shift-ohen
para dhe mbrapa midis kujteses kryesore dhe
kujteses masive

3-12
 Startimi i kompjuterit (Bootstrapping)

• Boot loader: Program ne ROM (shembulli i

firmware)
– Egzekutohet nga CPU kur ndizet kompjuteri (on)
– Transferon ‘operating system’ nga kujtesa masive
ne kujtesen kryesore
– Egzekuton kapercim tek ‘operating system’

3-13
Figura 3.5 Procesi i booting

3-14
 Proceset

• Process: Aktiviteti i egzekutimit te nje program

• Process State: Statusi korrent i aktiviteti
– Program counter
– Regjistrat per qellime te pergjitheshme
– Porcion i lidhur me kujtesen kryesore

3-15
 Administrimi i Proceseve

• Scheduler: Shton procese te reja ne tabelen e

proceseve dhe heq proceset e perfunduara nga
tabela e proceseve
• Dispatcher: Kontrollon alokimin e pjeses
kohore (time slices) per proceset ne tabelen e
proceseve
– Fundi i ‘time slice’ sinjalizohet nga nje nderprerje

3-16
Figura 3.6 Time-sharing ndermjet
procesit A dhe procesit B

3-17
 Mbajtja e konkurences per Burimet

• Semaphore: Nje “control flag”

• Critical Region: Nje grup instruksionesh qe
duhet te egzekutohen vetem nga nje proces ne
nje kohe
• Mutual exclusion: Kerkesa per implementimin
e duhur te nje critical region

3-18
 Bllokimi (Deadlock)

• Proceset bllokojne njeri tjetrin ne

vazhdueshmeri
• Kushtet kane nevoje per deadlock
1. Konkurenca per burime non-sharable
2. Burimet kerkohen ne baza parciale
3. Nje alokues burimesh nuk mund te thirret me force

3-19
Figure 3.7 Nje bllokim (deadlock) qe rezulton
nga konkurenca per interseksionet jo te
ndashme te hekurudhes

3-20
 Siguria

• Sulmet nga jashte

– Problemet
• Fjalekalime te pasigurta
• Sniffing software
– Kunder masa
• Auditim i software

3-21
 Siguria (vazhdim)

• Sulmet nga brenda

– Problemi: Procese te pa displinuara
– Kunder masa: Kontrolli i aktiviteteeve te proceseve
nepermet menyrave te privilegjuara dhe
instruksioneve te privilegjuara

3-22