Qytetrimi,botëkuptimi dhe

trashëgimia Sumeriane

Projekt i Historisë prezantuar nga

Alban Bakalli
 Sumeria
• Sumerianët ishin popull i Mesopotamisë jugore të
cilët lulëzuan nga viti 4100-1750 pes. Sumeria nuk
ishte kurrë një shtet i vetëm i centralizuar, por një
kolektiv qytet-shtetesh të cilët të përbashkët kishin
gjuhën, kulturën dhe fen.
• Emri Sumer vjen nga Akadët e veriut dhe përkthehet
si “Toka e Mbretërve të Qytetruar”.
• Qytetrimi u krijua dhe lulëzoj në mes rrjedhëve të
lumenjve Tigër e Eufrat, nga ku mori emrin dhe i
gjith rajoni (Tokë midis lumenjve).
Origjina
• Sumeria gjerësisht përbëhej nga 12 qytet-
shtete në degën e lumenjve. Përfshihen Adab,
Akshak,Badtibra, Erech, Kish, Lagash, Larak,
Larsa, Nippur, Sippar, Umma, Uruk dhe Ur.
• Për gjat koh supozohej se Suemrianët ishin
banorët e parë të rajonit, por tani evidenca të
reja tregojnë se ata mund të kenë qënë
‘pushtues’ dhe imigrues, edhe pse origjina e
tyre ende nuk dihet sakt.
• Sumerianët ishin populli i parë i cili krijoj shkrimin.
Ata e panë të rëndësishme të mbanin të dhëna mbi
tregtin, qeverisjen, ligjet dhe fen, dhe kështu që nga
mileniumi i 4 p.e.s niset të shfaqet shkrimi
Kuniformë. Gjuha ishte dhe pjes e trashëgimisë që
lan Sumerianët për Lindjen e mesme, dhe kështu ata
lan dhe alfabetin e tyre.
Shkrim i madh i Kuniformës i gjetur në Turqin e sotme, duke
datuar në kohën e qytetit Sumerian Adab, 2600 p.e.s
Gjuha
• Gjuha Sumeriane është gjuha më e vjetër e
dokumentuar në mesopotami e ndoshta dhe në botë.
Sumerishtja nuk i përket asnjë familjeje gjuhësore,
dhe si e tillë nuk është e afërt me asnjë gjuhë në
zbuluar deri sot, e cila edhe më shum i jep mister
origjinës së Sumerianve.
• Gjuha Sumeriane jetoj dhe shumë gjat koh mbas
vdekjes së qytetrimit Sumerian, e kjo për shkak të
rëndësisë së madhe të Sumerianëve në Lindjen e
Mesme dhe më gjërë.
• Situata e Sumerishtës me lindjen e mesme është e
ngjashme me Latinishtën në Europë gjat mesjetës.
Sumerishtja vazhdoj të përdoret nga popujt e tjerë
si gjuhë e dyt zyrtare, nga qeveritë dhe të pasuritë
si dhe gjerësisht për arsyje fetare. Përveç kësaj,
fjalët sumere hyrën në fjalorin e shumë gjuhve të
huaja duke shtuar trashigimin e Sumerisë dhe duke
e fortsuar vendin e saj në histori. Gjat perandorisë
Neo-Asiriane, të pasuritë folnin në gjuhën
Sumeriane në mënyre për tu ri-bashkuar me të
vjetrit e tokës të cilën ata sundonin, e ngjashme
me aristokracinë e Europës gjat neo-klasicizmit.
• Gjuha sumeriane dhe alfabeti i saj jetan aq
gjatë, saqë ata edhe u takuan me greqishtën!

Tablet i shkruar ne Kuniformë

që tregom përkthimin e një
thirrje greke kundër
shpirtrave të këqinj, e gjetur
në Babilon, e datuar në fund
të mileniumit të parë p.e.s
 Arti, Muzika dhe Besimi
• Si për shumë sende tjera, Sumerianët ishin
dhe populli më i hershëm i cili krijoj art të
kuptimshëm dhe të qëllimshëm. Arti më i
hershëm janë vazo me vizatime të datuara
rreth 4000 p.e.s. Me von shfaqen dhe
skulptura, statuja, byzilik dhe bizhuteri si dhe
artifakte. Ata i vënduan vlerë bukurisë nëpër
metale e zbukurime, duke e vizatuar e
memoruar at që ishte e bukur për ta.
Muzika

• Muzika Sumeriane ëshë e ngjashme me tërësin e

Lindjes së Mesme, e kjo se ndoshta është dhe vendi i
origjinës. Ata përdornin harqe, flyta dhe lyra. Nga ana
muzikore, ata përdornin shkallën e njohur të
antikitetit, e quajtur sot shkalla E-Freziane. Por për tu
kuptuar më mirë ajo duhet dëgjuar.
• https://www.youtube.com/watch?
v=QUcTsFe1PVs
Feja

• Sumerianët besonin në politeitëm njerzor, pra

në shumë zotra në formë njeriu. Zotrat
kryesorë ishin An, Enki, Enlil, Ianna, Utu dhe
Sin.
• Zotrat i përkisnim qyteteve të ndryshëm.
• Religjioni Sumerian u praktikua shum gjat
mbas zhdukjes së popullit, nëpër tempujt
Asiriane, Akade, Babilone e më gjërë.
BOTËKUPTIMI