Elementy Rachunku

Prawdopodobieństwa
 Elementy Rachunku
Prawdopodobieństwa

• Czym zajmuje się rachunek

prawdopodobieństwa ?
Badaniem praw rządzących
zjawiskami przypadkowymi.
 Przestrzeń zdarzeń elementarnych
Zdarzenie elementarne - pojęcie pierwotne teorii.

Przykład 1
Doświadczenie Wyrzucono jedno oczko. Wyrzucono 6 oczek.
polega na rzucie
kostką sześcienną.
Obserwujemy liczbę Zbiór wszystkich możliwych zdarzeń
wyrzuconych oczek. elementarnych nazywamy przestrzenią
Zdarzenie zdarzeń. Ozn. .
elementarne, to i =
„wyrzucono i oczek”.
W rozważanym doświadczeniu jest 6 zdarzeń
elementarnych.  = {1,2,3,4,5,6}.
 Przykłady
Przykład 2 Niech
doświadczenie polega na rzucie
monetą. Zdarzenia elementarne
to O=„wyrzucono orła” i
R=„wyrzucono reszkę”
Przestrzeń zdarzeń
elementarnych = {O,R}.
Przykład 3 Rzucamy dwiema
monetami. Możliwe sytuacje
możemy scharakteryzować parą :
wynik uzyskany na pierwszej
monecie i wynik uzyskany na
drugiej monecie. Czyli
={(O,O),(O,R),(R,R),(R,O)}.

Przykład 4 Na zawodach narciarskich każdy zawodnik oddaje 2 skoki.

Wynik każdego skoku można uznać za zdarzenie losowe. Długość skoku
mierzymy z dokładnością do 0.5 m. Na rozważanej skoczni nie można
oddać dłuższego skoku niż 140 m.
 = {(x,y): x długość pierwszego, a y długość drugiego skoku}= {0, 0.5,
1, 1.5, 2, ..., 139, 139.5, 140}
Przestrzeń zdarzeń składa się z 281 zdarzeń elementarnych.
 Zdarzenia

Definicja Zdarzenie to podzbiór zbioru zdarzeń elementarnych.

Przykład
W doświadczeniu z rzutem jedną kostką sześcienną niech
1,2,...6 oznaczają odpowiednio zdarzenia elementarne
polegające na wyrzuceniu 1,2 ... lub 6 oczek.  = {i : i=1,2...6}.
Zdarzenie A=„wypadła liczba parzysta”, to podzbiór przestrzeni
zdarzeń elementarnych A={2,4,6}.
Zdarzenie B=„ wypadło więcej niż 4 oczka”, zachodzi wtedy i tylko
wtedy, gdy wypadło 5 lub 6 oczek, czyli B={5,6}.
Zdarzenie C=„wypadły co najwyżej 4 oczka”, zachodzi wttw, gdy
wypadło 1 lub 2 lub 3 lub 4 oczka. C = {1, 2,3,4}.
 Zdarzenia c.d.

A   oraz zdarzenia elementarne

A = {a1, ... ,an}. sprzyjające zdarzeniu A

Przykład
W doświadczeniu polegającym na rzucie dwoma kostkami mamy
 = {ij : i,j=1,2...6}.
Zdarzenie A=„co najmniej raz wypadła szóstka” , to podzbiór
{i: i=1,2...5}.
Zdarzeń elementarnych sprzyjających zdarzeniu A jest 11.
Zdarzenie B= „suma oczek wynosi 8”, to podzbiór
{}Jest tylko 5 zdarzeń
elementarnych sprzyjających zdarzeniu B.
 Przykł ady zdarzeń

Przykład W doświadczeniu z rzutem jedną kostką

sześcienną niech  = {i : i=1,2...6}.
Zdarzenie A=„wypadła liczba parzysta”, to podzbiór
przestrzeni zdarzeń elementarnych A={6}.
Zdarzenie B=„ wypadły więcej niż 4 oczka”, zachodzi
wtedy i tylko wtedy, gdy wypadło 5 lub 6 oczek, czyli
B={5,6}.
Zdarzenie C=„liczba wyrzuconych oczek jest kwadratem
liczby naturalnej”, zachodzi wttw, gdy wypadło 1 lub 4
oczka.
C = {1, 4}.
Zdarzenie D=„liczba wyrzuconych oczek przystaje do 1
modulo 3, zachodzi wttw gdy liczba wyrzuconych oczek
przy dzieleniu przez 3 daje resztę 1. Czyli D = {1, 4 }.
 Działania na zdarzeniach

Na zdarzeniach wykonujemy takie same operacje jak na zbiorach.

A=  zdarzenie pewne A=  zdarzenie niemożliwe

wszystkie zdarzenia elementarne żadne zdarzenie elementarne nie

sprzyjają temu zdarzeniu sprzyjają temu zdarzeniu

Powiemy, że dwa zdarzenia są identyczne jeśli mają te same

zbiory sprzyjających zdarzeń elementarnych. Por. zdarzenia C
i D z poprzedniego przykładu.
 c.d. Operacje na Zdarzeniach

Przykład Doświadczenie z rzutem 2 kostkami zdarzenia

sześciennymi. pewne
A =„suma oczek jest liczbą parzystą lub nieparzystą”
B =„w sumie wypadło co najwyżej 12 oczek” zdarzenie niemożliwe
C = „ w sumie wypadło 17 oczek” zdarzenia
D = „iloczyn wyrzuconych oczek jest liczbą parzystą” identyczne
E = „co najmniej na jednej kostce jest liczba parzysta”
F = „wyrzucono co najmniej raz 6” iloczyn tych zdarzeń to „suma
G = „wyrzucono co najmniej raz 5” wyrzuconych oczek wynosi 11”
Zdarzenie FG jest realizowane przez zdarzenia elementarne {i6:
i=1,2,3,4,5,6} {i6 : i=1,2,3,4,5}  {5i: i=1,2,3,4,5}  {i5 :
i=1,2,3,4}. Jest 20 zdarzeń elementarnych sprzyjających zdarzeniu FG.
Zdarzenie „ani razu nie wystąpiła 6 ani 5” to zdarzenie
-(F  G)= {ij: i,j=1,2,3,4} . Zdarzeń sprzyjających jest tu 16.
 Wykluczanie się zdarzeń

Zdarzeniem przeciwnym do zdarzenia A nazywa się

zdarzenie A’=  - A. Zdarzeniu A’
sprzyjają tylko te zdarzenia
elementarne, które
Powiemy, że dwa zdarzenia A i B nie należą do A
wykluczają się wttw A B =  .

W doświadczeniu polegającym na wylosowaniu Nie ma takich zdarzeń

kolejno ze zwracaniem 2 kart, zdarzenia elementarnych, które
A= „wylosowano za każdym razem asa” i sprzyjają równocześnie
obu zdarzeniom
B =„za drugim razem wylosowano dziesiątkę”
są zdarzeniami wykluczającymi się.
 Pojęcie prawdopodobieństwa
definicja
Kołmogorowa
Niech  oznacza przestrzeń zdarzeń elementarnych.
Prawdopodobieństwem nazywamy funkcję P określoną na
zdarzeniach taką, że
(1) P(A) 0 dla dowolnego zdarzenia A,
(2) P(A B) = P(A) + P(B) dla dowolnych zdarzeń A, B
wykluczających się,
(3) P() = 1.

(2) własność σ-addytywność

Ai  A j   i j   
P Ai    P ( Ai )
 i 1  i 1

Jeżeli zdarzenia A1,A2,...An wykluczają się parami, to

P(A1  ...  An) = P(A1) + P(A2) + ...+ P(An).
Dowód przez indukcje ze względu na n.
 Obliczanie prawdopodobieństw
Niech  = {1, 2, ...n} i załóżmy, że wszystkie zdarzenia
elementarne są jednakowo prawdopodobne, P(i) = p.

Na mocy poprzedniego twierdzenia mamy:

P() = P({1, 2, ...n}) = P({1} {2}  ...  {n} ) =
P(1) + P(2) + ... +P(n) = n*p.
Stąd p = 1/n.

Podobnie, jeśli rozważymy dowolne zdarzenie A = {i1, i2, ...ik}, to

P(A) = P({i1, i2, ...ik}) = P({i1} {i2}  ...  {ik} ) =

P(i1) + P(i2) + ... +P(ik) = k*p.

Stąd P(A) = k/n

 Przestrzeń zdarzeń
Przykład 1 elementarnych 
ma 36 elementów.
Rzut dwiema kostkami.
A={(6,6)} więc
(a) A =„na obu kostkach wypadło 6 oczek”
P(A)= 1/36.
(b) B = „suma wyrzuconych oczek wynosi 10”
(c) C = „suma wyrzuconych oczek wynosi 7” B= {(4,6), (5,5), (6,4)},
więc P(B) = 3/36 =1/12.
Przykład 2
Przestrzeń zdarzeń elementarnych C = {(1,6),(2,5), (3,4),(4,3),
(1,1) (1,2) (1,3) (1,4) (1,5) (1,6) (5,2),(6,1)} więc
(2,1) (2,2) (2,3) (2,4) (2,5) (2,6) P(C)= 6/36=1/6.
(3,1) (3,2) (3,3) (3,4) (3,5) (3,6)
(4,1) (4,2) (4,3) (4,4) (4,5) (4,6)
(5,1) (5,2) (5,3) (5,4) (5,5) (5,6)
(6,1) (6,2) (6,3) (6,4) (6,5) (6,6)
 Przykład 2
9 osób {a,b,c,..g,h,i} siada przy okrągłym
stole. Jakie jest prawdopodobieństwo, że
osoby a, b będą siedziały obok siebie?
card()= 9!

b
Przestrzeń zdarzeń elementarnych, to zbiór
wszystkich możliwych ustawień 9 osób na 9
a miejscach.
Jest 9 możliwych pozycji dla pary (a,b) i
9 możliwych pozycji dla pary (b,a).
Ostatecznie, szukane Pozostałe osoby mogą być
prawdopodobieństwo = rozmieszczone dowolnie, tzn 7!
2*9*7!/9!=1/4 możliwych ustawień.
 Przykład 3
W urnie jest 9 kul ponumerowanych od 1 do 9. Losujemy bez
zwracania dwie kule. Pierwsza z nich jest traktowana jako liczba
jedności a druga jako liczba dziesiątek. Jakie jest
prawdopodobieństwo zdarzenia A = „wylosowano liczbę parzystą”
Jeśli za pierwszym razem wylosowano 4
a za drugim razem wylosowano 6
to wylosowana liczba wynosi 6*10 + 4 = 64.

Przestrzeń zdarzeń elementarnych  = {(k,l) : k,l{1,2,...9} oraz k

l}.
Zdarzeniu A sprzyjają zdarzenia elementarne 9*8 elementów
(2,x), gdzie x  2,
(4,x), gdzie x  4, Razem jest ich 4*8.
(6,x), gdzie x  6, Zatem P(A)= 4*8/(9*8) = 4/9.
(8,x), gdzie x  8.
 Przykład 4

Rzucamy 10 razy monetą. Jakie jest prawdopodobieństwo, że w

dziesięciu rzutach dokładnie 4 razy pojawi się orzeł?

Przestrzeń zdarzeń elementarnych to zbior

ciągów o wartościach O-orzeł i R-reszka.
Takich elementów jest tyle
ile różnych funkcji Zdarzeniu A sprzyjają wszystkie
ze zbioru 10 elementowego zdarzenia elementarne, w których na
w zbiór 2 elementowy, tzn. 210. 4 pozycjach są orły a na pozostałych
reszki.
Jest ich tyle,
ile podzbiorów
Ostatecznie P(A) = (10 nad 4) / 2 10. 4 elementowych,
tzn.(10 nad 4)
 Własności prawdopodobieństwa

Niech  będzie przestrzenią zdarzeń elementarnych.Wtedy

(a) P() = 0 Ad. Dowód (b). B= (B-A)  A

(b) jeżeli A  B, to P(A)  P(B), Ad. Dowód (e). A  B = A (B-A)
(c) dla każdego A  , P(A)  1, B= (B-A)  (A  B)
(d) P(A’) =1 - P(A),
(e) P(A B) = P(A) + P(B) - P(AB)

Rzucamy 3 razy kostką. jakie jest prawdopodobieństwo

zdarzenia A=„choć raz wypadła 6” ?

Rozwiązanie. Zbiór zdarzeń elementarnych = {(x,y,z): x,y,z {1,2,...6}}.

card()= 63. Zdarzenie przeciwne do A, A’ =„ani razu nie wypadła 6”.
A’={(x,y,z): x,y,z {1,2,3,4,5}}. Zatem P(A’) = 53/63, więc P(A) = 1- 53/63.
 Przykłady
Przykład Rzucamy dwiema różnokolorowymi kostkami do gry i
rozważamy dwa zdarzenia A = „ suma oczek wyrzuconych wyniesie 8”
B = „obie liczby oczek są nieparzyste”
Jakie jest prawdopodobieństwo zdarzenia A  B?
Rozwiązanie
Na mocy twierdzenia P(A B) = P(A) + P(B) - P(AB).
Ponieważ A={(2,6),(3,5),(4,4),(5,3), (6,2)}
B ={(x,y): x,y=1,3,5} oraz Zbiór zdarzeń elementarnych
A  B = {(3,5),(5,3)} to zbiór funkcji,
Zatem P(A B) = 5/36 + 9/36 - 2/36 = 1/3. f : {1,2,3...,10} -> {O,R}.
Policzymy najpierw P(A’).
Przykład Rzucamy 10 razy monetą.
Mamy P(A’)=1/210
jakie jest prawdopodobieństwo, że
choć raz dostaniemy orła?
Stąd P(A)= 1-1/1024.
 Prawdopodobieństwo warunkowe
Przykład
W urnie znajdują sie 4 kule: dwie czerwone i dwie niebieskie
ponumerowanie od 1 do 4. Losujemy 2 kule bez zwracania.
1 2 3 4
Przestrzeń zdarzeń elementarnych to {(x,y): x y i x,y =1,2,3,4}.
card () = 4*3 =12. Zakładamy, że zdarzenia elementarne są
jednakowo prawdopodobne. Czyli P(x,y)=1/12.
P(A)=6/12
Rozważmy zdarzenia: A=” za drugim razem niebieska kula”,
B= „ za pierwszym razem kula czerwona”.
Zdarzeniu A sprzyja 6 zdarzeń: (1,3),(1,4),(3,4),(2,3),(2,4), (4,3).
Zdarzeniu B sprzyja 6 zdarzeń el. : (1,2),(1,3),(1,4),(2,1),(2,3), (2,4).
Jeśli wiemy, że zaszło zdarzenie B po pierwszym losowaniu,
to jakie jest prawdopodobieństwo zdarzenia A?
Zdarzeniu A sprzyjają 4 zdarzenia el. występujące w B, czyli P(A/B)= 4/6.
Prawdopodobieństwo warunkowe c.d.

Prawdopodobieństwo zajścia zdarzenia A pod warunkiem, że

zajdzie zdarzenie B, P(A|B), wyraża się wzorem:
P( A  B) gdy P(B) >0
P( A B) 
P( B)
 Prawdopodobieństwo warunkowe
Przykład
W urnie znajdują się 4 kule: dwie czerwone i dwie niebieskie
ponumerowanie od 1 do 4. Losujemy 2 kule bez zwracania.
1 2 3 4
Rozważmy zdarzenia: A=” za drugim razem niebieska kula”,
B= „ za pierwszym razem kula czerwona”.
Zdarzeniu A sprzyja 6 zdarzeń: (1,3),(1,4),(3,4),(2,3),(2,4), (4,3).
Zdarzeniu B sprzyja 6 zdarzeń el. : (1,2),(1,3),(1,4),(2,1),(2,3), (2,4).
Jeśli wiemy, że zaszło zdarzenie B po pierwszym losowaniu,
to jakie jest prawdopodobieństwo zdarzenia A?

Zdarzeniu A sprzyjają 4 zdarzenia el. występujące w B, czyli P(A/B)= 4/6.

4
4 P ( A  B ) 12 2
P( A  B)  P({1,3}, {1,4}, {2,3}, {2,4})  P( A B)   
12 P( B) 6 3
12
Przykład Rzucamy 3 kostkami. Jakie jest prawdopodobieństwo, że
A=„chociaż na jednej kostce wypadnie 1”, jeśli B=„na każdej kostce
wypadnie inna liczba oczek”.

Zdarzenia elementarne to trójki (x,y,z) gdzie

x,y,z =1,2,3,4,5,6. Jest ich 6*6*6.

Zdarzeń sprzyjających B jest tyle Zdarzeniu A  B sprzyjają trójki

ile funkcji 1-1na zb. 3 elem. w zbiór (1,x,y) ,(x,1,y), (x,y,1) gdzie x jest
6 elementowy. Jest ich 6*5*4. Czyli jedną z 5 wartości a y jedną z 4
P(B) = 6*5*4/(6*6*6). wartości. P(A  B)= 5*4*3/63

Ostatecznie P(A|B) = (10/36)/(20/36)= 1/2

 Niezależność zdarzeń

Zdarzenia A i B nazywamy niezależnymi, jeśli

P(A  B) = P(A) * P(B).

Zauważmy, że jeśli A i B stanowią parę zdarzeń niezależnych, to

P(A|B) = P(A  B)/P(B) = P(A) .

Czyli, zajście zdarzenia B nie wpływa na prawdopodobieństwo

zajścia zdarzenia A. Zdarzenie A nie zależy od tego czy zajdzie
czy też nie zdarzenie B.

Przykład Z talii kart losujemy 2 ze zwracaniem. Rozważmy zdarzenia

A =„ za pierwszym razem wylosowano asa” B = „ za drugim razem
wylosowano asa”. Mamy
P(A  B) = (4*4)/522 P(A)= 4/52 P(B) = 4/52, czyli P(A  B) =
P(A) * P(B), a więc są to zdarzenia niezależne.