AZERBAYCAN

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

Azerbaycan Cumhuriyeti'nde konteyner elleçleme

hacmi ile GSYH değişkeni arasındakı ilişkisinin
incelenmesi

Prof.Dr. Erdal ARLI

Leyla JAFAROVA
Anahtar Sözcükler:

Denizyolu taşımacılığı, demiryolu taşımacılığı, konteyner, GSYH

Çalışmanın amaçı -

Azerbaycan'da deniz ve demiryolu ile taşınan konteyner miktarı ile

makro değişkenlerden GSYH-Manat ve Dolar arasındaki ilişkinin
ortaya konunmasıdır.
Araştırmanın Hipotezi

 
H1 Azerbaycan'da denizyolu ile elleçlenen konteyner miktarı (TEU) ile
GSYH - Manat arasında anlamlı bir ilişki vardır.

H2 Azerbaycan'da demiryolu ile elleçlenen konteyner miktarı (TEU) ile

GSYH - Dolar arasında anlamlı bir ilişki vardır.

Analiz Yöntemleri 
Bu çalışmada
SPSS korelasyon ve regresyon
Analizi Yöntemi kullanılacaktır.
Giriş

Hava, kara ve demiryoluna göre daha ucuz, çevreci ve güvenilir

olması ile dünya ticareti %80-90 oranlarında denizyolu ile
yapılmaktadır.  

Küresel bazda denizyolu ile taşınan yük hacmi son yarım yüzyılda
20 kat büyümüştür. Taşıma türleri arasında kuşkusuz en hızlı
gelişim sağlayan tür konteyner taşımacılığı olmuştur.

“Taşıma türleri arasında kuşkusuz en hızlı gelişim sağlayan tür

konteyner taşımacılığı olmuştur”

2019 yılında konteyner ticareti küresel bölgelerarası ticaret dışında

%0,4 artmıştır.
 Dünyayı değiştiren kutu

“Dünyayı değiştiren kutu” tabiri ilk kez

konteynerin deniz ticaretinde kullanılmasının 50.
yılına atfen yazılan bir kitabın başlığında
kullanılmıştı.

Yükü büyük bir metal kutuya koyun,

her kutu tırların taşıyabileceği
büyüklükte olsun ve bir trene
yüklenip demiryolu ile taşınsın.

Kutunun gemiye istiflenebilmesi için büyük bir vinç inşa edin, kutunun
içindeki eşyalara hiç dokunulmadığı için kargo gemiye hızlı ve güvenli bir
şekilde taşınsın.”
26 Nisan 1956'da Malcolm MacLean bu
fikri hayata geçirdi. Eskiden Paltero
Hills olarak adlandırılan tankere "İdeal
X" adını verdi ve güvertesinde 60 adet
35’lik konteyner taşıyacak hale getirdi”.

1960'lı yıllarda ISO tarafından ölçüleri bir standarda bağlanan ve

taşımacılıkta yaygınlaşarak kullanılan konteyner, günümüzde
lojistiğin vazgeçilemez bir parçası haline gelmiş ve limanlar arasında
bir rekabet ortamının da doğmasına neden olmuştur.
 Azerbaycan Hazar Deniz Gemiçiliyi

https://clipchamp.com/watch/vWAvfqdHviI
Azerbaycan Konteyner Taşımaçılığı

Dünya okyanuslarına doğrudan

erişimi olmayan Azerbaycan'ın su
taşımacılığı için Hazar Denizi'ni
kullanması çok önemlidir. Deniz
taşımacılığı Hazar Havzası ülkeleri ile
teması sürdürmek ve petrollerini
Azerbaycan üzerinden dünya pazarına
ihraç etmek açısından önemlidir.

Rusya'nın doğu bölgelerinden ve Orta

Asya'dan Azerbaycan'a en kısa yol
Hazar Denizi'nden geçiyor.
Bakü, sadece cumhuriyetin değil, Hazar
Denizi'nin de en büyük limanıdır.
Azerbaycan'ın

transit potansiyelini
artıran Kuzey-Güney taşıma
koridoru boyunca taşınan yüklerin
çoğu, kuru yüktür. Rusya ile İran
ve İran ile Karadeniz bölgesi
arasında ticaretin yüzde 80'inden
fazlasını kuru yük ve yaklaşık
yüzde 20'sini konteyner
taşımaşılığı oluşturmaktadır.
 • LİMANLARIMIZ

BAKU INTERNATIONAL TRADE SEA PORT Sangachal Sea Port

Zykh Sea Port BAKU HOVSAN INTERNATIONAL TRADE SEA

PORT
BAKÜ ULUSLARARASI
TİCARET DENİZ LİMANI
Multimodal taşımacılık
Demiryolu taşımacılığı

Toplam faaliyetinin %80'ini başta Kazakistan ve Türkmenistan'dan gelen transit yükleri oluşturan Bakü
Limanı'ndaki feribot terminali, Avrasya taşımacılık ağındaki ana erişim platformudur.
Bakü Limanı'nın dört büyük uluslararası demiryoluna erişimi vardır:
•Bakü'den Rusya'nın güneyine geçerek kuzeybatı demiryolu;
•batısında, Gürcistan'dan Karadeniz'e ve Türkiye kıyılarına uzanan bir demiryolu (Bakü-Tiflis-Kars
demiryolu);
•Güneybatı İran'a ve ardından Türkiye'ye giden bir demiryolu;
•Azerbaycan ile İran sınırında güneyden Astara'ya giden demiryolu.
•( http://portofbaku.com/OurServices/MultimodalTransportation 17 mart 2022)

•Karayolu taşımacılığı

Ana Kuzey-Güney ve Doğu-Batı ulaşım koridorlarının stratejik kavşağında bulunan Bakü Limanı,
ülkenin ana yol ağlarına erişim sağlıyor.
•TRACECA koridorunun Azerbaycan kesiminin bir parçası olan Bakü-Alat-Gence-Kazak-Gürcistan
Sınırı (M2 karayolu)
•Kuzey-Güney Koridoru'nun Azerbaycan kesimlerini oluşturan Bakü-Guba-Rusya Sınırı (M1 karayolu)
•Bakü-Astara-İran sınırı (M3 karayolu) dahil olmak üzere Azerbaycan'daki tüm ana yollar Alat'ta
kesişir.( http://portofbaku.com/OurServices/MultimodalTransportation 17 mart 2022)
Tablo 1 . AZERBAYCAN'DA 2000-2020 YILLARDA ELLEÇLENEN
KONTEYNER (TEU) VE GSYH DEĞERLERİ (Manat ve Dolar)
GSYİA GSYİA
Yıl Konteyner kişibaşına kişibaşına
TEU (manatla) (dolarla)
2000 0,00 582,6 651,10
2001 0,00 645,0 692,60
2002 292,00 724,3 745,00
2003 396,00 842,5 857,80
2004 307,00 969,5 986,60
Tablo,
2005 910,00 1323,9 1399,60 OECD ve Dünya Bankası'nın web
2006 834,00 1943,8 2175,70 sitelerinden alınan verilere
2007 1209,00 2814,8 3280,30 dayalı olarak geliştirilmiştir.
2008 3025,00 4130,6 5027,50
2009 3768,00 3735,4 4647,80
2010 13306,00 4468,4 5567,40
2011 9712,00 5359,4 6786,60
2012 4459,00 5628,4 7164,40
2013 6117,00 5947,0 7580,60
2014 10485,00 6088,3 7761,70
2015 13307,00 5524,2 5383,60
2016 17102,00 5892,8 3692,50
2017 15337,00 6952,8 4039,70
2018 22887,00 7765,0 4567,60
2019 35024,00 7950,3 4676,60
2020 40345,00 7220,0 4247,10
Tablo 2. Azerbaycanda yıllara bağlı konteyner elleçleme miktarı
 Tablo 2 incelendiğinde; 2002 yılından 2010 yılına kadar elleçlenen konteyner
hacminin artarak 13306 TEU düzeyine çıkmasına rağmen 2011- 2012 yılında gerilemiş
ve 4459 TEU olmuştur.

2013 yılından itibaren yeniden artmış ve 2016 yılına kadar 17102 TEU düzeyine
ulaşmıştır.

2017 yılında yeniden bir gerileme yaşanmış ve 15337 TEU seviyesine inmiştir.

2017 yılından 2020 yılına kadar ise 40345 TEU miktarına ulaştığı görülmektedir.

Dolayısıyla konteyner yük taşımacılığında (TEU bazında) 2002'den 2020'ye kadar

olan dönemde 292 TEUdan 40345 TEUa kadar önemli bir artışın olduğu
anlaşılmaktadır.
Konteyner elleçleme hacmi ve makro değişkenlere ait tanımlayıcı istatistikler

Çalışmamıza konu olan 2000 ile 2020 yılları arasında Azerbaycan limanlarında
TEU cinsinden elleçlenen konteyner miktarı ile ve makroekonomik değişkenlerden,
GSYH-kişi başı milli gelir (manat ve dolar) değişkenlerine ait tanımlayıcı istatistik
sonuçları şöyledir;

Tablo 1 incelendiğinde 2000-2020 yılları arasında Azerbaycan’da elleçlenen en

yüksek konteyner miktarının 40345 TEU ile 2020 yılında gerçekleştiği görülmektedir.
Bunun yanı sıra manat cinsinden kişi başına düşen milli gelirin ise en yüksek değerinin
7950 manat ile 2019 yılında, en düşük değerin ise 583 ile 2000 yılında, dolar cinsinden
ise kişi başına düşen mlli gelirin en yüksek değerinin 7761,7 dolarla 2014 yılında ve
en düşük değerin 651,1 dolarla ile 2000 yılında meydana geldiği görülmektedir.
Çalışmaya konu olan değişkenlerimize ilişkin diğer tanımlayıcı istatistiki sonuçlar ise
aşağıdaki tablodadır.
 Tablo 3. Tanımlayıcı istatistik sonuçlar.
3. Bulgular
  N Mean Std. Deviation

Deniz yolu Konteyner taşımacılığı 21 9467,71 11545,304

TEU

GSYİA 21 4119,48 2579,189

kişibaşına
(manatla)

GSYİA 21 3901,514 2383,7027

kişibaşına
(dolarla)

Valid N (listwise) 21    

Tablo 3 incelendiğinde, 2000-2020 yılları arasında Azerbaycan’da elleçlenen TEU

cinsinden ortalama konteyner sayısının 9467,71, manat cinsinden kişi başına düşen milli
gelirin ortalama 4119,48 manat, dolar cinsinden ise ortalama 3901,5 dolar olduğu
görülmektedir.
Konteyner Miktarı İle GSYH-Kişi Başı Milli Gelir Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

H1: 2000-2020 yılları arasında Azerbaycan’da elleçlenen konteyner miktarı ile

GSYH-Manat arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır.

H2: 2000-2020 yılları arasında Azerbaycan’da elleçlenen konteyner miktarı ile

GSYH-Dolar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır.

Test İstatistiği: %95

KORELASYON ANALIZ
Tablo 4. Korelasyon analizi

Correlations
  Deniz yolu GSYİA GSYİA
Konteyner taşımacılığı kişibaşına kişibaşına  
TEU (manatla) (dolarla)
Deniz yolu Pearson 1 ,806** ,365
Konteyner taşımacılığı Correlation
 
TEU Sig. (2-tailed)   ,000 ,103  
N 21 21 21  
GSYİA Pearson ,806** 1 ,779**
kişibaşına Correlation
 
(manatla) Sig. (2-tailed) ,000   ,000  
N 21 21 21  
GSYİA Pearson ,365 ,779** 1
kişibaşına Correlation
 
(dolarla) Sig. (2-tailed) ,103 ,000    
N 21 21 21  
**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).
Regresyon analizi
Tablo 5. Konteyner Miktarının GSYH-Manat Üzerindeki Etkisi

Standardized
Unstandardized Coefficients t Sig.
Model Coefficients
B Std. Error Beta    
1 2415,49
(Constant) 446,818   5,406 ,000
2

Deniz yolu
Konteyner
,180 ,030 ,806 5,928 ,000
taşımacılığı
TEU

ANOVA; F:35,140 Sig.0,000 Rsquare: 0,649 Adjusted R square: 0,631 VIF: 1,000 ;
Tolerance: 1,000
Regresyon analizi
Tablo 6. Konteyner Miktarının GSYH-Dolar Üzerindeki Etkisi

Standardized
Unstandardized Coefficients
Model Coefficients t Sig.

B Std. Error Beta

(Constant) 3187,517 648,916   4,912 ,000

1 Deniz yolu konteyner

taşımacılığı ,075 ,044 ,365 1,710 ,103
TEU

ANOVA; F:2,925 Sig.0,103 Rsquare: 0,133 Adjusted R square: 0,088 VIF: 1,000 ;
Tolerance: 1,000
 Sonuc

Son dönemlerde önemi giderek artan denizyoluyla konteyner taşımacılığı

küresel ticarete yön verdiği gibi ülkelerin de dış ticaret performansları ile
makro ekonomik değişkenlerine de anlamlı etki sağlayabilmektedir.
Bu çalışmanın da amacı, Azerbaycan'da denizyoluyla elleçlenen
konteyner taşımacılığını incelemenin yanı sıra, konteyner hacminin makro
değişkenlerden GSYH-kişi başi milli gelir üzerinde istatistiksel olarak
anlamlı bir etkisinin olup olmadığının tespit edilmesidir. Azerbaycan'da
denizyoluyla TEU bazında konteyner yük taşımacılığında 2002'den 2020'ye
kadar olan dönemde 292 TEUdan 40345 TEUa kadar önemli bir artış
olması dikkat çekicidir.
 Sonuc

Elde edilen bulgulara göre; 2000-2020 yıllar arasında Azerbaycan’da

denizyoluyla elleçlenen konteyner miktarı ile GSYH-Kişi Başı Milli Gelir
(Manat) pozitif yönlü ve yüksek düzeyde bir ilişkin olduğu belirlenmiştir.
Ancak benzer ilişki GSYH-dolar arasında saptanmamıştır. Bu sonuçların
denizyoluyla konteyner taşımacılığın Azerbaycan’da açısından önemini
ortaya koyduğu ve farkındalık oluşturacağı öngörülmektedir. Yine elde edilen
sonuçlara göre milli paranın dolara kıyasla daha değerli olduğu söylenebilir.
Sonuç olarak, denizyoluyla konteyner taşımacılığının Azerbaycan
ekonomisine mevcut veriler ve analizler doğrultusunda önemli katkısının
olduğu gelecekte de bunun devam edebileceği öngörülmektedir.