Mass Spectrometry

Spektroskopia
Jest uniwersalna technika analityczna, zaliczana do metod spektroskopowych, której
podstawą jest pomiar stosunku masy do ładunku elektrycznego danego jonu. Pomimo nazwy
„spektrometr” nie się w tej metodzie zjawiska absorpcji ani emisji promieniowania
elektromagnetycznego jak to ma miejsce w spektroskopiach UV, IR czy NMR. Zalicza się ją do
metod spektroskopowych tylko dlatego, że jej wyniki przedstawiane są w postaci widm
(spektrum).
Widmo masowe obrazuje rozpad cząstek analizowanej substancji na mniejsze, naładowane
dodatnio fragmenty powstające pod wpływem różnych czynników jonizujących. Mieszanina
powstałych jonów jest rozdzielana w polu magnetycznym wg stosunku ich masy do ładunku
(m/z). Jony docierając do detektora wywołują przepływ prądu o natężeniu proporcjonalnym
do ich ilości. Zmiany te przedstawiane są graficznie w postaci wykresu, na którym na osi
rzędnych zaznaczana jest intensywność sygnałów, a na osi odciętych wartość stosunku masy
jonów do ich ładunku, z dokładnością odpowiadającą rozdzielczości aparatu, nie większą niż
jedną jednostkę masy (unit 1u = 1.66·10-27 kg).
Spektroskopia masowa jest metodą pozwalającą wyznaczyć masę
cząsteczkową badanego związku oraz masy fragmentów na jakie ten
związek rozpada się w trakcie jonizacji w spektrometrze masowym
Działanie tradycyjnego spektrometru mas opiera się na odchylaniu
strumienia jonów badanej substancji w polu elektrycznym.
Wszystkie cząsteczki analizowane w spektrometrze mas muszą mieć
ładunek elektryczny. Wewnątrz spektrometru mas panuje próżnia -
ruch jonów nie jest zakłócany przez zderzenia z cząsteczkami gazów.
 Techniki jonizacji
• Jonizacja elektronami
• Elektrorozpylanie (białka, oligonukleotydy)
• Termorozpylanie
• Jonizacja chemiczna
• Bombardowanie szybkimi atomami
• Bombardowanie jonami
• Desorpcja laserowa
• Desorpcja laserowa z udziałem matrycy
• Plazma wzbudzona indukcyjnie
 Analizatory mas
• Analizator czasu przelotu - jony wprowadzane do analizatora są przyspieszane przy
pomocy impulsu elektrycznego i zaczynają dryfować przez komorę analizatora. Na
końcu analizatora znajduje się detektor jonów połączony z urządzeniem
rejestrującym czas od impulsu przyspieszającego do momentu uderzenia
określonego jonu w detektor. Pomiar m/z jest oparty na fakcie, że dla impulsu o
danym natężeniu czas przeloty jonów wydłuża się ze wzrostem ich masy
cząsteczkowej.
• Sektor magnetyczny – analizator ten wykorzystuje zjawisko zmiany toru lotu
jonów w polu magnetycznym. Tor lotu jonów jest zakrzywiany, stopień zakrzywienia
lotu zależy od stosunku masy do ładunku (m/z) i prędkości jonu a także od
parametrów pola magnetycznego
• Sektor elektrycznytyczny - analizator ten wykorzystuje zjawisko zmiany toru lotu
jonów w polu magnetycznym. Tor lotu jonów jest zakrzywiany, stopień zakrzywienia
lotu zależy od stosunku masy do ładunku (m/z) i prędkości jonu a także od
parametrów pola magnetycznego
• Pułapka jonowa
• Liniowa pułapka jonowa
• Analizator cyklotronowego rezonansu jonów
• Analizator cyklotronowego rezonansu jonów z fourierowską
transformacją wyników
• Orbitrap
 Detektory
• Puszka Faradaya – jest to metalowa cylindryczna komora z otworem przez który wlatują jony. Jony wpadające do detektora
trafiają na dno puszki i oddają jej swój ładunek. Powstający w ten sposób prąd jest mierzony. Detektory te charakteryzują się
małą czułością.
• Powielacz elektronowy – detektor zbudowany jest z serii płytek, do których przyłączono wysokie napięcie. Jony po
uderzeniu w pierwszą płytkę (dynodę konwersyjną) powodują emisję elektronów. Elektrony te uderzają w kolejną płytkę
(dynodę) powodując wybicie większej liczby elektronów. Z każdej kolejnej płytki detektora wybijane jest coraz więcej
elektronów – sygnał jest wzmacniany. Elektrony trafiają ostatecznie na anodę powodując przepływ prądu, który jest
mierzony..
• Detektor mikrokanalikowy – detektor zbudowany z płytki z niewielkimi (4-25 μm) zakrzywionymi otworami. Powierzchnia
otworów pokryta jest półprzewodnikiem mającym zdolność emisji elektronów. Na stronie wejściowej płytki utrzymywany jest
potencjał ujemny (napięcie rzędu 1 kV) w stosunku do strony wyjściowej. Jony wpadają do kanalików i zderzają się ze ścianami
otworów powodując kaskadową emisję elektronów, podobnie jak w powielaczu elektronowym. Za każdym z kanalików
znajduje się metalowa anoda zbierająca elektrony. Prąd powstały w ten sposób jest mierzony.
• Detektor fotopowielaczowy – składająca się z dwóch dynod konwersyjnych (jedna dla jonów dodatnich druga dla jonów
ujemnych), ekranu fluorescencyjnego i fotopowielacza. Jony wpadające do detektora uderzają w dynodę konwersyjną
powodując emisję elektronów. Elektrony są kierowane na ekran fluorescencyjny przy pomocy pola elektrycznego. Po
uderzeniu elektronu w ekran emitowane są fotony, które trafiają do fotopowielacza. Fotopowielecz wzmacnia sygnał, który
potem jest rejestrowany.
 Historia
• Pierwszy spektrometr został zbudowany przez angielskiego fizyka Joseph John
Thomsona w roku 1911. Nazwał go on parabola spectograph. W urządzeniu tym
jony były poddawane działaniu pól elektrycznego i magnetycznego, co
powodowało odchylenie toru ich lotu. Detektorem była płytka fotograficzna
lub ekran fluorescencyjny. Jony o takim samym stosunku m/z tworzyły na
ekranie obraz w postaci paraboli o określonym parametrze; pojawienie się kilku
parabol o różnych parametrach było dowodem istnienia izotopów.
• Po I wojnie światowej współpracownik Thomsona, Francis William Aston,
zbudował spektrometr mas o znacznie większej rozdzielczości. Spektrometr
ten pozwolił na obserwację izotopów. Za zbudowanie spektrometru mas i
odkrycie wielu niepromieniotwórczych izotopów Astonowi przyznano Nagrodę
Nobla w dziedzinie chemii w 1922 roku.
W chemii organicznej jako pierwszy spektroskopię masową
zastosował R. Conrad w 1930 roku.

W kolejnych latach rozwijano spektrometry i wprowadzano je do

użycia do analizowania coraz większej liczby substancji. Za pomocą
spektroskopów masowych zaczęto m.in. sekwencjonowano peptydy
(1966 r.)
 Nagrody Nobla
Oprócz wspomnianej nagrody Nobla dla Francisa Ashtona, w 1922
roku w historii związanej ze spektroskopia masową mojawiajasię
jeszcze 2 nagrody:
• Przyznana w 2002 roku za opracowanie metody jonizacji przez
desorpcję laserem przy udziale matrycy – MALDI (Koichi Tanaka,
Michael Karas i Franz Hillenkamp, odkrycie z 1983 roku
• 2002 rok i Nobel za wykorzystanie elektrorozpylania (ESI) do
analizy biopolimerów ( Gall Lydia (ZSRR), John Fenn (USA),
odkrycie z 1984 roku.
 Widmo
Rodzaje jonów na widmie MS:
• Jony molekularne – pików nie posiadają ich prawie wszystkie długołańcuchowe związki
nasycone, zarówno alkany jak i związki z grupamifunkcyjnymi, np. alkohole czy aminy.
• Jony fragmentacyjne – powstają przez rozpad wiązań, przegrupowania związane z
tworzeniem nowych wiązań lub przeniesieniem atomu wodoru w obrębie cząsteczki.
Intensywność pików pochodzących od jonów fragmentacyjnych opiera się między
innymi na:
• trwałości karbokationów związanej ze wzrostem ich rzędowości ( CH3+ < RCH2+ <
R2CH+ < R3C+ )
• trwałości kationów aromatycznych
• możliwości wydzielenia w procesie fragmentacji stabilnych cząsteczek obojętnych,
takich jak C2H2, CO, CO2, H2O, HCN, HCl.
Drogi rozpadu kwasu heksanowego
 Piki izotopowe
Spektrometr masowy rozróżnia jony różniące się masą o jedną
jednostkę masy atomowej. W efekcie jest wiec wrażliwy na różnice w
składzie izotopowym – każdy jon może pojawić się jako układ kilku
pików.
Co można określić za pomocą widma MS
• Ilość atomów węgla – na podstawie intensywności piku M+1 – jego
intensywność w stosunku do piku M powinna być procentowo
równa liczbie atomów węgla w związku pomnożonej przez 1.112
• Obecność azotu - Związki organiczne zawierające nieparzystą
liczbę atomów azotu mają zawsze nieparzyste masy cząsteczkowe
(dotyczy to związku złożonego z głównych izotopów
występujących w nim pierwiastków) - reguła azotu
• Obecność atomu chloru - W widmie związku zawierającego jeden
atom chloru pik izotopowy jonu molekularnego (M+ + 2) wykazuje
intensywność 32 % względem intensywności piku jonu M+
• Wskazanie obecności atomu Br - Podobnie jak dla chloru
wskaźnikiem obecności w cząsteczce atomu bromu jest pik (M+ +
2). Brom istnieje w przyrodzie w postaci dwóch izotopów 79Br i
81Br występujących w prawie równych ilościach. Pik M+2 jest
równy pikowi M.
 Główne drogi rozpadu
• Rozszczepienie α - zachodzi pomiędzy atomami  i  względem
heteroatomu. Ulegają mu takie związki jak alkohole i tiole, etery i
tioetery, aminy oraz związki zawierające grupy karbonylowe –
aldehydy, ketony, kwasy, estry, amidy .
• Przegrupowanie McLafferty’ego - tylko dla związków
posiadających atomy wodoru przy atomie węgla w położeniu 4 w
stosunku do atomu będącego kationorodnikiem. Alkeny,
węglowodory aromatyczne z podstawnikami alifatycznymi, nitryle,
aldehydy, ketony oraz kwasy karboksylowe i ich pochodne
Efekt orto - dipodstawione związki aromatyczne z podstawnikami w
położeniu 1 i 2 łatwo eliminują obojętne cząsteczki przechodząc
przez sześcioczłonowy stan przejściowy.
 Charakterystyka dróg rozpadu głównych
grup związkóworganicznych
• Alkany – kolejne piki odległe o 14 j.m. (odszczepienie kolejnych
grup CH2. Węglowodory rozgałęzione ulegają przede wszystkim
rozpadom przy trzecio i czwartorzędowym atomie węgla.
• Nienasycone – wyraźny pik molekularny. W widmie pojawiają się,
podobnie jak w alkanach, grupy pików odległe o 14 daltonów,
wśród których najwyższy odpowiada jonowi CnH2n-1+ (a nie CnH2n+1)
co wyraźnie odróżnia je od widm alkanów . Cykloheksen i jego
pochodne ulegają charakterystycznej fragmentacji określanej jako
reakcja retrodienowa
Ikozan
• Węglowodory aromatyczne – silny pik molekularny, niezbyt silny
ale istotny pik po oderwaniu się acetylenu (m/z = 52). Alkilowe
pochodne benzenu tworzą jon tropylowy. Chętnie
ulegająprzegrupowaniu MacLafferty’ego
• Alkohole – brak piku molekularnego (wyj – alkohole o krótkich
łańcucach). Najbardziej charakterystyczny rozpad alkoholi jest
rezultatem rozszczepienia  względem grupy hydroksylowej w
wyniku, którego powstaje jon oksoniowy, będący często pikiem
głównym. Dla alkoholi pierwszorzędowych jest to pik o m/z = 31