UÇAK SİSTEMLERİ

YAKIT SİSTEMLERİ (ATA 28)

FUEL SYSTEMS
BURAK KAAN DOĞAN
YAKIT SİSTEMLERİ (ATA 28)
• Modern uçak yakıtları otomobillerde kullanılan yakıtlara benzer yani hydrocarbon
bazlıdır. (Sadece karbon ve hidrojen atomları ihtiva eden organik bileşikler).
• Fakat Piston motorlu uçaklarda yüksek oktanlı yakıt kullanılır. Bu yakıta havacılık
dilinde AVGAS (Aviation gasolin) denmektedir.
• Otomobil yakıtları, havacılıkta gerekli olan toleranslara uygun değildir. Özellikle yakıtın
buharlaşması sonucunda geriye kalan yapışkan maddeler (reçineler) sıcak metal
yüzeylere yapışarak zararlı olmaktadır.
• Jet motorlu uçaklarda ise daha düşük donma noktası özelliğine sahip olan AVTAG
(Aviation türbine gasolin Jet B ve JP5) ve AVTUR (Aviation türbine fuels – Jet A, Jet A1)
ismi verilen yakıtlar kullanılır.
Piston motorlu uçaklarda kullanılan yakıtlar
YAKIT SİSTEMLERİ (ATA 28)
• Gaz türbinli motorlarda neden benzin kullanılmaz?
• Gaz türbinli motorlar sürekli bir çevrimle çalışırlar. Bu nedenle ısıl enerjisi yüksek yakıt
gerekir. Jet yakıtının enerjisi daha yüksektir.
• Yüksek irtifalarda uçan uçaklarda buharlaşma özelliği düşük yakıtlar tercih edilir. Bunun
nedeni irtifa arttıkça basıncın düşmesidir. Basınç düştüğünde buharlaşma özelliği yüksek
olan yakıtlar buhar kilitlenmesine (motorun boğulması) neden olurlar. Bu yüzden jet
motorlu uçaklarda buharlaşma (uçuculuk) özelliği yüksek olan benzinler kullanılmazlar.
• Benzinin yanması sunucu oluşan karbon kalıntıları türbin pallerine zarar verir.
• Askeri jetlerde benzinin sebep olduğu egzoz gazları uçağın yerinin kolaylıkla
belirlenmesine neden olur.
• Jet yakıtı düşük sıcaklıklara daha dayanıklıdır.
 YAKIT SİSTEMLERİ (ATA 28)
• Türbin Motor Yakıt Tipleri: Jet
uçaklarında kullanılan Türbin motor
yakıtları (dizel yakıt türünden)
kerozen tiptir. Her yakıt türü farklı
karakteristik özelliklere sahiptir.

– JET A1  (AVTUR - Aviation türbine

– JET A  fuels )
– JET B  (AVTUR )
– JP 5/NATO F-44 (AVTAG - Aviation türbine
gasolin)
(AVTAG )
 Türbin Motor Yakıt Tipleri

– Amerika’da bu yakıt JP 1A olarak adlandırılır.

• JET A1
– Çoğunlukla Avrupa’da kullanılır
– Yüksek parlama noktasına sahiptir (+38 0C) ve bu özellik yakıtın
güvenli taşınmasına imkan tanır.
– Düşük donma noktasına sahiptir (- 47 0C)
– Renksiz yada açık sarı renktedir.
 Türbin Motor Yakıt Tipleri

• JET A
– Çoğunlukla Amerika’da kullanılır
– JET A1 ile benzer özelliklere sahiptir
– Parlama noktası +38 0C
– Donma noktası - 40 0C dir
– Renksiz yada açık sarı renktedir.
– Amerika’da bu yakıt JP 1 olarak adlandırılır.
 Türbin Motor Yakıt Tipleri

• JET B
– Çoğunlukla askeri jet motorlu uçaklarda kullanılır
– Sivil uçaklarda da kullanılabilmektedir
– Düşük Parlama noktasına sahiptir (-20 0C) bu iyi bir
ateşlemeye imkan sağlar fakat taşınmasında aşırı dikkat gerektirir
– Düşük Donma noktasına sahiptir (- 60 0C)
– Renksiz yada açık sarı renktedir.
– Amerika’da bu yakıt JP 4 olarak adlandırılır.
 Türbin Motor Yakıt Tipleri

• JET A ve JET A1 sivil uçaklarda kullanılırken JET B ve JP 5’in askeri

uçaklarda kullanımı tercih edilir.
• Uçak yakıtlarının farklı karakteristik özellikleri nedeniyle uçaklarda
kullanılan yakıtın tipi kayıt edilmelidir.
 Türbin Motor Yakıt Karakteristikleri

Türbin motorlu yakıtlardan beklenilen özellikler şunlardır:

• Düşük donma noktasına sahip olması.

• Parlama noktasının iyi bir ateşlemeyi sağlayacak kadar düşük,
güvenli taşımaya olanak sağlayacak kadar yüksek olması.
• Yüksek irtifalarda buharlaşma eğiliminin az olması.
• Dünya’nın her yerinde bulunabilmesi ve yakıt sistemlerindeki
hareketli parçaları için uygun yağlama özelliğine sahip olması.
• Su bulundurma özelliğinin az olması.
 Türbin Motor Yakıt Karakteristikleri
Donma
Noktası
• Farklı yakıtların farklı
donma noktaları vardır.
• Yakıtı oluşturan
elementlerin
kristalleşmeye başladığı ve
yakıt akışının yavaşladığı
sıcaklığa denir.
• Türbin motorlu uçaklarda
kullanılan yakıtlarda donma
noktası -40 0C altında
olmalıdır.
Parlama (flash)
Noktası
• Yakıt/hava karışımının
alev alması için yakıtın
yeterli buhar
oluşturabildiği
en düşük sıcaklık
değeridir.
• Sivil uçaklarda yangın
oluşumunu önlemek için
bu nokta mümkün oldukça
yüksek olmalıdır.
Türbin Motor Yakıt Karakteristikleri
Parlama (flash)
Noktası
• Parlama noktasına
ulaşıldığında bir
ateşleme kaynağı varsa
yakıt/hava karışımı alev
alır

• Ateşleme kaynağını
kaldırdığımızda
yakıt/hava karışımı
söner
Türbin Motor Yakıt Karakteristikleri
Diğer önemli bir özellik yakıtın volatilitesi yani
uçuculuğudur.
• Uçuculuk, yakıtın buharlaşma yeteneğidir.
• Yüksek uçuculuk özelliği motor startında aranılır.
• Düşük uçuculuk ise buhar kilitlenmesinin önlenmesi
ve buharlaşarak yakıtın ziyan olmaması için aranılır.

Jet yakıtların buharlaşması ortam

basıncı ile değişir. Uçak irtifası
arttıkça ortam basıncı düşer,
daha fazla yakıt buharlaşır.
Türbin Motor Yakıt Karakteristikleri

Yakıt Yoğunluğu

• Kütle ile hacim arasındaki orana yoğunluk

denir
 Yakıtta Bulunan Su
•Jet motor yakıtları oldukça ağır oldukları için
içerisinde
• Kir
• Mikroorganizmalar ve
• Su bulunabilmektedir

•Kir filtreler yardımıyla önlenip temizlenebilirken

daima yakıtta su bulunabilmektedir
 Yakıtta Bulunan Su
Jet motor yakıtları;

Su kirliliğinin önlenmesi için

içinde su bulundurma
eğiliminin az olması
gerekmektedir.

Jet motor yakıtları içerisinde

su iki şekilde bulunur:

•Çözünmüş halde ki bu
durumda gözle görülmez,

•Küçük damlalar halinde asılı

vaziyette ya da su
kabarcıkları şeklinde.

Su yakıttan ağır olacağı

için tankın en alt
 Yakıtta Bulunan Su

• Su yakıt sisteminde ciddi problemlere neden olur

• Yakıt tanklarındaki su düzenli olarak alınmalıdır

• Yakıt sıcaklığı 0 0C altına düştüğünde su kristalleşmeye

başlayarak
 Yakıtta Bulunan Su

Fazla miktardaki su motorda şunlara neden olabilmektedir:

• güç dalgalanmalarına
• yanmanın durmasına
• yakıt miktar göstergelerinde daima yanlış bilgilere neden
olur
 Yakıtta Bulunan Su

• Yakıt tankındaki su, tankın içinde

mikroorganizmaların çoğalmasını destekler
• Bu mikroorganizmalar mantar tipindedir ve yakıt ile su
arasında yaşarlar
• Mikroorganizmalar zamanla yakıt tankı tabanına ve
duvarlarına yayılarak tank contalarına ve tank yapısına zarar
verirler, korozyon oluşumuna neden olurlar.
 Yakıtta Bulunan Su
Yakıt tankındaki suyun zararlarını
önlemek için bakımı yapan kişilerin
yakıt içindeki su konsantrasyonunu
takip etmeleri ve periyodik olarak
tanktan suyu almaları gerekir
 Yakıtta Bulunan Su
• Yakıtta asılı duran su gözle zor
da olsa küçük damlacıklar
şeklinde görülür ve yakıta süte
benzer görünüm kazandırır

• Fakat yakıtta çözünmüş haldeki

suyun gözle görülmesi
mümkün değildir

• Bu haldeki suyu tespit etmek

için en çok kartuşlu şırınga
testi uygulanır

• Bu testte yakıt, kimyasal

özellikli filtreye şırınga
vasıtasıyla çekilir

• Eğer filtrenin rengi değişir

ise yakıtta su olduğu
anlaşılır
 Yakıtta Bulunan Su

• Shell water detector ile yakıt kontrol edilirken

kapsülün rengi yeşile dönüşürse yakıtta su vardır
• Kapsüller tek kullanımlıktır.
 Yakıtta Bulunan Su

Özel toz bulunan Hidrokit ile test

• 2 dk
• renk mor olursa numune su
demektir.
Fuel In: Yakıt girişi, Main Engine Pump: Tek bir komponenttir. Ana motor pompası
olarak geçer. HP ve LP olmak üzere iki kademeden oluşur. LP kademesinde; yakıt, ön
basınçlandırmaya tabii tutulur. Daha sonra yakıt FOHE (Fuel Oil Heat Exchanger)
modülüne gelir. Burada yakıtla yağı soğutur, yağ ile yakıtı ısıtır. Bunun sebebi yakıtı
yanma odalarına yollamadan önce belirli bir ısıya ısıtmamız gerekiyor. Bunun için
yağlama da ısınan yağ ile yakıtı bir miktar ısıtırız. Soğuk yakıt sürekli yanmayı
durdurabilir. Aynı zamanda ısınmış olan yağın da tekrar soğuması gerekir. Bunun için
de soğuk olan yakıt kullanılır. Yani yağ soğurken yakıt ısınıyor (Win to Win). Hemen
çıkışında Fuel Filter bulunur. Yakıtın içine karışabilecek materyalleri temizler. (Ön
Temizleme). Daha sonra üç tane hat gelir. (Manifold). HP Pump: Yakıt burada yüksek
bir basınçla basınçlandırılır. VSV (Variable Stator Vanes) Acuators: Yakıtın basıncına
göre kanatçıklarını (vanes) hareket ettirir. Hat açılır veya kapanır.
Fuel Metering System: Yine tek bir komponenttir ve içinde üç parça bulunur. Bu
sistem yakıt miktarını ayarlar. İlk modülü Pressure Drop and Spill Valve: Basınç
düşürücü ve fazla yakıtı tekrar pompa ağzına yollar. Basıncı düşen yakıt FMV (Fuel
Metering Valve)e gelir. Burada yakıt miktarı ayarlanır. Hp Shut Off Valve:
Sistemde sıkıntı olması durumunda sistemin kapatılacağı yerdir. Yüksek basınç
kesme valfi olarak bilinir. Flow Meter: Akış ölçer. Saatte kullanılan yakıt miktarı,
toplam kullanılan yakıt miktarı gibi bilgileri sağlar. Yanma odasına giden yakıt
miktarını gösterir. HP Filter: Yüksek basınç filtresi. Yanma odasından hemen önce
bulunur. Önceki sistemlerden herhangi bir parça (korozyon, aşınma vs.) kopması
durumunda bu parçaların yanma odasına gitmesini engeller. Burners: Yanma
odaları