Download as pptx, pdf, or txt
Download as pptx, pdf, or txt
You are on page 1of 20

JUK

PHATMA
Yachachiq: Heidy Zenaida Gutierrez Flores
UYWAKUNA – ANIMALES
KUNTUR – CÓNDOR
KUNTURKANKI-
PARIWANA – FLAMENCO
JUKUMARI- OSO ANDINO
P’ISQU- PÁJARO
LLAMA- LLAMA
ATUQ – ZORRO
URITU- LORO
K’USILLO – MONO
CHALLWA-PEZCADO
KAYMAN- CAIMAN
WALLPA- GALLINA
AMARU- VÍVORA
KATARI- SERPIENTE
PAQU- ALPACA
UYWAKUNA – ANIMALES
MISI- GATO
ALLQU- PERRO
QUWI- CONEJO
JUK’UCHA- RATÓN
PILI- PATO
UWIJA- OVEJA
WAKA- VACA
WURU- BURRO
JAMP’ATU- RANA
MAYU- RÍO
KILLA – Luna
INTI – SOL
URQU- CERRO
KUKA- COCA
MULLI- MOLLE
QINA- QUENA
RUMI- PIEDRA
NINA- FUEGO
PHUYU- NUVE
YAKU- AGUA
LLUVIA – PARA
KUNAN PACHA (+)
Raíz
Mikhuy Mikhu KA Mikhu Raíz
comer com
Takiy Takiy Taki
cantar cantar cant

Sutirantikuna Rimachiq

Ñuqa MIKHUni Yo como


Qam mikhunki Tú comes
Pay mikhuN Él come
Ñuqayku mikhuyku Nosotros comemos
Ñuqanchik mikhunchik Nosotros comemos
Qamkuna mikhunkichik Ustedes comen
Paykuna mikhunku Ellos comen
MUNAY = QUERER

Sutirantikuna + Junt’achiq + Rimachiq Pronombre


Complemento Verbo

(Yo)Ñuqa Munani /
JUK AllquTA
Qam MISITA Munanki

Pay WALLPATA Munan

Ñuqayku CHALLWATA Munayku

Ñuqanchik KHUCHITA Munanchik

Qamkuna ISKAY LLAMATA Munankichik

Paykuna JUK K’USILLUTA Munanku


Kunan kay rimachiqkunata rimachiy (conjuge los siguientes verbos)

YACHAKUY (Aprender) TUSUY ( Bailar)

Ñuqa yachakuni Ñuqa tusuni


Qam …………………………….…………………….. Qam …………………………….……………………..
Pay ……………….…………………….……………. Pay ……………….…………………….…………….
Ñuqayku …………………………….…………………….. Ñuqayku …………………………….……………………..
Ñuqanchik ……………………………….…………………… Ñuqanchik ……………………………….……………………
Qamkuna ……………………….…………………………… Qamkuna ……………………….……………………………
Paykuna …………………….…………………………….. Paykuna …………………….……………………………..
K’ASKAQKUNA (Sufijos)

· Ñuqa khuchita mikhuni. ·Qam jampina wasipi llamk’anki.


Yo como chancho. Tú trabajas en el hospital.
1.- Qam lawata mikhunki.
………………………………………………………………………… 1.- Ñuqayku kanchapi pukllayku.
2.- Pay sillp’anchuta MUNAn. ……………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………… 2.- Pay Jatun yachaywasipi llamk’an.

3.

·Ñuqayku La Pazmanta kayku. ·Ñuqanchik La Pazman rinchik


Nosotros somos de La Paz. Nosotros vamos a La Paz.
1.- Ñuqanchik Tarijamanta kanchik. 1.- Qamkuna Tarijaman rinkichik.
…………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………..
2.- Paykuna Santa Cruzmanta kanku. 2.- Paykuna yachaywasiman rinKu.
…………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………
Pay Sufiawan tiyakun.
El vive con Sofía.
1.- Qamkuna Carlawan tusunKICHIK.
………………………………………………………………………
2.- Paykuna Juwanwan tusunKu.
………………………………………………………………………
1.- Con Juancho .…………………………………………………
1.- A La Paz . 2.- De Potosí. ………………………………………………………
2.- De La Paz. 3.- Con el estudiante……………………………….
3.- En La Paz. 4.- A la casa………………………………………………………
5.- Con ustedes……………………………………………………
4.- Con la profesora … 6.- En el hospital…………………………………………………
5.- Con el gato …………………
6.- Con el perro…………… 7 .- A La cancha. ………………………………………………
8.- De la escuela ……………………………………………….
7 .- A la escuela………… 9.- Con el profesor…………………………………………
8.- De la escuela 10.- En la Universidad. ……………………………………
9.- En la escuela…………
10.- Con Carla .……

Kay rimaykunata kastilla simiman tikray

1.- Qamqa papata rantinki ………………………………………………………………………………………………………..


2.- Qamqa t’antata mikhunki……………………………………………………………………………………………………..
3.- Payqa khuchita munan………………………………………………………………………………………………………………..
4.- Ñuqanchikqa llamata rantinchik……………………………………………………………………………………
5.- Qamkunaqa atuqta qhawankichik ……………………………………………………………….……………
6.- Ñuqaqa wallpata mikhuni……………………………………………………………………………………………………………..
7 .- Ñuqaykuqa challwata jap’iyku …………………………………………………………………………………………
8.- Payqa juk llamata rantin …………………………………………………………………………………………………..
9.- Mariaqa urituta apanku ………………………………………………………………………………… ………………
10.- Ñuqaqa k’usilluta munani.……………………………………………………………………………………… …………………..
Kay rimaykunata pukllachiy, chanta chay chusaqpi qillqay

1.- katia Marinawan yachaywasiman … rinku (riy –ir)


2.- Ñuqaqa t’antata ……………………………………………………………………..(ruway – hacer)
3.- paykunaqa laranjata latanutawan …………………………………(rantiy –
comprar)
4.- Ñuqanchik lawata…………………………………………………………………(wayk’uy- cocinar)
5.- Sukhayapi, misiwan ………………………………………… (pukllay- jugar)
6.- Carlos wasita……………………………………………………………………….( munay – querer)
7 .- Ñuqayku La pazman ……………………………………………………….(ch’usay –viajar)
8.- Saraqa p’achata …………………………………………………………….(t’aqsay –lavar ropa)
9.- Payqa uru-uruman …………………………………………………………………..(riy –ir)
10.- pay t’antata.………………………………………………(rantiy – comprar)
Kayta junt’achiy.
TA –MAN- MANTA- PI- WAN

· Ñuqanchik fricasiTA….. wayk’unkichik.

1.- Qamkuna fidius uchu…….. mikhu………………..


2.- Paykuna yachachiq…….. Rimariy………………..
3.- Qam Colombia…………. ka………………..
4.- Ñuqa jatun yachaywasi……….. ri………………...
5.- Ñuqayku jampina wasi……….. puñu………………...
6.- Ñuqa Katitawan…………. Tiyaku………………...
7.- Pay Udabol jatun yachaywasi……… yachachi………………...
8.- Pay qhichwa………. yachaku………………...
9.- Qamkuna allqu……….. puklla………………...
10.- Paykuna La Paz…………. Ri ………………...
KUNAN PACHA (-)

Sutirantikuna Junt’achiq Rimachiq

Ñuqa mana wallpata mikhunichu

Qam mana chaqchuta mikhunkichu

Pay mana chanqa mikhunchu

Ñuqayku mana lawata mikhuykuchu

Ñuqanchik mana sarata mikhunchikchu

Qamkuna mana mut’ita mikhunkichikchu

Paykuna mana khuchita mikhunkuchu


RUWANA
SUTI……………………………………………………………………………………………………PACHA YUPAY…………………………………………………….

Llaqta = ciudad departamento Kaypi= aquí Sapayki = solo Kastilla= castellano

Simi = idioma sapa= cada p’unchaw = dia

Juan = pay Maria= pay

1.- Ñuqa Julian Martinez ……………………………………………………….(Sutikuy +)


2.- Pay qhichwata Bolivar yachaywasipi …………………………. (yachachiy +)
3.- Ñuqanchik Quchapampa llaqtapi ……………………………………..(tiyakuy-)
4.- Paykuna Uru-Urumanta……………………………………………………………..(kay +)
5.- Kaypi, Qam sapayki ……………………………………………………………(tiyakuy-)
6.- Paykuna kastilla simita anchata …………………………………………(parlay +)
7.- Sapa p’unchaw, Ñuqayku jampina wasiman …………………………….(riy-)
8.- Ñuqa misiwan ……………………………………………………………..(pukllay-)
9.- Juanqa Paykunawan …………………………………………………………….(parlay+)
10.-Mariaqa Carloswan kusisqa …………………………………………….(tiyakuy-)
YAWAR AYLLU

Jatun
Tata
Jatun
Mama

Pana Ñaña

Wawqi
Tura

Tata Mama
Tata Mama

Qhari Warmi
Ususi Churi
Wawa Wawa

Lic. Heidy Zenaida Gutierrez Flores


WAK SIMIKUNA
1.- KURAQ- MAYOR
2.- SULLK’A – MENOR
3.- QAYRI – PRIMO HERMANO
4.- ÑUQCH’A - NUERA
5.-TULLQA.- YERNO
6.- Allchhi – NIETO
7.- MULLA.- SOBRINO
WAK SIMIKUNA
1.- Machu Yaya – Bisabuelo 1 Kiwachi Suegra de la mujer.
2.- Payacha – Bisabuela 2.- Kata-Suegro
3.- Tari- Bisnieto 3.- Kisma- Suegra del varón
4.- Jatun Tata- Abuelo 4.- Qhachuni* Ñuqcha –Nuera
5.- Awichu- Abuelo 5.- Tullqa- Yerno
6.- Jatun Mama- Abuela 6.- Yawar Masi - Pariente
7.- Awicha- Abuela 7.- Masi- Amigo
8.- Allchhi- Nieto 8.- Qhipa Wawa- Ultimo hijo
9.- Yaya- Tío 9.- Kuraq – mayor
10.- Ipa –Tía 10.- Sullk’a – menor
11.- Mulla / Kulla – Sobrino 11.- Wispalla - Gemelo
12.- Qayri-Primo Hermano 12.- Wakcha – abandonado
13.- Sispa Ñaña – Prima 13.- Watmu- Padrino de
Hermana matrimonio
14.- Qata Cuñado 14.- Sutiyaqi – padrino de
15.- Aqi-Cuñada bautizo
16.- Qata Masi –Concuñado 15.- Sutitata- padrino
17.- Aqi Masi- Concuñada 16.- Sutimama-madrina
SUFIJOS POSESIVOS
Sutirantikuna

Ñuqa mama Y y mi mamá

Qam mama yki yki Tu mamá

Pay mama n n Su mamá (de él o


ella)
1.- Wasiy. 1.- Wakay. .- Allquy.
1
……………………….. Mi casa ……………………… ………………………
2.- Wasiyki. 2.- Wakayki. 2.- Allquyki.
………………………3.- …………………… ………………………
Wasin. 3.- Wakan. 3.- Allqun.
……………………… ……………………… ………………………
4.- Wasin kuna. 4.Wakaykikuna 3.- Allquykuna.
……………………… ………………………… ……………………………

1.- Tatan. 1.- Sullk’a Churiyki. 1.- kuraq turayki.


………………………… …………………………………… ………………………………
2.- Tatayki. 2.- Sullk’a Churin. 2.-. kuraq turay
………………………… …………………………………… ………………………………
3.- Tatan. 3.- Sullk’a Churiy. 3.- kuraq turan.
………………………… …………………………………… ………………………………
Lic. Heidy Zenaida Gutierrez Floresc
CHAYLLA

Yachachiq: Heidy Zenaida Gutierrez Flores

You might also like