PAGTUTURO NG MASINOP

NA PAGSULAT BATAY SA
ORTOGRAPIYANG
PAMBANSA
ALEX S. TANAWIT, Ph.D
Head Teacher VI
Mangatarem NHS
 LAYUNIN:

✔ Naipaliliwanag ang gawain ng KWF sa

pagpapayabong ng wika,
✔ Nahihinuha ang kasaysayan sa pag-
usbong ng Ortograpiyang Pambansa
✔ Nasusuri ang kakayahan na kumilala ng
salitang wasto ang pagkakasulat.

2
 PUNTO NG PAGKATUTO

✔ Napahahalagahan ang gawain ng KWF sa

paglinang ng wika
✔ Nalalaman ang mga pangyayari sa mga
pagbabago ng Ortograpiya mula noon
hanggang kasalukuyan
✔ Nasusukat ang kasanayan sa
pagkilala ng mga salitang
nasusulat ng wasto. 3
 1
Maikling Paliwanag
Hinggil sa Tungkulin ng
KWF
Estandardisasyon
● Ito ang paggamit ng
mapagtitiwalaan at pleksibleng
gabay sa pagbabaybay sa isang
wika.

8
 Armonisasyon
● Mula sa isang ortograpiyang
pambansa ay magagamit natin ang
mga tuntuning nakapaloob sa
pagbaybay sa Filipino tungo sa iba
pang mga wikang katutubo.
1
0
Intelektuwalisasyon
● Intelektuwalisado ang isang wika kapag
ginagamit ito sa iba’t ibang larang tulad ng
agham at teknolohiya, pamahalaan,
edukasyon, negosyo, industriya, batas, at iba
pa, makatutulong kung estandardisado ang
ating wika.

1
1
 2
Pagsariwa sa Kasaysayan
ng Ortograpiyang
Pambansa
Ortograpiya/ Palatitikan
ng Wikang Filipino
● Binubuo ng mga tuntunin kung
paano sumulat gamit ang wikang
Filipino

1
3
Baybayin at hindi Alibata
14
Mula sa Contribucion para el estudio antiguos
alfabetos filipinos ni Trinidad Pardo de Tavera
(1884)

15
Ang ating alpabeto
⮚ Pilipino: 1959-1973, 20 titik
⮚ Filipino: 1977, 31 titik
⮚ Filipino: 1987, 28 titik
⮚ Filipino: 2013, 28 titik

16
17
 Ang Alpabetong
Filipino

28 titik: 5 patinig, 23 katinig

Dagdag na walong letra:
C,F,J,Ñ,Q,V,X,Z

18
 3
Mga Tuntunin ng
Ortograpiyang
Pambansa
PANUTO:Piliin sa mga sumusunod ang wasto ang
pagpapantig at pagbabaybay.

A B
• a-klat o ak-lat
• ok-ra o o-kra
• lib-ro o li-bro
• eks-pert-o o eks-per-to
• mag-pla-pla-no o mag-pa-plano
20
 Pagpapantig
● PAGPAPANTIG NG
SALITA
Kapag may magkasunod na katinig sa loob ng
isang salita, ang una ay isinasama sa sinundang
patinig at ang ikalawa ay isinasama sa kasunod na
pantig
Espesyal Es‧pes‧yal
aklat ak‧lat os‧
ospital pi‧tal pan‧
pansit sit
 Pagpapantig
KATALIWASAN SA UNANG TUNTUNIN:
● Karaniwan, kung hiram mula sa Español ang
mga digrapo gaya ng BR, TR, KR, etc.
Magkasama ito sa isang pantig at hindi
pinaghihiwalay.
Sobre So‧bre
litro li‧tro o‧
okra kra li‧
libro bro 22
 Pagpapantig
\ ● Kapag may tatlong magkakasunod na katinig
sa loob ng isang salita, ang unang dalawa ay
sumasama sa sinundang patinig at ang ikatlo
ay napupunta sa kasunod na pantig

Eksperto Eks‧per‧to
Inspirasyon Ins‧pi‧ras‧yon

23
 Pagpapantig
● Kapag ang una sa tatlong magkakasunod na
katinig ay sinusundan ng alinman sa bl, br,
dr, pl, at tr, ang unang katinig ay isinasama sa
unang patinig at ang sumunod na dalawang
katinig ay napupunta sa kasunod na pantig

Timbre Tim‧bre
Templo Tem‧plo
Sentro Sen‧tro
24
 Pagpapantig
● Kapag may apat na magkakasunod na katinig
sa loob ng isang salita, isinasama ang unang
dalawang katinig sa sinusundang patinig at
isinasama ang huling dalawang katinig sa
kasunod na pantig.

Eksplosibo Eks‧plo‧si‧bo
Transplant Trans‧plant
25
 Pantig na inuulit
● Kapag nagsisimula ang salita sa kambal-
katinig o kumpol-katinig (consonant cluster),
ang katinig at patinig lamang ang inuulit

Plano Mag‧pa‧plano
Trabaho Mag‧ta‧tra‧ba‧ho
Close I‧pa‧ko‧close

26
ISPELING TAYM
1. selfi 9. armalayt
2. projektor 10. bilding
3. futbol 11. estandardisasyon
4. level 12. kontemporaneo
5. istambay 13. level-ap
6. iskedyul 14. alas-dos y medya
7. anderpas 15. asyenda
8. gradweyt
 4
Pagbaybay na
Pasulat
 GAMIT NG WALONG
BAGONG TITIK

C, F, J, Ñ, Q, V, X, Z
Napakaimportante ng walong bagong dagdag na
titik sa Filipino upang maigalang ang mga
kahawig na tunog sa mga katutubong wika.

30
GAMIT NG WALONG BAGONG TITIK
Ang dating 20 titik ng abakada ay nadagdagan ng
walo pang Titik:

C, F, J, Ñ, Q, V, X, Z
Apat ay mula sa mga wika ng ibang bansa
C, Ñ, Q, X

Apat ay mula sa mga wika sa Pilipinas

F, J, V, Z
31
 GAMIT NG WALONG BAGONG TITIK
Para sa mga kahawig na tunog sa pagsulat ng mga salita
mula sa katutubong wika ng Pilipinas

• Feyu (Kalinga) — pipa na yari sa bukawa o sa tambo

• Jambangan (Bahasa Sug) — halaman
• Zigattu (Ibanag) — silangan
• Falendag (Tëduray) — plawtang pambibig
• Vakúl (Ivatan) pantakip sa ulo na yari sa damo na ginagamit
bílang pananggalang sa ulan at init ng araw
32
 Gamit ng walong
bagong titik
• Kuvát (Ibaloy) digma
• Vuyú (Ibanag) bulalakaw
• Zigattú (Ibanag) silangan
• Zinága (Ibanag) dinuguan
• Zinanága (Ibanag) pamana
• Majáw (Butwan) maganda
33
 Bagong Hiram na
Salita
Para sa mga bagong hiram na salita na
babaybayin sa Filipino
❖ Selfi
❖ Selfon
❖ Projektor
❖ Futbol
34
 Bagong Hiram na
Salita
Para sa mga bagong hiram na salita na
hindi binabago ang baybay
❖ Visa
❖ Zigzag
❖ Level
❖ Fern
❖ Jam
35
 Bagong Hiram na
Salita
Para sa mga pangngalang
pantangi
❖ John
❖ Mcdonald
❖ Nueva Vizcaya
❖ Mexico 36
 Bagong Hiram na
Salita
Para sa mga mahirap dagliang
ireispel
❖ Bouquet
❖ Jaywalking
❖ Quiz
❖ Pizza
37
Ano ang mas gagamitin ninyo?
HINGGIL SA REISPELING

CHART TSART
TAXI TAKSI
STAND BY ISTÁMBAY
SCHEDULE ISKÉDYUL
POLICE PULÍS
BOXING BÓKSING
RECESS RISÉS
GROCERY GRÓSERÍ
 PAGREREISPEL
HUWAG MAGREISPEL KAPAG:

✔ Kakatwa o kakatawa ang anyo

✔ Higit na mahirap basahin kaysa orihinal
✔ Nasisira ang kabuluhang kultural
✔ Higit nang popular ang anyo sa orihinal

30
 Halimbawa
CARBON DIOXIDE VS KARBON DAY-OKSAYD
BAGUETTE VS BAGET
FENG SHUI VS FUNG SOY
HABEAS CORPUS VS HABYAS KORPUS
BOUQUET VS BUKEY
PIZZA VS PITSA
WIFI VS WAYFAY
ESPAÑOL MUNA, BAGO INGLES
ESTANDARDISASYON (estandardizacion)
kaysa ISTANDARDISEYSIYON
BAGAHE (bagaje)
kaysa BAGEYDS
BIRTUD (virtud)
kaysa VIRTYU
ISLA (isla)
kaysa AYLAND
30
 INGAT SA ‘SIYOKOY’
ASPETO o ASPEKTO o ASPEK

IMAHE o IMAHEN o IMEYDS

ENDORSO o ENDOSO o ENDORS

KONTEMPORARYO o KONTEMPORANEO o
KONTEMPORARI
30
GAMIT NG ESPAÑOL NA Y
Alas-dos y medya
Ala-una y kuwatro
Singkuwenta y tres
Trenta y siyete
Beynte dos
Alas-siyete kuwatro
Alas-dose medya
30
ISPELING TAYM
1. indibidwal 9. iskandal
2. kompanya 10. aksiyon
3. sinigwelas 11. brawn-awt
4. biskuwit 12. tsap-istik
5. estratehiya 13. de-lata
6. Miyerkoles 14. letson
7. leon 15. tsanel
8. teatro
 5
Kaso ng Kambal-Patinig
PANGKALAHATANG TUNTUNIN
▪ Sa pangkalahatan, nawawala ang unang patinig
sa mga kambal-patinig na I + (A,E,O) at U +
(A,E,I) kapag siningitan ng Y at W sa pagsulat

acacia akasya
indibidual indibidwal
teniente tenyente
aguador agwador
47
 UNANG KATALIWASAN
Huwag alisin ang unang patinig kapag ang kambal-
patinig ay sumusunod sa katinig sa unang pantig ng
salita.
Tia 🡪 Tiya
Piano 🡪 Piyano
Pieza 🡪 Piyesa
Fuerza 🡪 Puwersa
Viuda 🡪 Biyuda
Cuento 🡪 Kuwento
48
 IKALAWANG KATALIWASAN
Huwag alisin ang unang patinig kapag ang kambal-
patinig ay sumusunod sa dalawa o mahigit pang
kumpol-katinig (consonant cluster) sa loob ng salita.

ostiya (hostia) impiyerno (infierno)

leksiyon (leccion) eleksiyon (eleccion);
biskuwit (biscuit) engkuwentro (encuentro)

Lumuluwag ang pagbigkas at dumadali

ang pagpapantig.
49
 IKATLONG KATALIWASAN

Huwag alisin ang unang patinig kapag ang

kambal- patinig ay sumusunod sa tunog na H.

Mahiya (magia)
Estratehiya (estrategia),
kolehiyo (colegio)
Rehiyon (region)

50
Kapag ang kambal-patinig ay nása dulo ng salita at
may diin ang bigkas sa unang patinig ang orihinal.

ECONOMÍA (E-CO-NO-MI-A) 🡪 EKONOMIYA

GEOGRAFÍA(GEO-GRA-FI-A) 🡪 HEOGRAPIYA
FILOSOFÍA (FI-LO-SO-FI-A) 🡪 PILOSOPIYA

51
 MALAKAS NA PATINIG

Hindi nagdudulot ng kalituhan ang mga kambal-

patinig na may malakas na unang patinig (A,E, O)

idea hindi ideya

leon hindi leyon
teorya hindi teyorya
ideolohiya hindi ideyolohiya

52
 6
Palitang E/I at O/U
 Palitang E/I at O/U

● SENYAS SA ESPAÑOL O SA INGLES

Sa kaso ng E/I, magiging senyas ang E sa mga

salitang
Español na nagsisimula sa ES upang ibukod sa mga
salitang
Ingles na halos katunog ngunit nagsisimula sa S.

54
eskándaló (escandalo) vs iskándal (scandal)
estasyón (estacion) vs istéysiyón (station)
espesyál (especial) vs ispésyal (special)
eskuwéla (escuela) vs iskúl (school)
estandárte vs istándard (standard)
(estandarte)
estílo (estilo) vs istáyl (style)
eskolár (escolar) vs iskólar (scholar)

55
Palitang E/I at O/U

Hindi kailangang baguhin ang E at O kapag

sinundan ng pang-ugnay na (-ng).

“Babáeng masipag” at hindi “babaing masipag”

“Biròng masakit” at hindi “birung masakit”

56
Palitang E/I at O/U
● Hindi kailangang baguhin ang E at O kapag inuulit
ang salitang-ugat.
babáeng-babáe at hindi “babaing-babae”
birò-birò at hindi “biru-biro”
anó-anó at hindi “anu-ano”
alón-alón at hindi “alun-alon”
taón-taón at hindi “taun-taon”
píso-píso at hindi “pisu-piso”
pitó-pitó at hindi “pitu-pito”
pátong-pátong at hindi “patung-patong” 57
 Palitang E/I at O/U
Kapag Nagbago ang Katinig

(ESP. CONFERENCIA) KUMPERENSIYA

Nagpapalit ang N sa M kapag nag-uumpisa ang kasunod na

pantig sa B/V at P/F.

58
 Palitang E/I at O/U
Kapag Nagbago ang Katinig

(convencion) kumbensiyon
(confesar) kumpisal
(convento) kumbento
(confisca) kumpiska

59
 Palitang E/I at O/U
Epekto ng Hulapi

Balae- balaihin hindi balaehin

babae-kababaihan hindi kababaehan
abo-abuhin hindi abohin
Takbo-takbuhan hindi takbohan

60
 Palitang E/I at O/U
Epekto ng Hulapi
KATALIWASAN:
Mga salitang hiram mula sa español na
Nagtatapos sa ‘E’

Sine-sinehan hindi sinihan

onse-onsehan hindi onsihan
base-basehan hindi basihan
bote-botehan hindi botihan
61
 Palitang E/I at O/U
Epekto ng Hulapi
HUWAG BAGUHIN ANG DOBLENG “O”

NOOD PANOORIN
POOT KAPOOTAN
DOON PAROONAN
BUO KABUOAN
SUOT KASUOTAN
SALIMUOT KASALIMUOTAN

62
 Palitang E/I at O/U
KAPAG NAGBAGO ANG
KAHULUGAN
SÁLO-SÁLO—MAGKAKASÁMA AT MAGKAKASABAY NA KUMAIN
SALUSÁLO—ISANG PIGING O HANDAAN PARA SA MARAMING
TAO

BATÓ-BATÓ—PAGLALARAWAN SA DAAN NA MARAMING BATO

BATUBATÓ—IBON, ISANG URI NG ILAHAS NA KALAPATI

HALO-HALO—PINAGSAMA-SAMA
HALUHALO—PAGKAING MAY YELO AT IBA PANG
63
SANGKAP
 7
Nang at Ng
 NANG at NG
Mga Gamit ng “Nang”

● Ginagamit ang “nang”na kasingkahulugan ng

“noong”.
“Umaga nang barilin si Rizal.
“Nang umagang iyon ay lumubha ang sakit ni Pedro.”

● Ginagamit ang “nang” na kasingkahulugan ng “upang” o

“para”.
“Dinala si Pedro sa ospital nang magamot.”
“Matulog ka na nang maaga kang 65
 NANG at NG
Mga Gamit ng “Nang”

● Ginagamit ang nang bílang pang-angkop ng inuulit na salita

“Barilin man nang barilin si Rizal ay hindi siyá mamamatay

sa puso ng mga kababayan.”

“Siya ay umawit nang umawit.”

66
NANG at NG
Mga Gamit ng “Nang”

● Ginagamit ang nang para sa pagsasabi ng paraan

“Tumakbo siya nang mabilis.”

“Namuno siya nang magulo.”

67
NANG at NG
Mga Gamit ng “Ng”

▪ Bilang pangatnig: Pananda ng pangalawang tuwirang

nilalayon ng pandiwang palipat.

“Magpatuloy ng mananakop.”

▪ Titik na ipinapalit sa pangatnig na “na” at pahulaping

iniaangkop sa unang salita ng dalawang ipinagkatnig.

“Talang maliwanag.” sa halip na

“Tala na maliwanag.”
68
NANG at NG
Mga Gamit “Ng”

▪ Bilang pang-ukol: Pagpapahayag sa kaukulang paari.

“Dingding ng bahay.”

▪ Bilang pang-ukol: Pananda sa kaganapan ng layon ng

pandiwa.

“Sumungkit ng mangga.”

“Magtanggol ng isla
69
NANG at NG
Mga Gamit “Ng”

▪ Bilang pang-ukol: Pananda ng tagaganap ng

pandiwang palipat kung hindi ito pangalan ng tao.

“Inaawit ng aming kaibigan.”

70
 8
Paggamit ng
Bantas
Kuwít
(,)
Kuwít (,)
▪ Ginagamit ang kuwit upang matukoy ang
pinakamaikling pagputol ng idea o pinakamaliit na
paghinto sa daloy ng pangungusap.

Bago ang lahat, naisip niya, nais niyang

maghanapbuhay, hindi tumambay lang.

73
 Kuwít(,)
● Ginagamit din ang kuwit sa serye ng tatlo o mahigit na
mga idea sa isang pangungusap na pinagsasama ng
isang pang-ugnay.

Tatlo sa paborito kong nobelistang kontemporaneo sina Tony

Perez, Gina Apostol, at Allan Derain.

74
Kuwít(,)
▪ Ginagamit upang paghiwalayin ang magkahawig o
magkasalungat na idea, malimit upang kumatawan sa
inalis na “ay” o “at”

“Kapag may tiyaga, may nilaga.”

“Kapag may isinuksok, may madudukot.”
“Nais kong linawing kayo ang mag-iisip ng
konsepto, hindi kami.”

75
Kuwít(,)
▪ Nagbasa siya ng tatlong aklat, dalawang nobela at isang
aklat ng tula.

▪ Nagbasa siya ng tatlong aklat, dalawang nobela, at

isang aklat ng tula.

▪ Inaruga niya ang dalawang hayop, ang kaniyang kapatid at

ang kaniyang pinsan.

▪ Inaruga niya ang dalawang hayop, ang kaniyang

kapatid, at ang kanyang pinsan
76
Kudlit (’)
 Kudlit ( ’ )
Ginagamit ang kudlit tuwing may tinatanggal na titik
sa isang salita.

Binili ko ang libro bago ’ko umuwi.

Pangako sa ’Yo
Mayro’n akong k’wento.
“’Tapon n’yo na nga ang basura.”
68
G i t l i ng
(-)
Gitling (-)
▪ Ginagamit ang gitling sa sumusunod: inuulit na
salita, isahang pantig na tunog, paghihiwalay ng
katinig at patinig, pinabigat na pantig, bagong
tambalan, pasulat na oras, kasunod ng “de” o “di,”
at sa apelyido.

70
Gitling (-)
▪ Inuulit na salita

pali-palito suntok-suntukin samot-sari

sari-sari samot-samot

▪ Isahang pantig tunog

tsk-tsk-tsk tik-tak-tik-tak ding-dong

ha-ha-ha he-he-he aw-aw-aw
70
Gitling (-)
▪ Paghihiwalay ng katinig at patinig

pag-asa may-ari pang-ulo

mag-isa tsap-istik brawn-awt

▪ Bagong Tambalan

lipat-bahay bigyang-buhay bagong-salta

pusong-martir amoy-pawis
70
Gitling (-)
▪ Pasulat na oras

ala-una ng hapon alas-tres ng hapon

alas-12 ng tanghali

▪ Kasunod ng “de” mula sa Español na

ngangahulugang “sa pamamagitan ng” o
“ginawa sa paraan”

de-lata de-motor
de-kahon de-bote 70
Gitling (-)
Ginagamit ang gitling sa sumusunod: inuulit na salita,
isahang pantig na tunog, paghihiwalay ng katinig at
patinig, pinabigat na pantig, bagong tambalan, pasulat
na oras, kasunod ng “de” o “di,” at sa apelyido.

taga-Marikina, mag-makeup, magmeyk-ap

ika-8 ng umaga, ala-una ng hápon
de-lata, de-motor, di-magiba
Miriam Defensor-Santiago
71
Gatlang en
(–)
Gatlang en (–)
Kinakatawan ang salitang “hanggang

1972–1981
mp. 909–1002
28 Setyembre 1991–
biyaheng Gasak–Recto

73
Gatlang em
(—)
Gatlang em (—)
Nagsasaad ng pansamantalang pagtigil sa
pagbása o sa daloy ng idea, sa pagdidiin sa
paliwanag, pagputol ng idea (lalo na sa mga
diyalogo),at sa sanggunian (gatlang 3 em)

Hindi ko alam kung magagawa—ngunit ako’y

umaasa—na mapagbigyan ang ating hiling.

Joey: Patawad sa aming inasal da—

75
Maraming
salamat po!
Tuldok-kuwit (;)
Tuldok-kuwit ( ; )
▪ Ginagamit ang tuldok-kuwit upang paghiwalayin ang
dalawang sugnay na kapag-iisa; mas malakas sa
paghihiwalay ang ginagawa nito kaysa kuwit, ngunit
mas mahina kaysa tuldok.

“Mahilig akong magbasa ng aklat sa ekonomiks; si

Dr. Tereo Tullao ang isa sa mga paborito kong
ekonomistang Filipino.”

91
Tuldok-kuwit (;)
Ginagamit din ang tuldok-kuwit sa mga paglilista
na
gumagamit ng kuwit ang nilalaman ng iniisa-isa.

Ilan sa mga paborito kong nobela ang Ang

Sandali ng mga Mata ni Alvin Yapan;
Confessions of a Volcano ni Eric Gamalinda; at
Bata, Bata...Pa’no ka Ginawa? ni Lualhati
Bautista.
92
Tuldok-kuwit ( ; )

Bumisita ako noong 2018 sa Lungsod Tabuk,

Kalinga; Lungsod Malaybalay, Bukidnon; at
Guiuan, Eastern Samar.

93
Tutuldok (:)
Tutuldok ( : )
▪ Ginagamit ang tutuldok bílang pagpapakilala
sa isang listahan o ang pag-iisa-isa.

Ilan sa mga paborito kong nobela: Ang

Sandali ng mga Mata ni Alvin Yapan; Confessions
of a Volcano ni Eric Gamalinda; at Bata,
Bata...Pa’no ka Ginawa? ni Lualhati Bautista.

80
Tutuldok ( : )
▪ Ginagamit ang tutuldok bilang pagpapakilala
ng isang sipi.

Sinabi ni Almario sa introduksyon ng Si Balagtas

at ang Panitikan para sa Kalayaan: “Magmula sa
panahon ng paglilimbag sa Doctrina Christiana
(1593) hanggang sa dulo ng ika-18 siglo, ang
karaniwang pagsipat sa panitikang Pambansa ng
Filipinas ay tila paglalakbay sa isang mahaba at
ulilang sabana
80
 7
Pagbabalik sa Tuldik
 Bakit mahalaga ang tuldik
ISANG SALITA, IBA’T IBA ANG KAHULUGAN:
LÁYA 1: [BIK, HIL, SEB, WAR] URI NG LAMBAT NA GAMIT
SA PANGINGISDA 2: [TWL, ISI, GAD] LUYA
LAYÁ [ILK, ITW, IBA]: LUYA
LAYÂ 1: [TAG] WALANG DISIPLINA 2: [BIK] BUNGA NG
NIYOG 3:[KIN, SEB, WAR] TUYÔNG DAHON O
SANGA 4: [IBA] INAHING BABOY
LÂ-YA [BIK]: LUYA
LAYÀ [TAG]: LIBERTAD
 Bigkas at Tuldik

Paraan ng Pagbikas sa Tuldik na Dapat Gamitin

Filipino
malúmay pahilís ( ́ )
malumì paiwà ( ̀)
mabilís pahilís ( ́ )
maragsâ pakupyâ ( ̂)
99
 Malúmay

Nagtatapos sa Patinig
● dalága
● babáe
● saríli
● Táo
● sampalatáya

10
0
 Malúmay
Nagtatapos sa Katinig
● nánay
● silángan
● kilábot
● tahímik
● kapisánan

10
1
 Malumì
● batà (child)
● talumpatì
● dambuhalà
● dalamhatì
● kulasisì
● labì

10
2
 Mabilís

Nagtatapos sa Patinig

takbó
isá
malakí
batubató

10
3
 Mabilis
Nagtatapos sa Katinig

bulaklák
Katawán
alagád
alitaptáp

10
4
 Maragsa

aligagâ
tulâ tugmâ
tuyâ

10
5